كۇن مەن ءتۇن تەڭەلiپ, كۇللi الەم جاڭارىپ, جەر بەتiنە شاتتىق ورنايتىن مەزگiل دە كەلiپ جەتتi. جان-جانۋارلار تولدەپ, ەسكiنiڭ جاڭارىپ, جاقسىلىقتىڭ, شاتتىقتىڭ باستاۋ الاتىن بۇل قاسيەتتi كۇنiن, ياعني ناۋرىز مەرەكەسiن استانالىق الماگۇل بەيسەمباەۆا دا جىل سايىن ەرەكشە ىقىلاسپەن قارسى الادى.
جان جادىراتار كوگiلدiر كوكتەمدi وزiمەن ەرتە كەلەتiن ءداستۇرلi مەرەكەنi اسىعا كۇتۋiنiڭ سىرى دا جوق ەمەس. ويتكەنi, ول سول بiر زاماندا اجەسiنiڭ تىعىلىپ ناماز وقىعانىن, ەشكiمگە بiلدiرتپەي ورازا تۇتقانىن كوزiمەن كورiپ ءوستi. قاراعاندى وبلىسىنىڭ اعادىر اۋدانىندا دۇنيەگە كەلiپ, سول تۇستىڭ تالابىمەن ورتا مەكتەپتi ورىسشا وقىدى. قاراعاندىداعى مەديتسينالىق يستيتۋتتى دا سول تiلدە ءتامامدادى. جاڭادان اشىلعان كوپسالالى اۋرۋحاناعا جۇمىسقا ورنالاسقاننان كەيiن ۇزاق جىل بويى وزگە ۇلت وكiلدەرiمەن ارالاسىپ, قىزمەتتەس بولدى. سوعان قاراماستان, كەيبiرەۋلەر سەكiلدi ورىستانىپ كەتپەدi.
ءالi ەسiندە, «ۇلىس كۇنi قازان تولسا, ول جىلى اق مول بولادى» دەپ وتىراتىن اجەسi ناۋرىز كوجە پiسiرەتiن. سىيلى قوناعىنىڭ اۋزىنا بار جىلى-جۇمساعىن توسۋ – قازاقتىڭ قانىنا سiڭگەن ادەتi عوي. سول بالا كۇن-دەرiندە اجەسiنەن كورگەندەرiن قايتالاپ, وزiنشە داستارحانىن ۇلتتىق تاعامدارعا تولتىرىپ, باۋىرساق, قايماق, ءسۇت, سوك, سۇزبە, اقتاردى كوپ قويىپ, ولاردى جاي ىدىستارعا ەمەس, اعاش ىدىستارعا سالىپ, ءۇي يەلەرiن قۇرمەتتەي كەلگەن قادiرلi قوناقتارعا توستاعانمەن اس ۇسىنۋدى, قۇدايى كورشiلەرiن شاقىرىپ, سىيلىقتار بەرۋدi ادەتكە اينالدىرعالى قاشان؟!
– نەگە ەكەنiن بiلمەيمiن, ايتەۋiر اجەم قىستا توبىق ەتiن ۇننىڭ اراسىنا تاستايتىن. كوكتەم شىعا سۇرلەنگەن ەتتi قازانعا سالىپ قايناتاتىن. مەن دە سولاي, بۇگiندە اجەمنiڭ رەتسەپتi بويىنشا ناۋرىز كوجە دايىندايمىن. ونىڭ سورپاسىنا تارى, بيداي, ارپا, جۇگەرi, سۇلى سەكiلدi جەردە وسكەن وسiمدiكتەردi ارقايسىنان بiر شاي كەسەدەن سالامىن. سۋىعان سوڭ ءسۇت نە ايران, قۇرت قوسامىن. قۇرت قوسقاننان كەيiن كوجەمiز قىمىزعا دا ۇقساپ, قىشقىلداۋ ءدام بەرەدi. ەتتi كiشكەنە ەتiپ تۋراپ, سورپاعا قوسىپ جiبەرۋگە دە بولادى. مايى بەتiندە قالقىپ جۇرەتiن, ال ءدامi تiل ۇيiرەتiن بۇل كوجەنi بالا-شاعا ءسۇيسiنiپ iشەدi, – دەدi الماگۇل تولەۋبايقىزى.
ماماندىعى بويىنشا ول – جوعارى بiلiكتi, تاجiريبەلi دارiگەر. دارiگەر بولعاندا دا جاي عانا دارiگەر ەمەس, وتاشى (حيرۋرگ) دارiگەر. ونىڭ ۇستiنە قازاقتىڭ بiرتۋار پەرزەنتi, شەرتپە كۇيدiڭ شەبەرi, اتاقتى جانعالي جۇزباەۆتىڭ جۇبايى.
جاكەڭ بولسا شىمكەنت وبلىسىنىڭ سوزاق اۋدانىندا تۋىپ وسسە دە, ءومiرiنiڭ دەرلiك شاعى جەزقازعاندا وتكەن ەكەن. استاناعا اتباسىن بۇرعانىنا ون جىلعا جۋىقتاپتى. وندا دا مۇندا الەم ءارتiسi, پروفەسسور ايمان مۇساقوجاەۆانىڭ شاقىرتۋىمەن ەلورداعا كەلگەن ەدi. قازiر استانادا ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا دومبىرا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشiسi بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن ج.جۇزباەۆ بۇگiندە «قازاقتىڭ شەرتپە كۇيلەرi», «شەرتپە كۇيدiڭ ءتورت مەكتەبi» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەكتەرiنiڭ, «ۇستازدىڭ پەداگوگيكالىق رەپەرتۋارى» اتتى ارناۋلى ورتا بiلiم بەرەتiن وقۋ ورىندارىنا ارنالعان ادiستەمەلiك نوتا كiتابىنىڭ اۆتورى. سۇگiرمەن قاتار قىزداربەك, سەمبەك, يتاياق, بەگiمسال, داۋلەتبەك سىندى حالىق كومپوزيتورلارى كۇيلەرiنiڭ ورىنداۋشىسى, سۇگiردiڭ, ىقىلاستىڭ, جاپپاستىڭ, تولەگەننiڭ, گەنەرالدىڭ بiراز كۇيلەرiن قايتا جازدىرتقان.
جولداسىنا ەرiپ, قىزمەت بابىمەن استاناعا كەلگەلi بەرi ءار ناۋرىز سايىن الماگۇل تاڭمەن تالاسا تۇرىپ, تاڭ نامازىن وقيدى. تاڭiردەن ەلiمiزدiڭ اماندىعىن, جۇرتىمىزدىڭ تىنىشتىعىن, حالقىمىزعا ىنتىماق, ەلiمiزگە مولشىلىق, ال ءار شاڭىراققا باقىت پەن شاتتىق تiلەيدi. ءداستۇر بويىنشا, بۇل كۇنi ادامداردىڭ بiر-بiرiنە دەگەن رەنiشi كەشiرiلiپ, ءار ادام ناۋرىز قارساڭىندا ۇيلەرiن قالىپقا كەلتiرiپ, مەيرامعا وراي اعاش وتىرعىزىپ, گۇل ەكسە, قىزدار جاعى باستارىنا ۇكiلi تاقيالارىن كيiپ, شولپى-مونشاق-تارىن تاعىنىپ, جەلبiرەۋiكتi كويلەگi جاراسىپ, اركiم ءوز قادiر-قاسيەتiنە قاراي ءسان-سالتاناتىن اسىرسا, قانداي جاراسىمدى دەپ ويلايدى. اسiرەسە, اتا ءداستۇردi سىيلاۋعا, ۇلكەندەرگە iلتيپات كورسەتiپ, ونەگەلi ورتادان ءتالiم الۋعا ۇيرەتكەن بابالار تاربيەسiنە مويىنسۇنادى. نەمەرەلەرiمەن قوناققا كەلiپ الىپ, تازا ورىسشا دا ەمەس, قويىرتپاقتاپ سويلەپ وتىراتىن ەگدە ايەلدەردi كورگەندە كوڭiلi قۇلازيدى. اق-كوكپەن شاشىن بوياپ العانداردى مۇلدە سۋقانى سۇيمەيدi.
«باستارىنا كiشكەنتاي بولسا دا كوسىنكا بايلاي سالسا, قانداي جاراسىمدى! بوياۋدىڭ ورنىنا شاشىن حنامەن جۋسا, ونىڭ وسۋiنە, قاتايۋىنا دا جاقسى. ال, وزدەرi اپپاق, كوزدەرi بوتاداي قازاق قىزدارى نەگە وزگە ۇلت وكiلدەرiنە ۇقساۋعا تىرىسادى؟» ول وسى ماسەلەلەر توڭiرەگiندە كوپ ويلانادى.
تۇپتەپ كەلگەندە, مۇنىڭ ءبارiن جويۋ ءۇشiن قايماعى بۇزىلماعان قازاقى قالپىمىزدان تانباۋىمىز كەرەكتiگiن جانىمەن تۇيسiنەدi. استانالىق قاراپايىم دارiگەر الماگۇل بەيسەمباەۆا, مiنە, وسىنداي.
گۇلبارشىن وكەشقىزى
