ۇزاق جىلدان بەرى دەنساۋلىق سالاسىندا قىزمەت ىستەگەن مەنىڭ قازىرگى ارىپتەستەرگە ايتىلىپ جاتقان ورىندى سىنى مەن حالىقتىڭ پىكىرى ارقاما ايازداي باتادى. وسىنداي بايلىقتىڭ ۇستىندە وتىرىپ, مەملەكەتتىڭ دەنساۋلىق سالاسىنا ءبولىپ وتىرعان قىرۋار قارجىسى جەمقورلاردىڭ اۋزىندا قارتايعان قارتتارعا, سابيلەرگە, مۇگەدەكتەرگە ءتيىمدى جەتپەي, سالعىرت ارىپتەستەردىڭ ساپاسىز ءىس-ارەكەتىنە قامىعىپ, قولىما قالام الدىم.
دەنساۋلىق سالاسىنىڭ قاۋقارسىزدىعى كەشەگى ىندەت كەزىندە سىنىقتان تۇرالاپ قالعانىمىز ايعاق. وتكەن كەڭەس وكىمەتى ۋاقىتىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى تاجىريبەدەن وتكەن ۇلگىسىن ءبارىن سىزىپ تاستاماي, شاش ال دەسە باس الماي, ءتيىمدى جاعىن قالدىرۋ كەرەك ەدى. قازىر قاي سالانى الساڭ دا: اسكەري, ءبىلىم, تەحنيكا, مەديتسينا جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ شىققان جاس ماماننىڭ ءتىپتى «قىزىل ديپلوممەن» اعىلشىن ءتىلىن ءبىلىپ شىققانمەن, كاسىبي دەڭگەيى, اداممەن قارىم-قاتىناسى وتە تومەن, لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتى «شيكى», سەبەبى كوبى ونلاين بىتىرگەن ءبىلىمى ترافارەتتى. الەمدەگى ەڭ اسىل, ەڭ قىمبات ادام جانىنىڭ اراشاشىسىن ساپاسىز دايىنداۋ – قىلمىس. قازىرگى بولاشاق دارىگەر وقىتىپ جاتقان باسشىلار, رەكتورلار سول ءبىلىم بەرىپ جاتقان بولاشاق دارىگەر-ستۋدەنتكە ەمدەلۋگە بارار ما ەدى؟ جوق, بارمايدى. ولار شەتەلگە مويىن بۇرادى, سەبەبى وزدەرى دايىنداعان ماماننىڭ ءبىلىمى ساياز, ىسكەرلىگى تومەن. مەملەكەت ەكى جاقتان ۇتىلىپ وتىر: قانشاما قارجى ءبولىپ ستۋدەنتتى وقىتادى, ءوزى وقىتقان مامانعا ەمدەلە الماي, قىرۋار قارجى ءبولىپ شەتەلگە ەمدەلەدى.
نارىقتىق كەزەڭ جاستاردى تەرىس جولعا سالدى. قازىر كوپ جاس دارىگەردىڭ جەكە ءدارىحاناسى بار, جاس دارىگەر كەلگەن سىرقاتتىڭ دەرتىن انىقتاپ, تولىق ەمدەلىپ شىعۋىنا ەمەس, قالتاسىنىڭ تولۋىنا ىنتالى, ول دارىگەر جەكە دارىحاناسىنداعى ءدارىنى كەلگەن سىرقاتقا ەشقانداي تاڭداۋسىز تىقپالايدى. كەڭەس ۋاقىتىندا مەدينستيتۋتتىڭ العاشقى ءۇش جىلىندا ستۋدەنتتەر سىرقاتپەن جەتە تانىسىپ, سىرقات تاريحىن, دەرت تاريحىن, قالاي, قاشان اۋىرعانىن, نەدەن اۋىرعانىن, ونىڭ ماماندىعى, تۇرعان ايماق ەرەكشەلىگىنە قانىق بولاتىن, مىنە, وسى ءتاسىل قازىرگى جاس مامانداردا جەتكىلىكسىز. جاس دارىگەر سىرقاتپەن سويلەسۋگە كوڭىل بولمەيدى, وعان «روبوت» سياقتى قارايدى, سىرقاتپەن جىلى-جىلى سويلەسۋ, سىرلاسۋ, اللا بەرگەن ميمەن سانالاپ, ويلاپ, تىڭداپ, سيپاپ كورۋ جەتىسپەيدى. تاعى دا ايتامىن, بۇرىنعى كلينيتسيست دارىگەرلەر قابىلداۋعا كەلگەن سىرقاتتى وسىنداي تاسىلمەن 70-80 پايىز دەرتىن انىقتاپ, تەك سونى انىق دالەلدەۋ ءۇشىن عانا قاراپايىم قۇرىلعىمەن ىشكى اعزانى زەرتتەيتىن ەدى. ال قازىر دارىگەرگە بارساڭ, اتى-ءجونىڭدى بىلگەننەن كەيىن ەشقانداي تىڭداۋ, تەكسەرۋسىز, كومپيۋتەرگە شۇقشيىپ نەشە ءتۇرلى سوڭعى ۇلگىدەگى كەرەكتى, كەرەكسىز تەحنيكالىق قۇرىلعىعا جولداما بەرەدى. وسىنداي قىزمەت ءۇشىن مەدينستيتۋت ءبىتىرۋ قاجەت پە؟ مىنە, ءبىزدىڭ مەملەكەت حالىق دەنساۋلىعىنا اراشا بولۋعا سەنىپ تاپسىرعان دارىگەردىڭ دەڭگەيى. سىرقاتتى جىلى سوزبەن از دا بولسا سىرقاتىن ءدارىسىز باسەڭدەتۋگە بولادى, ال دورەكى سوزبەن سىرقاتتى «ءولىمشى» ەتۋگە بولادى. ەگەر دارىگەرگە كورىنگەننەن كەيىن سىرقاتقا جەڭىلدىك بولماسا, ول – دارىگەردىڭ كاسىبي بىلىمسىزدىگى, تاجىريبەسىنىڭ تومەندىگى. ەرتەدە ىشكى ىستەر ءمينيسترى ك.سۇلەيمەنوۆ مىرزا ءوز قۇزىرىنداعى مامانداردىڭ جۇمىسىن قاداعالاۋعا, تەكسەرۋگە الدىن الا ەسكەرۋسىز قاراپايىم كيىممەن شىققاندا, كوپ قولايسىز جاعدايعا قانىق بولىپ, كەلەشەكتە سول كەمشىلىكتەن ارىلۋعا سەبەپ بولدى. ءبىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى وسىنداي ءتاسىلدى ءجيى ىسكە اسىرسا ارتىق بولماس ەدى. وكىنىشكە قاراي, سوڭعى كەزدە ءوز ماماندىعىنا سالعىرت قارايتىن دارىگەرلەر كوبەيۋدە, ودان دا وكىنىشتىسى, سول ءبىلىمسىز ماماندار «كوكەلەرى» ارقىلى جوعارى باسشىلىق قىزمەتكە بارىپ, ءتيىمسىز جوسپار جاساپ, مەملەكەت قارجىسىن ىسىراپقا سالاتىن جوبالاردى قۇپتاۋدا.
40 جىلدان استام ءبىر سالادا تاجىريبەم بار ماعان باس قالادا ءار ۋاقىتتا ساعات 10.00-دە تەپسە تەمىر ۇزەتىن ەكى ازامات ءىشىم اۋىرادى دەپ قابىلداۋعا كەلدى, جەدەل, قاراپايىم تاسىلمەن ەشقانداي قۇرىلعىسىز قاراعاندا, ەكەۋىندە دە جەدەل سوقىرىشەكتىڭ بەلگىسى بار ەكەنىن انىقتاپ, جەدەل جاردەممەن نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ قالالىق اۋرۋحاناسىنا جولداما بەردىم. وكىنىشكە قاراي, ەكەۋى دە ەكى رەتتەن پىسكەندە كەلەسىڭ, قاتتى اۋىرسا تۇندە جەدەل جاردەم شاقىر دەگەن جەلەۋمەن قايتا-قايتا كەلدى. ءۇشىنشى رەت «قايراپ, قايراپ» قايتا جىبەردىم, باقىتىنا قاراي, باسقا كەزەكشى وتاشىعا كەزدەسىپ, تەك 18.00-دە عانا جاتقىزىپ, اسقىنعان جاعدايدا وتا جاسالدى. مىنە, ساپاسىز, تاجىريبەسىز وتاشى قىزمەتىنىڭ ءبىر كورىنىسى, ەگەر تاباندىلىق كورسەتپەسەم, وسى ەكى ازاماتتىڭ تاعدىرى نە بولار ەدى؟ وسىنداي قانشاما سىرقات زارداپ شەگىپ, مۇگەدەك بولسا, دارىگەرگە دەگەن حالىقتىڭ نارازىلىعى ورىندى.
بالالاردى ەمدەۋ ءىسىن قازىرگى ۋاقىتتا جالپى تاجىريبەلى دارىگەردىڭ موينىنا جۇكتەدى, ول شالعايدا, ماماندار جەتپەي جاتقان اۋدانداردا بۇرىن دا بولعان, ول دۇرىس شىعار, ال ەندى ءىرى قالالاردا, كوپسالالى اۋرۋحاناسى بار جەردە ول ءتاسىل زيان, بالالارعا دەگەن قاستاندىق. ەرەسەكتەر ەمدەيتىن دارىگەر, اسىرەسە وتاشى بالالاردى بالالار دارىگەرىندەي, بالالار وتاشىسىنداي, اسىرەسە جاڭا تۋعان نارەستەنى ساۋاتتى ەمدەي المايدى. نارەستەنىڭ, جاس بالانىڭ جاسىنا قاراي ءوز ەرەكشەلىگى بولادى, الاتىن دارىلەرىنىڭ دە مولشەرى ارقالاي. ەرەسەكتەر ەمدەيتىن دارىگەردىڭ بالالاردى ەمدەۋى قاتەلىك دەپ ويلايمىن, سونداي قىزمەتتىڭ ناتيجەسىندە بالالار ءولىمى تومەندەمەۋدە.
جۇكتى ايەلدەردى قاداعالاۋ, ولارعا ءتيىمدى كەڭەس بەرۋ, ولاردىڭ تابيعي جولمەن بوسانۋىنا, بوسانعاننان كەيىن دە جاناشىرلىقپەن قاداعالاۋ ءىسى دە وڭىپ تۇرعانى شامالى. باس قالانىڭ ءبىر پەرزەنتحاناسىنداعى بىرنەشە جۇكتى ايەلدى قۇتقارا الماعانىمىز, كەشە عانا پاۆلودار قالاسىنداعى قايعىلى جاعداي – سونىڭ كۋاسى. سوڭعى جىلدارى جۇكتى ايەلدى بوساندىرۋدىڭ جەڭىل ءتاسىلى – «كەسار تىلىگى» ءجيى بولىپ كەتتى, سەبەبى بوسانۋ كەزەڭىندە اۋىرتپاشىلىققا اكۋشەردىڭ دە, ايەلدەر دارىگەرىنىڭ دە كاسىبي تاجىريبەسى تومەن, جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشادى, كوپ ويلانباستان «كەسار تىلىگىنە» كوشەدى, ول ءتاسىل, ارينە, جەڭىل, بىراق ول ايەل كەلەشەكتە جۇكتى بولىپ بوسانسا, قيىندىق تۋعىزادى, كوك ەتتە جارىق بولۋى مۇمكىن. بۇل جاعدايدا ايەلدەر دارىگەرى ءوز السىزدىگىن كورسەتۋدە. بۇرىنعى تاجىريبەلى ايەلدەر دارىگەرى بولسىن, اكۋشەر بولسىن, اسا شەبەرلىكپەن ءىرى نارەستەنى دە, كولدەنەڭ كەلگەن بالانى دا تابيعي جولمەن بوساندىرىپ الاتىن.
سىرقاتتىڭ الدىن الۋ, اسىرەسە جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ جۇيەسى دە «اقساپ» تۇر, ونىڭ ناتيجەسىن كەشەگى ىندەت كورسەتتى. قازىرگى كەزدە ءار شاشتارازدا, ءسان سالونىندا, دەمالىس ساياجايىندا ساۋىسقانداي قاپتاعان دەنەگە سۋرەت سالاتىندار. ولار كەلگەن ادامعا ساپاسىز زالالسىزداندىرىلعان ءبىر ينەمەن ونەرىن كورسەتۋدە. ولاردى اۋرۋحاناداعىداي قاتاڭ قاداعالاپ وتىرعان قۇزىرلى مەكەمە دارمەنسىز. وسىلاي ادام اعزاسىنا وتە قاۋىپتى, مۇگەدەكتىككە اكەلەتىن باۋىر ۆيرۋسىنىڭ تارالۋىنا جول بەرەمىز. ولارعا تىيىم بولا ما؟ جىلىنا دۇنيەگە كەلگەن قانشاما نارەستە ىشتەن تۋا باۋىر بەرىشى – باۋىر تسيرروزىمەن تۋدا. ولارعا دونور تابىلعان جاعدايدا وتە قىمبات وپەراتسيا قاجەت. تاجىريبەلى, ءوز ىسىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىن دارىگەر بولماعان سوڭ, دارىگەرگە كوڭىلى قالعان سىرقاتتار امالسىزدان ادام قۇرىلىسىن شالا بىلەتىن, بىراق سىرقات جۇرەگىن جاۋلاپ الاتىن «حالىق» ەمشىلەرىنە بارىپ, دەرتىنىڭ اسقىنۋىنا جول بەرەدى.
قازىر ينتەرنەت دامىعان زاماندا ادامدار ينتەرنەتتەن قاراپ ءوز-ءوزىن ەمدەۋگە كوشتى, بۇل جاقسىلىققا اكەلمەيتىنى انىق. مەنىڭ ويىمشا, دەنساۋلىق سالاسىندا وسى تىعىرىقتان شىعۋ ءۇشىن:
- زەينەت جاسىنداعى قۋاتى بار, ءار سالاداعى كاسىبي مامان-دارىگەرلەردى, قىمبات جالاقى بەرسە دە, ولاردىڭ ومىردەن العان اسا قىمبات تاجىريبەسىن جاس مامانعا پايدالانۋ كەرەك.
- دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارىمەن, ءار سالانىڭ «جىلىكتىڭ مايىن شاققان» تاجىريبەلى عالىم, باسشىلارىمەن باس قوسىپ, دەنساۋلىق سالاسىندا, بولاشاق دارىگەر وقىتۋ سالاسىندا تۇبەگەيلى رەفورما جاساعانى ابزال.
قالعان عۇمىردا دەنساۋلىق سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى اق حالاتتى بىلعاماي, حالىققا العان تابىسىنا ساي ادال, ساپالى قىزمەت جاساسا, سىرقاتتارىمىز شەتەلگە سابىلماي, وتانىمىزدىڭ ءبىلىمدى, بىلگىر دارىگەرلەرىنە ەمدەلسە دەگەن تىلەگىم بار. لايىم سولاي بولعاي!
سەرىك ورال,
دەنساۋلىق سالاسىنىڭ
ارداگەرى, «شاپاعات»
مەدالىنىڭ يەگەرى
