بەلگىلى تەاتر رەجيسسەرى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى نۇرلان جۇمانيازوۆ – ونەرگە شىن بەرىلگەن جان. وسىدان وتىز ەكى جىل بۇرىن, ستۋدەنتتىك شاقتا قويعان تىرناقالدى تۋىندىسى – دۋلات يسابەكوۆتىڭ «تىنىشتىق كۇزەتىندە» سپەكتاكلىنەن باستاپ وسى كۇندەرگە دەيىن كومەديا, دراما, تراگەديا سىندى سان الۋان جانرداعى شەتەل جانە قازاق كلاسسيكتەرىنىڭ, قازاق دراماتۋرگتەرىنىڭ شىعارمالارىن ساحنالادى. 8 قىركۇيەك كۇنى ءوزى قىزمەت ىستەيتىن ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا رەجيسسەردىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي «سانالى عۇمىر – ساحنام» اتتى شىعارماشىلىق كەشى وتەدى. شيرەك عاسىردان استام ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن سول جەردەن كورۋگە بولادى. كەشىنىڭ قارساڭىندا ءبىز رەجيسسەرمەن كەزدەسىپ, ومىرىنە اينالعان ونەرى جايلى سۇحباتتاستىق.
– نۇرلان اعا, ونەر جولىڭىزدى اكتەرلىكتەن باستاپ, رەجيسسەرلىككە اۋىسقان ەكەنسىز. ونىڭ سەبەبى قانداي؟ اكتەرلىك ءسىزدىڭ جان دۇنيەڭىزگە تارلىق ەتىپ, كەڭىستىك كەرەك بولدى ما؟
– الماتى مەملەكەتتىك تەاتر جانە كوركەمسۋرەت ينستيتۋتىنداعى حاديشا بوكەەۆانىڭ سىنىبىن بىتىرگەن سوڭ, اۋەزوۆ تەاترىندا ءۇش-ءتورت جىل اكتەر بولىپ جۇمىس ىستەدىم. اكتەرلىككە بوي كەرەك. كەيدە ۇلكەن دانالىق ويىڭنان بويىڭ, ءتۇرىڭ اسىپ كەتەدى. تەاتردا سونداي ۇستەمدىك بار.
– سوندا ءوزىڭىزدى اكتەر رەتىندە قوراشسىندىڭىز با؟
– مۇنى جاسىرمايمىن, ول دا بار. اكتەر رەتىندە ساحنانىڭ اۋقىمى ماعان تارلىق ەتكەن جوق. مەن ءاسانالى ءاشىموۆ, ءانۋار مولدابەكوۆ, تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ, قۇمان تاستانبەكوۆ, ءانۋار بورانباەۆ سىندى ساحنا ساڭلاقتارىنا قىزىقتىم. ولارمەن ساحنادا بىرگە رولدەردى سومدادىم. بىراق كەزەگىمدى, ءوز ۋاقىتىمدى كۇتۋ كەرەك بولدى. شىنىن ايتقاندا, سونى كۇتە المادىم. ءسويتىپ رەجيسسەرلىككە كەتتىم. ءبىرى ەكىنشىسىنە سەبەپ بولاتىن جاعدايلار بولادى. رەجيسسەر دەگەن كىم؟ ول – ۇيىمداستىرۋشى. ۇيىمداستىرۋ قابىلەتىمە, رەجيسسۋرا ارقىلى ويىمدى جەتكىزە الاتىنىما سەندىم.
– مىنا ءسوزىڭىزدەن كەيىن ەسىمە تەاتر سىنىنىڭ ساردارى اشىربەك سىعاي ءتۇسىپ وتىر. بۇل كىسى دە باسىندا اكتەر بولعان عوي. سىنعا كەلۋىنە ساعات اشىمباەۆ پەن ورالحان بوكەي تۇرتكى بولىپتى. ءسىزدىڭ رەجيسسۋراعا كەلۋىڭىزگە اسەرىن تيگىزگەن سونداي ادامدار بولدى ما؟
– ومىرىمدەگى باقىتقا بولەنگەن ساتتەرىمنىڭ ءبىرىن ايتىپ بەرەيىن. تەاتردا اكتەر بولىپ جۇمىس ىستەيمىن. ءازىربايجان مامبەتوۆ ءبىر سپەكتاكل قويىپ جاتتى. قاسىنا كەلدىم دە: «مىنا جەردە بىلاي ىستەسەك قالاي بولادى؟» دەگەن ۇسىنىس ايتتىم. ول مەنىڭ ايتقانىما قۇلاق اسىپ, ۇسىنىسىمدى قابىلدادى. سوندا توبەم كوككە جەتكەندەي بولدى. سپەكتاكلدى ءوزىم قويىپ جاتقانداي سەزىندىم. بۇل جاعداي رەجيسسۋراعا كەلۋىمە ءسوزسىز اسەر ەتتى. كەز كەلگەننىڭ قولىنان كەلمەيتىن ىستەردى جاسادى. سوندىقتان قازىر دە ۇستازىما ەلىكتەپ, «ازىكەڭ مىناعان نە دەيتىن ەدى؟» دەپ ويلاپ تۇرام.
– ءسىز كەزىندە عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى–اقتوقتى» سپەكتاكلىن ساحنالادىڭىز. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن اۋەزوۆ تەاترىندا قويىلعان بۇل سپەكتاكل نارازىلىق تۋدىرىپ, دىنگە قارسى ەلەمەنتتەر بار دەپ مانسۇقتالعانىن بىلەتىن بولارسىز. وسىعان رەجيسسەر رەتىندە كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– مۇحتار اۋەزوۆ ابايدى الىپ قالىپ, قۇنانبايدى قۇرباندىققا شالعانداي عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ شىعارماسىندا ناۋان حازىرەت تە اقان سەرى ءۇشىن جاعىمسىز كەيىپكەر بولىپ كورسەتىلدى مە دەپ كەيدە ويلايمىن. اۆتور اقاننىڭ ءانىن, سەرىنىڭ جان دۇنيەسىن پاش ەتكىسى كەلدى مە دەيمىن. ءسوز جوق, ناۋاندى ولاي قورلاۋعا بولمايدى. ەلدىڭ ەسىن جيدىرۋ ءۇشىن قاتتى كەتكەن شىعار. اقان – اقىن, جانى نازىك ادام. بىراق مۇسىرەپوۆتى سىناۋ ءۇشىن ونىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلۋ كەرەك. بۇل شىعارماشىلىق دۇنيە عوي, وعان سونشاما نەگە شۇيلىگەمىز؟ بۇل – ناداندىقتىڭ ءبىر كورىنىسى. ەگەر كەيىپكەر اتى ناۋان ەمەس, قايىربەك بولعاندا وندا ەشقانداي داۋ تۋماس ەدى.
– كەڭەس زامانىندا ونەر مەن ادەبيەت ساياساتپەن بىرگە جۇرەتىن. وسى ونەر مەن ساياساتتى ارالاستىرۋعا قالاي قارايسىز؟ مىسالعا, «ەسىگىمدى قاققان كىم؟» سپەكتاكلىن الايىقشى.
– «ساياساتقا سەن ارالاسپاساڭ, ساياسات سەنىمەن اينالىسادى» دەگەن ءسوز بار عوي. شىعارماشىلىق ادامىنىڭ ءوز ۇستانىمدارى دەگەن دە بولادى. كەرەك بولسا, ءبىز مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ورىندايمىز. «ەسىگىمدى قاققان كىم؟» سپەكتاكلى مەنىڭ ۇستانىمىما سايكەس كەلدى. جات ەلدىڭ ءداستۇرىن ۇستانىپ, ءوزىڭنىڭ سالت-داستۇرلەرىڭدى جوققا شىعارىپ, ۇلتتىق اسپابىڭدى ورتەۋ دەگەن نە ماسقارا؟! سوندىقتان بۇل قويىلىمدى قويدىم. ونىڭ ۇستىنە, قالاماقى دا الدىم. مۇندا باستىسى, «ءدىندى ساۋداعا سالما, وعان جول بەرمەيمىن» دەگەن وي ايتىلىپ وتىر.
– ءسىزدىڭ سوڭعى قويعان سپەكتاكلدەرىڭىزدىڭ ءبىرى – «امىرە» دراماسى. وعان قالاي كەلگەنىڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز.
– استانادان بۇرىن سەمەيدەگى ءبىر دراماتۋرگكە امىرە جايلى پەسا جازعىزعانمىن. ونى سول قالادا قويدىم. كەيىننەن راقىمجان وتارباەۆقا قولقا سالدىم. مۇنىڭ سەبەبى, راقىمجاننىڭ مۇستافا شوقاي تۋرالى پەساسى بار. ول امىرەدەن باستالادى. دراماتۋرگ جيىرما كۇندەي ويلاندى. وتارباەۆتىڭ باسقا دراماتۋرگتەردەن ءبىر ارتىقشىلىعى – ول
ارەكەت تۋدىراتىن سوزدەردى تابادى, ءتىلىپ جازادى. بىزگە كەرەگى دە قۇلاشتاعان سوزدەر ەمەس, ارەكەت تۋدىراتىن اڭگىمە. دراماتۋرگيانىڭ ءسوزى بولەك. سوسىن عوي دۋلات يسابەكوۆتىڭ: «700 جازۋشىمىز بار, 34 دراماتۋرگ شىقپاي جاتىر» دەپ ايتاتىنى.
– بەس جىل بۇرىن ءسىز جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ اتىنداعى پاۆلودار وبلىستىق قازاق دراما تەاترىنىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدىڭىز. سول قىزمەتتەن نەگە كەتتىڭىز؟ شەنەۋنىك بولۋ قولىمنان كەلمەيدى دەپ ويلادىڭىز با؟
– بىرىنشىدەن, مەن كەشىگىپ بارىپ ديرەكتور بولدىم. ول ۋاقىتتا ەلۋ جاستان اسقانمىن. قارجىلىق, مەنەدجەرلىك جاعىنان ارتتا قالىپ قويعانمىن. شىعارماشىلىقپەن ءبارىن يلاندىرىپ الىپ شىعام دەپ ويلادىم. الايدا ونىڭ نيۋانستارى كوپ ەكەن. جوعارعى قىزمەتتى جاستاۋ كەزىنەن باستاعان دۇرىس. جاستارعا ءوزىم دە وسىنى ۇنەمى ايتام. نە كەرەك, ءبىر جىلدان كەيىن ديرەكتورلىق قىزمەتتى تاستاپ, شىعارماشىلىققا ورالدىم.
– ءوزىمىز دە ءسىزدى شەنەۋنىكتىك ورىنتاققا قيماي, شىعارماشىلىقتا جۇرگەنىڭىزدى قالايمىز. شىعارماشىلىق كەشىڭىزگە ساتتىلىك تىلەيمىز! اقتارىلا ايتقان اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان
امانعالي قالجانوۆ
