جاقسىبەك توكەەۆ, استانا قالاسى ادىلەت دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى
قازاقستان رەسپۋبليكاسى «ادىلەت ورگاندارى تۋرالى» زاڭىنا سايكەس, ادىلەت ورگاندارى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – ازاماتتىق حال اكتىلەرىن تىركەۋ بولىپ تابىلادى. باس قالامىزدىڭ احات ورگاندارى سارىارقا, الماتى, ەسىل اۋداندارىندا ورنالاسقان ادىلەت باسقارمالارىنا قارايدى. ولار ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ باسىندا قولدانىسقا ەنگىزىلگەن جاڭا قر «نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جانە وتباسى تۋرالى» كودەكسىنە سايكەس, 7 ءتۇرلى ازاماتتىق حال اكتىلەرىن تىركەۋدى ۇيىمداستىرىپ, قالا تۇرعىندارىنىڭ زاڭدى قۇجاتتارىنىڭ بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار ادىلەت ورگاندارى زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا ءوز مىندەتىن جۇزەگە اسىرادى. جۇمىس كۇنى وتكەن تىكەلەي تىلدەسۋ بارىسىندا استانا قالاسى ادىلەت دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى جاقسىبەك توكەەۆ وقىرماندارمەن وسى جانە وزگە دە ماسەلەلەر توڭىرەگىندە وي ءبولىستى.
– سالەمەتسىزدەر مە, بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە دەموگرافيالىق جاعداي جاقسارعانىن كورىپ وتىرمىز. وسىعان وراي بالانىڭ تۋىن تىركەۋگە ارنالعان سۇراقتار ءجيى تۋىندايدى. ماسەلەن, ءبىز جۇبايىمىز ەكەۋمىز زاڭدى نەكەگە تۇرعان جوقپىز. جاقىندا نارەستەلى بولدىق. بىلەيىن دەگەنىم: بالامىزدىڭ قۇجاتى قالاي تىركەلەدى؟
– سىزدەر زاڭدى تۇردە نەكەلەسپەگەندەرىڭىزبەن, دۇنيەگە كەلگەن نارەستە قۇجاتسىز قالمايدى. ءوزىن بالانىڭ اكەسىمىن دەپ تانيتىن ادام, بالانىڭ اناسىمەن بىرلەسىپ ءوتىنىش جازۋ ارقىلى اكەلىكتى انىقتاپ العان سوڭ, بالاعا تۋ تۋرالى كۋالىك الا الادى.
ال, بالانىڭ شەشەسى جالعىزىلىكتى انا بولعان جاعدايدا, «اكەسى تۋرالى مالىمەتتەر» ونىڭ ايتۋىنشا جازىلۋى دا, جازىلماۋى دا قاراستىرىلعان. قىسقاسى, ءتۇرلى جاعدايلارمەن بالا دۇنيەگە كەلمەي تۇرىپ, نەكەگە وتىرۋعا ۇلگەرمەگەن اتا-انالار بالا تۋىلعان سوڭ اكەلىكتى انىقتاۋ فاكتىسىن زاڭدى تۇردە راسىمدەيدى. قالامىزدا وسىنداي 2 مىڭعا جۋىق فاكت ورىن العان.
– بالانى تىركەۋ كەزىندە جەكە سايكەستەندىرۋ ءنومىرى قوسا بەرىلە مە؟
– ءيا, احات ورگاندارىمەن تۋىلعان بالاعا بەرىلەتىن تۋ تۋرالى كۋالىك «احات» تىركەۋ پۋنكتى ارقىلى جۇزەگە اسادى. «جەكە تۇلعا» اقپارتتىق جۇيە ارقىلى بالاعا تۋدى تىركەۋ كەزىندە اۆتوماتتى ءتۇردە جەكە سايكەستەندىرۋ ءنومىرى بەرىلەدى. بۇل ءنومىر بالاعا ءبىر رەت قانا بەرىلەدى.
– جاقسىبەك ادامبوسىنۇلى, بۇگىنگى كۇنى ەلەكتروندى ۇكىمەت پورتالى ىسكە قوسىلعانىنان حاباردارمىز. سىزدەرگە پورتال ارقىلى وتىنىشتەر ءجيى تۇسە مە؟
– قازىر تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانى عوي, ازاماتتار قۇجات تىركەۋگە عالامتوردىڭ مۇمكىندىگىن مولىنان پايدالانۋدا. تىركەۋدىڭ بۇل جاڭا جۇيەسىن پايدالانۋ ازاماتتاردىڭ ۋاقىتتارىن ۇنەمدەۋگە وتە ءتيىمدى. ەلەكتروندى ۇكىمەت پورتالى ارقىلى احات سالاسىنا بالانىڭ تۋىن تىركەۋگە, نەكەگە وتىرۋعا, ءوزارا كەلىسىم بو-يىنشا نەكەنى بۇزۋعا, ءتۇرلى ازاماتتىق حال اكتىلەرى تۋرالى انىقتامالار, قايتالاپ قۇجات الۋعا وتىنىشتەر بەرىلۋدە.
بۇگىنگى كۇنى وسى ەلەكتروندىق ۇكىمەت پورتالى ارقىلى 80-نەن اسا نەكەگە وتىرۋعا ءوتىنىش بەرىلسە, 130-دان استام بالانىڭ تۋى تىركەلدى. الداعى مىندەتىمىز – حالىققا ەلەكتروندى ۇكىمەت قىزمەتىن ناسيحاتتاۋدى جالعاستىرۋ.
– ەلىمىزدە نەكە تۋرالى جاڭا كودەكس بار ەكەن. ايتىڭىزشى, احات ورگاندارى تەك ۇيلەنۋ تويىن تىركەۋمەن قاتار باسقا دا قانداي جۇمىستارمەن اينالىسادى؟
– جوعارىدا اتالعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جانە وتباسى تۋرالى» كودەكسى ۇستىمىزدەگى جىلعى قاڭتار ايىنىڭ 18-نەن باستاپ ءوز كۇشىنە ەندى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن وسى جوعارىدا اتالعان بولىمدەر ارقىلى 16 مىڭعا جۋىق بالانىڭ تۋى تىركەلسە, 7 مىڭعا جۋىق وتباسى قۇرىلدى.
استانا قالاسى ادىلەت دەپارتامەنتى زاڭدى تۇلعالاردى, جىلجىمايتىن مۇلىككە قۇقىقتاردى, ءماسليحاتتاردىڭ, اكىمدىكتەردىڭ جانە اكىمدەردىڭ نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرىن تىركەۋ, سونداي-اق, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرىن مەملەكەتتىك ەسەپكە الۋدى جانە ولاردى باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرادى. قۇقىقتىق كومەك پەن زاڭگەرلىك قىزمەت كورسەتۋدى ۇيىمداستىرۋ جانە قۇقىقتىق ناسيحاتتى قامتاماسىز ەتەدى. باعالاۋ قىزمەتى سالاسىنداعى مەملەكەتتىك باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرادى. زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋ سالاسىندا ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرادى جانە وتكىزەدى. سونداي-اق, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا سايكەس, اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار تۋرالى ىستەر بويىنشا ءوندىرىستى جۇزەگە اسىرادى.
– جاقسىبەك ادامبوسىنۇلى, ارامىزدا قۇقىقتىق ساۋاتىنىڭ ءتومەندىگىنەن زارداپ شەگىپ جۇرگەن ازاماتتار از ەمەس. ولارعا قانداي كومەك بەرە الاسىزدار؟
– ادىلەت دەپارتامەنتى مەن قالامىزداعى الماتى, ەسىل, سارىارقا اۋداندىق ادىلەت باسقارمالارىنىڭ عيماراتتارىندا حالىققا تۇسىنىكتى ەتىپ جازىلعان ءتۇرلى اقپاراتتار, ءوتىنىش ۇلگىلەرى, سەنىم تەلەفوندار كورسەتىلگەن اقپارات ورىن العان. سونىمەن قاتار, كۇندەلىكتى ماماندار تاراپىنان تەلەفون ارقىلى كەڭەستەر بەرىلەدى. كەز كەلگەن ازامات ءوز سۇراعىنا ءبىزدىڭ مامانداردان جاۋاپ الا الادى. جىل باسىنان بەرى قالانىڭ بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ قاتىسۋىمەن ءتۇرلى دوڭگەلەك ۇستەل, كەزدەسۋلەر, سەمينارلار ۇيىمداستىرىلىپ كەلەدى. وندا زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعى سالاسىنداعى قىلمىستار مەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ, جولىن كەسۋ ماسەلەلەرى جان-جاقتى تالقىلاندى. زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعى جونىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان جۇمىستار ءوز جالعاسىن تابادى.
– ادىلەت دەپارتامەنتىنىڭ نەگىزگى قىزمەتتەرىنىڭ ءبىرى – تۇرعىلىقتى حالىققا قۇقىقتىق زاڭگەرلىك كومەك كورسەتۋ ەمەس پە؟ ەندەشە, وسى باعىتتا جۇمىستار جۇرگىزۋدە مەكەمەلەرىڭىزدە مەملەكەتتىك ءتىل قاي دەڭگەيدە قولدانىلادى؟
– ەلباسىمىز «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە» دەپ, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ەلىمىزدەگى ورنى مەن بولاشاعىن ناقتىلاپ بەردى. پرەزيدەنتىمىز ءوزىنىڭ ءداستۇرلى جولداۋىندا دا «2020 جىلعا قاراي مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەتىن قازاقستاندىقتار سانى كەمىندە 95 پايىزدى قۇراۋى ءتيىس» دەگەن بولاتىن. سوندىقتان, ءبىز جۇمىس اتقارىپ وتىرعان مەكەمە دە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋگە, ونى ناسيحاتتاۋ مەن دامىتۋ ءۇشىن ءىس-شارالار اتقارۋدا. ادىلەت ماماندارى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ, بىلىكتىلىكتەرىن ارتتىرۋدى نەگىزگى نازاردا ۇستاپ, مەملەكەتىمىزدە قولدانىلىپ جۇرگەن زاڭنامالارعا سايكەس جۇمىستارىن اتقارىپ كەلەدى. ءىس-قاعازدارى قازاق تىلىندە جۇرگىزىلىپ, جۇمىس جوسپارلارى, كىرىس-شىعىس قۇجاتتار ءىس نومەنكلاتۋراسىنا سايكەستەندىرىلىپ مەملەكەتتىك تىلدە جاساقتالعان. ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىنىڭ تاسىلدەرى مەن تۇرلەرى جەتىلدىرىلىپ, حالىققا ساپالى قىزمەت كورسەتۋ تۋرالى ناقتى شارالار بەلگىلەنىپ ورىندالۋدا. تۇرعىلىقتى حالىققا تۇراقتى تۇردە قولدانىستاعى زاڭنامالار توڭىرەگىندە قىزمەتكەرلەر تاراپىنان قۇقىقتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى, زاڭگەرلىك كەڭەستەر بەرىلىپ, ءتۇرلى تاقىرىپتاردا دوڭگەلەك ءۇستەلدەر ۇيىمداستىرىلىپ, قالا مەكەمەلەرىندە, مەكتەپتەردە دارىستەر جۇرگىزۋ ارقىلى ءىس-شارالار ءجيى وتكىزىلۋدە. قۇجات ءراسىمدەۋ كەزىندە زاڭدىلىقتى باستى نازاردا ۇستاۋ, سىبايلاس جەمقورلىق كورىنىستەرىن بولدىرماۋ, ونىڭ جولىن كەسۋ ادىلەت دەپارتامەنتى ماماندارىنىڭ نەگىزگى مىندەتى.
– زياتكەرلىك مەنشىكتى قورعاۋ سالاسى بويىنشا قانداي جۇمىستار اتقارىلعانىن بىلۋىمىزگە بولا ما؟
– زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋ ءبولىمى استانا قالاسىنىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن بىرلەسىپ (قر ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ №297, ەكونوميكالىق قىلمىس پەن جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگى ءتو-راعاسىنىڭ 15.12.2010 ج. № 202 جانە قر ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ 22.12.2010 ج. № 523 «زياتكەرلىك مەنشىك سالاسىنداعى ادىلەت, قارجى پوليتسياسى جانە ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋ ءتارتىبى» بۇيرىعىنا سايكەس) 19 رەيدتىك ءىس-شارالار وتكىزدى. ناتيجەسىندە, بارلىعى 28781600 تەڭگەنى قۇرايتىن 47637 DVD- CD ديسكىلەرى, 16 پورنوگرافيالىق مازمۇندى ديسكىلەر, 3 جۇيەلىك بلوك انىقتالىپ, زاڭسىز اينالىمنان تاركىلەندى. 4,2 ملن. تەڭگەگە نۇقسان كەلىتىرىلدى. 3 استىرتىن تسەحتىڭ قىزمەتى توقتاتىلدى, اۋديوۆيزۋالدى كونترافاكتىلى ءونىم ساقتايتىن 1 قويما انىقتالدى.
ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 10 قىركۇيەگىندە جوسپاردىڭ 11 تارماعىن ورىنداۋ ماقساتىندا استانا قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ «ك» بولىمىمەن, «ستۆ» جانە «7 كانال» اگەنتىكتەرىنىڭ اقپاراتتىق قولداۋىمەن بارلىعى 6 000 000 تەڭگەنى قۇرايتىن 20 000- نان استام كونترافاكتىلىك ونىمدەر جاريا تۇردە جويىلدى. بەكىتىلگەن ءىس-شارالارعا سايكەس, استانا قالاسىنىڭ ءبىلىم جانە مادەنيەت باسقارمالارىمەن بىرلەسىپ قالالىق بايقاۋلار وتكىزىلدى. قۇقىقتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىسى بارىسىندا اۆتورلىق قۇقىقتىڭ بۇزىلۋى, تاۋارلىق بەلگىلەر مەن فيرمالىق اتاۋلاردىڭ زاڭسىز پايدالانىلۋى, بوتەن تاۋارلار مەن ونىمدەردىڭ جاساندى جاسالۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن, قوعامدا ادامگەرشىلىك-قۇقىقتىق سانانى قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ءبولىم كۇشىمەن ءتۇرلى قالالىق مەكەمەلەردە زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋ زاڭىن ءتۇسىندىرۋ تاقىرىپتارىندا 53 لەكتسيا وقىلدى, 19 دوڭگەلەك ۇستەل, 31 سەمينار وتكىزىلدى. تەلەارنالار مەن راديودا ول جونىندە اقپارات بەرىلدى. ادىلەت مينيسترلىگى مەن استانا قالاسى ادىلەت دەپارتامەنتىنىڭ ۆەب-سايتىنا 64 ماقالا جاريالاندى.
گۇلبارشىن وكەشقىزى
