2000 جىلداردىڭ باسىندا ەلوردادا 400 مىڭ حالىق بولسا, بيىل باس قالادا تۇرعىندار سانى 1 ملن 200 مىڭنان استى. حالىق كوبەيگەن سايىن سوعان ساي بارلىق سالادا سۇرانىس تا ارتادى. ەلوردالىق جۇرتتىڭ سول قاجەتتىلىكتەرى قانشالىقتى قاناعاتتاندىرىلىپ وتىر؟ استانانىڭ بۇگىنگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى بويىنشا وسى جانە وزگە دە كورسەتكىشتەرى قانداي؟ بۇل تۋرالى نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆ «مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋى اياسىندا نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ دامۋى تۋرالى» دەگەن تاقىرىپپەن وتكەن بريفينگتە ايتىپ بەردى.
ۇجىمدىق يممۋنيتەت قالىپتاستى ما؟
جاز ايلارىندا «قىزىل» ايماقتا بولعان كەزدە ەلوردادا كۇنىنە 1600-دەن استام ناۋقاس انىقتالىپ وتىردى. قازىرگى ۋاقىتتا جاعداي ءبىرشاما جاقسارىپ, كۇنىنە 120-130 ادامنان تىركەلۋدە.
«قازىر «سارى» ايماقتامىز. ءبىزدىڭ ويىمىزشا, بۇعان ۇجىمدىق يممۋنيتەتتىڭ قالىپتاسۋى سەپتىگىن تيگىزدى. سەبەبى قازىر ءبىز 66 پايىزدان استام ەرەسەك ازاماتتاردى ۆاكتسينالاۋدان وتكىزدىك. ال ەكىنشى كومپونەنتپەن جوسپارلانعان ەرەسەك ازاماتتاردىڭ 61 پايىزدان استامى ەكپە الدى – 434 مىڭ ادام. قاراشا ايىندا رەۆاكتسيناتسيا باستالدى. ازىرگە 1177 ادام رەۆاكتسيناتسيادان ءوتتى» دەدى قالا باسشىسى.
سونداي-اق ول الەمنىڭ ءىرى قالالارىندا «وميكرون» شتامىنىڭ كەسىرىنەن شەكتەۋلەر قايتا كۇشەيىپ جاتقانىن ەسكە سالدى. «سونىمەن بىرگە, وزدەرىڭىز بىلەتىندەي, «وميكرون» شتامى پايدا بولعالى ۆيرۋس مۋتاتسيادان ءوتىپ جاتىر. حالىقارالىق ارەنادا ءىرى قالالار مەن مەملەكەتتەردە قوسىمشا شەكتەۋلەر ورناتىلىپ جاتىر. وسىنداي قوسىمشا شەكتەۋلەر ورناتىلماس ءۇشىن سانيتارلىق نورمالاردى قاتاڭ ساقتاۋىمىز قاجەت. سونىمەن بىرگە ۆاكتسيناتسيانى ءارى قاراي جالعاستىرامىز» دەدى ول.
مەكتەپ كوبەيسە, ساپاسى ارتا ما؟
نۇر-سۇلتان قالاسىندا الداعى 5 جىلدا 70 مەكتەپ سالىنادى. ال بيىل قالادا 15 مەكتەپ سالىندى, بۇل شامامەن 40 مىڭ وقۋشى ورنىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى. تاۋەلسىزدىك كۇنى قارساڭىندا ەلوردادا 20 مىڭنان استام وقۋشى ورنى بار 7 مەكتەپ اشىلدى. حالىقتىڭ جىل سايىنعى ءوسۋىن ەسكەرە وتىرىپ, نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگى وقۋ ورىندارىنىڭ قۇرىلىسى بويىنشا جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزۋدە. جىل سايىن ءبىرىنشى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ سانى تۇلەكتەر سانىنان 3 ەسەدەن استام اسادى.
«ەلوردادا جىل سايىن ىشكى كوشى-قون ەسەبىنەن دە, بالا تۋ ەسەبىنەن دە ادامدار سانى وسۋدە. بۇرىن جىلىنا 6 مەكتەپكە دەيىن سالساق, قازىر جىل سايىن 10-15 مەكتەپكە دەيىن اشۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى. ال الداعى جىلى ونى 20 مەكتەپكە دەيىن جەتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. سوڭعى 10 جىلدا وقۋشىلار سانى 3 ەسەگە ارتتى. جىل سايىن ءبىرىنشى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ سانى تۇلەكتەر سانىنان 3 ەسەدەن استام اسادى. مىسالى, مامىر ايىندا 7 مىڭ تۇلەك بولسا, ءبىرىنشى سىنىپقا 25 مىڭ وقۋشى كەلەدى. 2030 جىلعا قاراي نۇر-سۇلتاندا 400 مىڭعا دەيىن وقۋشى بولادى دەپ ويلايمىز. ارينە, بۇل تاماشا پەرسپەكتيۆالار, سونىمەن بىرگە بۇل مەكتەپتەردىڭ بەلسەندى قۇرىلىسىن تالاپ ەتەدى. بيىل ءبىز 15 مەكتەپ سالدىق, بۇل 40 مىڭ وقۋشى ورنىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇل 2020 جىلمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسەگە كوپ, 2019 جىلمەن سالىستىرعاندا ءتورت ەسە كوپ. بۇل ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەر سانىن بىرنەشە ەسەگە قىسقارتۋعا جانە وقىتۋ رەجيمىن قايتا تىعىزداۋعا مۇمكىندىك بەردى» دەدى التاي كولگىنوۆ.
اكىم ءىرى گاباريتتى مەكتەپتەر سالۋ كوزدەلىپ وتىرعانىن جەتكىزدى. ياعني بۇرىن مەكتەپتەر 1200 ورىنعا شاقتالىپ سالىنسا, ەندى 2000 ورىندىق ءبىلىم وشاقتارى تۇرعىزىلماق.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا وقۋ ورىندارىنىڭ قۇرىلىسىنا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. 2022 جىلى ەلوردادا تاعى 16 مەكتەپ سالىنادى. كەشەندى جوسپار اياسىندا 5 جىلدىق كەزەڭگە 70-كە جۋىق مەكتەپ سالۋ جوسپارلانعان. بۇل پروتسەسكە جەكە ينۆەستيتسيالار دا تارتىلادى. قۇرىلىس كەزىندە مەكتەپتەردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جابدىقتالۋى دا ەسكەرىلەدى: IT جانە STEM-كابينەتتەردە وقۋشىلار 3D-وبەكتىلەردى قۇرا الادى, روبوتتاردى ۇلگىلەي الادى, عىلىمي-تەحنيكالىق بىلىمدەرىن بىردەن پراكتيكادا قولدانا الادى; ينكليۋزيا, پەداگوگيكالىق-پسيحولوگيالىق تۇزەتۋ كابينەتتەرى جانە ت. ب. وقۋ ورىندارىنا قاجەتتىلىك بار اۋداندارعا نازار اۋدارا وتىرىپ, ءبىلىم مەكەمەلەرى قالانىڭ بارلىق اۋداندارىندا, سونىڭ ىشىندە تۇرعىن الاپتاردا سالىنۋدا. وقۋ ورىندارىنىڭ قۇرىلىسىمەن قاتار, قولدانىستاعى وقۋ ورىندارىنا دا ءتيىستى كوڭىل بولىنەدى – 26 ءبىلىم بەرۋ نىسانى (مەكتەپ, بالاباقشا, كوللەدج) جوندەلدى.
شەت ايماقسىز قالا
ەلوردا «شەت ايماقسىز قالا» قاعيداتى بويىنشا دامىپ جاتقانى بەلگىلى. قازىر قالادا 16 تۇرعىن الاپ بولسا, سول الاپتاردا قالا حالقىنىڭ 25 پايىزى تۇرادى. بۇل – ءاربىر ءتورتىنشى ەلوردالىق جەكە سەكتوردا ءومىر سۇرەدى دەگەن ءسوز.
«بۇل جاقتاعى تۇرعىنداردى نە تولعاندىرادى؟ بىرىنشىدەن, ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم, جول ساپاسى, تروتۋارلار, اباتتاندىرۋ, جارىقتاندىرۋ, الەۋمەتتىك نىساندار, قوعامدىق كەڭىستىكتەر مەن اۋلالاردى اباتتاندىرۋ, كوگالداندىرۋ جانە باسقا. وسى الاپتاردا 305,6 كم گاز تاراتۋ جەلىلەرى تارتىلىپ, 133 كوشەگە تاس جول توسەلدى, 30 قوعامدى كەڭىستىك اشىلدى, 20-دان استام اۋلا اباتتاندىرىلدى. 4 مەكتەپ پەن 2 سپورت كەشەنى سالىندى. قازىر تاعى 2 سپورت كەشەنى قۇرىلىسى اياقتالۋعا جاقىن. بۇل تۇرعىن الاپتارداعى تۇرعىنداردىڭ تۇرمىس ساپاسىن ايتارلىقتاي جاقسارتادى» دەدى اكىم.
گازداندىرۋ جالعاسا بەرەدى
ەلوردانى گازداندىرۋ 2019 جىلى باستالدى. ول ءۇش كەزەڭنەن تۇرادى. ءبىرىنشى كەزەڭ اياقتالدى, ەكىنشى كەزەڭ بويىنشا جۇمىس جۇرۋدە. ءۇشىنشى كەزەڭ 2023 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن جالعاسادى. بارلىعى 650 كم-دەن استام گاز تاراتۋ جەلىلەرى سالىندى. سونىڭ باسىم بولىگى الماتى جانە سارىارقا اۋداندارىندا جۇرگىزىلدى. 9 تۇرعىن الاپتا گاز تارتىلدى. قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنى قارساڭىندا ەلوردا اكىمدىگى «قازترانسگاز ايماق» اق-پەن بىرلەسىپ, «ينتەرناتسيونالنىي», «ميچۋرينو», «كۇيگەنجار» تۇرعىن الاپتارىنا گاز تاراتۋ جەلىلەرىن جۇرگىزدى. «گازداندىرۋ جوباسى – ەلباسىنىڭ اۋقىمدى جوباسى. قازىرگى ۋاقىتتا گاز تاراتۋ جەلىلەرى «كوكتال-1», «كوكتال-2», «جەلەزنودوروجنىي», «پرومىشلەننىي», «اگروقالاشىق», «وڭتۇستىك-شىعىس», «ينتەرناتسيونالنىي», «ميچۋرينو», «كۇيگەنجار» الاپتارىندا جۇرگىزىلدى. ياعني 1,5 مىڭنان استام وتباسى گازعا كوشتى. بۇل دەگەنىمىز كوپتەگەن وتباسى ۇيلەرىن كومىرمەن جىلىتپايتىن بولادى. ال بۇل – ورتاشا ەسەپپەن 20 مىڭ توننا كومىر. بۇل, ءسوزسىز, قالا ەكولوگياسىنا جاعىمدى اسەر ەتەدى. تاعى 4600-دەن استام وتباسى تەحنيكالىق جاعدايعا يە بولدى» دەدى ەلوردا اكىمى.
قازىر «قازاقاۋىل», «اقبيداي» شاعىن اۋداندارىندا, سونداي-اق قالانىڭ پوتانين كوشەسىندەگى ەسكى بولىگىندە گازدى ىسكە قوسۋ ءۇشىن ىسكە قوسۋ-جوندەۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا.
«كومىردەن گازعا كوشۋدىڭ كوپتەگەن ارتىقشىلىقتارى بار: تۇرعىندارعا كومىردى ساتىپ الۋ, ساقتاۋ, ساپاسى تۋرالى ويلانۋدىڭ جانە كۇنىنە بىرنەشە رەت ءۇيدى جىلىتۋ ءۇشىن وت جاعۋدىڭ قاجەتى جوق, قالانىڭ ەكولوگياسى جاقسارادى, بۇل قالالىقتارعا جاعىمدى اسەر ەتەدى. گازداندىرۋ اتموسفەراعا زياندى زاتتاردىڭ شىعارىلۋىن بىرنەشە ەسە ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى» دەدى اكىم. قالانى گازداندىرۋ – مەملەكەت باسشىسىنىڭ باقىلاۋىندا.
الەۋمەتتىك پاتەرلەر كوبەيە بەرەدى
2021 جىلى نۇر-سۇلتاندا 10 مىڭ الەۋمەتتىك پاتەر سالىندى. سونداي-اق ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «جۇمىس ىستەيتىن جاستارعا جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي» باعدارلاماسى جالعاسىن تاپتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىندا ەلوردادا جاستارعا ارنالعان «Elorda Jastary» ارنايى تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى ىسكە قوسىلدى.
«تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى – باسىم باعىتتىڭ ءبىرى. پاندەمياعا قاراماستان, وتكەن جىلى ەلوردادا 3 ملن شارشى مەتردەن استام تۇرعىن ءۇي سالىندى. ونىڭ 80 پايىزى – جەكە ينۆەستيتسيالار. مەملەكەت باسشىسى جەڭىلدىكپەن بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي كولەمىن ۇلعايتۋ ماسەلەسىن ەرەكشە باقىلاۋدا ۇستايدى. مىسالى, 2018 جىلى 1100 الەۋمەتتىك پاتەر, 2019 جىلى 2900 جەڭىلدىكتى پاتەر سالىنسا, 2020 جىلى 7 مىڭنان استام الەۋمەتتىك پاتەر سالىندى. بۇل كورسەتكىش بيىل 10 مىڭ پاتەرگە دەيىن ۇلعايتىلدى» دەدى ەلوردا اكىمى التاي كولگىنوۆ.
وسى ايدا 2,5 مىڭ الەۋمەتتىك پاتەرگە ارنالعان 6 كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەنى (قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي) پايدالانۋعا بەرىلەدى. ەلوردا اكىمى التاي كولگىنوۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتتارىنىڭ سوماسى 1 ملن تەڭگەدەن 1,5 ملن تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلدى, تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتتارىن الۋشىلاردىڭ ساناتى كەڭەيتىلدى جانە ت. ب. 2022 جىلى قالادا جەڭىلدىكپەن بەرىلەتىن تاعى 10 مىڭ پاتەر سالىنادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ەلوردادا قولجەتىمدى باسپانا 3 ەسە ارتتى.
ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى شەشىمىن تابۋدا
نۇر-سۇلتاندا 16 مىڭ ۇلەسكەردىڭ 13 مىڭىنىڭ ماسەلەسى شەشىلدى. 2018-2019 جىلدارى 16 مىڭنان استام وتباسى ۇلەسكەرلەر قاتارىندا بولدى. بۇگىنگە دەيىن مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن 12900 ۇلەسكەردىڭ ماسەلەسى شەشىلدى. بيىل ەلوردادا تاعى 57 تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى اياقتالادى, وسىلايشا 7 مىڭنان استام 500 ۇلەسكەر وتباسىنىڭ ماسەلەسى شەشىلەدى. 2022-23 جىلدارى قالعان كوپقاباتتى ۇيلەردى اياقتاۋ جوسپارلانۋدا.
«مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان نىسانداردىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ بويىنشا اۋقىمدى, جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. 2019 جىلدىڭ جازىندا 52 نىسان ۇزاق قۇرىلىس رەتىندە ەسەپتەلگەن ەدى, بۇل دەگەنىمىز – 150 كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەنى. 2019-2020 جىلدارى ءبىز 33 كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەنىن سالىپ, پايدالانۋعا بەردىك. 5 مىڭنان استام ۇلەسكەر وتباسى ۇزاق جىلدار بويى كۇتكەن پاتەرلەرىن ساتىپ الدى. بيىل تاعى 57 كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەنىن اياقتايمىز. 2022 جىلى تاعى 40 كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇيدى, 2023 جىلى 20 تۇرعىن ءۇي سالۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. وسىلايشا 2023 جىلى ەلورداداعى ۇلەسكەرلەر ماسەلەسىن تولىق شەشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز» دەدى التاي كولگىنوۆ.
ەلوردا اكىمى قالاداعى كەيبىر ۇيلەردىڭ قۇرىلىسى 15-16 جىلعا سوزىلعانىن ايتتى. ۇلەستىك قۇرىلىستىڭ بارلىق نىساندارىندا ءار ءتۇرلى كورىنىس بولدى: ءبىر جەردە تەك شۇڭقىر, ءبىر جەردە قاڭقاسى (كاركاس) كوتەرىلگەن, ەندى ءبىر جەردە قۇرىلىس كومپانياسى ءبىر پاتەردى 4-5 ادامعا ساتقان. دەگەنمەن ءاربىر ۇزاق قۇرىلىس بويىنشا قادامدىق ءىس-شارا جوسپارى بار. سونىمەن قاتار ەلوردادا تۇرعىن ءۇي كەشەنىن جوندەۋ, اپاتتى جانە ەسكى ۇيلەردى بۇزۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.
وڭالتۋ ورتالىقتارى جەلىسى كەڭەيتىلدى
قالادا وڭالتۋ ورتالىقتارىنىڭ جەلىسى ايتارلىقتاي كەڭەيتىلدى. ەلوردا اكىمدىگى ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ازاماتتاردى وڭالتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ جۇمىستارىن جۇيەلى نەگىزدە جۇرگىزىپ جاتىر.
«ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ازاماتتاردى الەۋمەتتەندىرۋ جانە وڭالتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋعا ەرەكشە نازار اۋدارامىز. مىسالى, بيىل جازدا كورۋ قابىلەتى بۇزىلعان بالالارعا ارنالعان مامانداندىرىلعان بالاباقشا اشىلدى (كەنەسارى كوشەسى, 9/1, سارىارقا اۋدانى). بالاباقشادا پەداگوگتارمەن قاتار مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى دە بالالارمەن اينالىسادى. بۇل بالانىڭ فيزيكالىق, پسيحيكالىق دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن, جەكە مۇمكىندىكتەرى مەن قابىلەتتەرىن ەسكەرە وتىرىپ, بالانىڭ جەكە باسىن جان-جاقتى قالىپتاستىرۋ, بالالاردىڭ مەكتەپكە دايىندىعىن قامتاماسىز ەتۋ. مەكەمەدە فيزيوتەراپيا, لوگوپەد-دەفەكتولوگ, وفتالمولوگ جانە ت. ب. كابينەتتەر بار» دەپ اتاپ ءوتتى التاي كولگىنوۆ.
قالا اۋداندارىندا 29 «ءۇي ماڭىنداعى دارىگەر» نىسانى اشىلدى, ينۆاتاكسي سانى 2 ەسەگە ارتتى. جاڭا ۇيلەردىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا «قادامدىق قولجەتىمدىلىك» قاعيداتى بويىنشا بالالارعا ارنالعان شاعىن ورتالىقتار, وڭالتۋ ورتالىقتارى, بالاباقشالار, مەديتسينالىق ورتالىقتار جانە ت. ب. اشىلادى. بۇدان باسقا, وتكەن جىلى ەلوردادا بتسپ, اۋتيزم, داۋن سيندرومى جانە ت. ب. دياگنوزى بار بالالاردى وڭالتۋمەن اينالىساتىن بىرقاتار ءىرى وڭالتۋ ورتالىقتارى اشىلدى, مىسالى, «اسىل ميراس» جاڭا اۋتيزم ورتالىعى (ش.ءۋاليحانوۆ كوشەسى) اۋتيستىك سپەكتردىڭ اۋرۋلارى بار بالالاردى 50 پايىزعا كوبىرەك قامتۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇل جوبا ب.وتەمۇراتوۆ قورىمەن بىرلەسىپ ىسكە اسىرىلدى. سول ۇيدە تاعى ءبىر وڭالتۋ ورتالىعى بتسپ, اۋتيزم دياگنوزى جانە باسقا دا بىرقاتار اۋرۋلارى بار بالالارمەن اينالىسادى. №1 قالالىق بالالار اۋرۋحاناسى بازاسىندا تۇڭعىش پرەزيدەنت قورى مەن «سامۇرىق-قازىنا» قولداۋىمەن وتكەن جىلدىڭ كۇزىندە «قامقورلىق» وڭالتۋ ورتالىعى اشىلدى. بۇل بتسپ دياگنوزى بار 600-گە جۋىق بالانى جىل سايىن قوسىمشا تەگىن مەديتسينالىق كومەكپەن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
LRT قۇرىلىسى قاشان اياقتالادى؟
ەلورداداعى LRT قۇرىلىسىن اياقتاۋعا قاجەت قارجىنى 3,25 پايىزدىق نەسيە ارقىلى جابۋ كوزدەلىپ وتىر. «LRT جوباسى وتە كۇردەلى ەكەنىن, ۇلكەن كاپيتالدى قاجەت ەتەتىنىن بىلەسىزدەر. بىراق باستالعان ءىستى اياقتاۋىمىز كەرەك. 2016 جىلى كونسورتسيۋممەن جانە بانكتەرمەن كەلىسىمشارت بەكىتىلگەن. كەلىسىمشارتقا قول قويىلعانمەن, كەيبىر بانكتەرمەن پروبلەماعا بايلانىستى جوبا ۋاقىتشا توقتاتىلعان بولاتىن. قازىر بانكتەر ارقىلى ينۆەستيتسيا تارتۋ بويىنشا جۇمىس جالعاسىپ جاتىر. جوبانى اياقتاۋىمىز كەرەك. تولىق اقپارات بەرەيىن. جوبانىڭ قۇنى 1,8 ملرد دوللار تۇرادى. ونىڭ ىشىندە 347 ملن دوللار قازىردىڭ وزىندە يگەرىلىپ قويعان. و باستا نەسيە 4,9 پايىزبەن قىتاي دامۋ بانكىنەن الىنعانىن بىلەسىزدەر. كەيىن ءبىز ۇنەمدەۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىق» دەدى اكىم. سونداي-اق ول جوبانى قايتا قاراۋ كەزىندە قانشا قاراجات ۇنەمدەلگەنىن اتادى:
«ءوز ەلىمىزدەگى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردەن 3,25 پايىزبەن وبليگاتسيالىق قارىز الۋ بويىنشا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ياعني بۇل 4,9 پايىزدان الدەقايدا از. ونىڭ ۇستىنە قارىزعا قىزمەت كورسەتۋ بويىنشا 800 ملن دوللار ۇنەمدەيتىن ەدىك. ودان بولەك, EPC كەلىسىمشارتى بويىنشا 200 ملن دوللار ۇنەمدەدىك. ستانسالار مەن ۆاگونداردىڭ سانىن قىسقارتۋ ارقىلى 150 ملن دوللار ۇنەمدەلدى» دەدى التاي كولگىنوۆ.
قالا باسشىسى جوبانى اياقتاۋ ءۇشىن 1 ملرد دوللار كولەمىندە قارجى تارتۋ كەرەك ەكەنىن تاعى ءبىر ەسكە سالدى. LRT-نىڭ قازىرگى كۇيى قالانىڭ ساۋلەتىنە ءسان كىرگىزىپ تۇر دەۋ قيىن. بۇعان دەيىن قانشاما قارجى سالىندى… كەلەشەكتە قالانىڭ قوعامدىق كولىگىن دامىتۋ ءۇشىن, ەكولوگيالىق تازا كولىكپەن قامتۋ ءۇشىن بۇل قاجەت. تۇرعىنداردىڭ سانى ءوسىپ كەلە جاتقانىن دا ەسكەرۋ قاجەت. قازىر قالادا 1 ملن 200 مىڭ ادام بار. الداعى 10 جىلدا 2 ملن ادامعا جەتۋى مۇمكىن.
«جوبانى ءتۇبى اياقتايمىز. قازىر بانكتەرمەن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. سولاردىڭ ءوتىنىشى بويىنشا ناقتى قانداي بانك ەكەنىن ايتا المايمىز. كەلىسىمشارتقا قول قويىلعان كەزدە عانا اقپاراتىن بەرەمىز. ناقتى ايتساق, بانكتەر كونسورتسيۋمىمەن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. سولاردىڭ ءوتىنىشى بويىنشا جاريالامايمىز. كەلىسىم مىناداي مازمۇندا ءجۇرىپ جاتىر. بۇعان دەيىن ءبىر قارىزدان باس تارتتىق قوي. ونىڭ مولشەرلەمەسى 4,9 پايىز بولسا, بۇل جولى 3,25 پايىز بولادى» دەدى ەلوردا باسشىسى.
كولىك جۇكتەمەسىن ازايتاتىن كوپىرلەر
مەملەكەت باسشىسى ەلوردادا كوپىرلەر مەن كولىك جولايىرىقتارىن سالۋدىڭ ماڭىزىن اتاپ ءوتتى. قاراشا ايىندا ەسىل وزەنى ارقىلى تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنداعى كوپىردىڭ قۇرىلىسى باستالدى. بۇرىن قۇرىلىس مەرزىمىن كەشىكتىرگەن سوت پروتسەستەرى بولعان. قازىرگى ۋاقىتتا بارلىق پروتسەدۋرالىق ساتتەر شەشىلىپ, كوپىر قۇرىلىسى باستالدى.
«بۇل كوپىر تاۋەلسىزدىك داڭعىلى, جاڭا تەمىرجول ۆوكزالى اۋدانى, ازىرەت سۇلتان مەشىتىنىڭ اۋدانى, قوشقارباەۆ داڭعىلى, ناجىمەدەنوۆ, بايتۇرسىنوۆ, قورداي, ايناكول كوشەلەرى, مومىشۇلى داڭعىلىنىڭ سول جاعالاۋىمەن قوسىمشا بايلانىستى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى» دەدى اكىم. ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنداعى كوپىر پايدالانۋعا بەرىلگەننەن كەيىن ماڭگىلىك ەل داڭعىلىنداعى جۇكتەمە 20 پايىزعا دەيىن تومەندەيدى. «كوپىردىڭ قۇرىلىسىن 2023 جىلى اياقتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز» دەدى نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆ.
سونىمەن قاتار قالا باسشىسى ۇلى دالا داڭعىلىندا كوپىر سالىنىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ پايىمىنشا, ەسىلدىڭ وڭ جانە سول جاعالاۋىن جالعايتىن كوپىر ماڭگىلىك ەل داڭعىلىنىڭ, ج.ناجىمەدەنوۆ, ا.بايتۇرسىنوۆ, ر.قوشقارباەۆ كوشەلەرىنىڭ, Nova city اۋدانىنىڭ, «مىڭجىلدىق» اللەياسىنىڭ جۇكتەمەسىن ازايتادى. جاڭا «نۇرلى جول» ۆوكزالىنىڭ, «تەلمان» تۇرعىن الابىنىڭ, «مەترو» گيپەرماركەتى اۋدانىنىڭ, «پرومىشلەننىي» تۇرعىن الابىنىڭ, جۇماباەۆ داڭعىلىنىڭ, جۇرگەنوۆ كوشەسىنىڭ جانە ت. ب. قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرادى.
«سونىمەن قاتار كەيىنگى ەكى جىلدا ەلوردادا 300 كوشە سالىنىپ, جوندەلدى. ولاردىڭ جارتىسىنان كوبى تۇرعىن ءۇي الاپتارىندا ورنالاسقان. سونداي-اق جاڭا باعىتتار, اۆتوبۋس جولاقتارى ىسكە قوسىلدى, اۆتوبۋس پاركى جاڭارتىلۋدا. مۇنىڭ ءبارى قالا تۇرعىندارىنا قالا ىشىندە ىڭعايلى جۇرۋگە, جول ۋاقىتىن قىسقارتۋعا جانە قالانى ءموبيلدى ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى» دەدى التاي كولگىنوۆ.
جاڭا تارتىلىس نۇكتەلەرى
ەلوردادا شولەيت جەرلەر, تاستاندى ۋچاسكەلەر مەن باتپاقتى جەرلەر ايتارلىقتاي ازايدى. ولاردىڭ ورىندارىنا قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى ءۇشىن جاڭا تارتىلىس نۇكتەلەرى سالىندى. ەلوردادا العاش رەت ءا.مامبەتوۆ كوشەسىندە «Demalys Promenade» دەمالىس كۇندەرىنىڭ العاشقى كوشەسى, «تەاترالنىي» جاياۋ جۇرگىنشىلەر بۋلۆارى («جاستار» سارايىنان جاس كورەرمەندەردىڭ مۋزىكالىق تەاترىنا دەيىن), «NS street life» كوشە سپورتىنىڭ كوليزەيى جانە ت. ب. اشىلدى. وسى جىلى 200-گە جۋىق اۋلا مەن قوعامدىق كەڭىستىك (ساياباق, سكۆەر, بۋلۆار) اباتتاندىرىلدى.
«نۇر-سۇلتان – قولايلى قالا» ماستەر-جوسپارى اياسىندا ءبىز جۇيەلى نەگىزدە اۋلالارىمىز بەن قوعامدىق كەڭىستىكتەرىمىزدى اباتتاندىرۋدى, قالا تۇرعىندارىنىڭ ۋاقىتىن وتكىزۋ ءۇشىن جاڭا تارتىلىس نۇكتەلەرىن قۇرۋدى جالعاستىرامىز. جاياۋ ءجۇرۋ بەلسەندىلىگىن ىنتالاندىرۋ ءۇشىن «Demalys Promenade» جاياۋ جۇرگىنشىلەر كوشەلەرى مەن «تەاترالنىي» بۋلۆارى قۇرىلدى. جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ جاڭا كوشەلەرىن ۇيىمداستىرۋ نۇر-سۇلتاننىڭ تاريحي ورتالىعىنداعى قوعامدىق كەڭىستىكتى جانداندىرۋعا الىپ كەلدى جانە مارشرۋتتى قالالىق جاعالاۋمەن بايلانىستىردى. سونداي-اق ەسىل وزەنى جاعالاۋىنىڭ بويىنداعى ساياباق, «اتىراۋ» كوپىرىنىڭ استىندا جانە «اتاتۇرىك» اتىنداعى ساياباقتا سكەيت-الاڭدار سالىندى» دەدى التاي كولگىنوۆ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇقارالىق سپورتتى ناسيحاتتاۋ جونىندەگى تاپسىرماسى اياسىندا بيىل ستۋدەنتتەر ساياباعىندا «NS street life» كوشە سپورتىنىڭ كوليزەيى ورناتىلدى, ەسىل وزەنىنىڭ جاعالاۋىندا ترياتلون ساياباقتا باسسەيندەرى بار جاساندى جاعاجاي سالىندى. ول وزەنگە قارايتىن وقشاۋلانعان ارالدا جابدىقتالعان.
قوعامدىق كەڭىستىكتەر قاتارى ارتادى
2019-2021 جىلدار ارالىعىندا ەلوردادا 103 قوعامدىق كەڭىستىك اشىلسا, سونىڭ ىشىندە 32-ءسى تۇرعىن الاپتاردا سالىندى. وسى ارالىقتا 407 اۋلا اباتتاندىرىلىپ, بالالار وينايتىن الاڭدار ورناتىلدى. قالا تۇرعىندارىمەن كەرى بايلانىس كەزىندە قوعامدىق كەڭىستىكتەر ولاردىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتقانى بايقالادى. «نۇر-سۇلتان – جايلى قالا» ماستەر-جوباسى اياسىندا بۇل باعىتتا كوپتەگەن جۇمىس جاسالدى.
«بوس جاتقان جەرگە جاسىل جەلەك ەگىپ, سپورت نىسانىن نەمەسە بالالار وينايتىن الاڭ سالىپ, اباتتاندىرىپ, جارىقتاندىرىپ جاتساڭىز, ول, ارينە, ادامداردىڭ بوس ۋاقىتىن وتكىزەتىن دەمالىس جايىنا اينالادى. بۇل – ۇلكەن قالالار ءۇشىن وتە قاجەت جوبا. ال ازاماتتاردىڭ قاتىسۋىمەن بولاتىن بيۋدجەتتىك جوبا دا قازىرگى زاماننىڭ تالابى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. سەبەبى قالا تۇرعىندارىنا ءوز اۋلاسىندا قانداي جوبا ىسكە اسىرعانى وزدەرىنە كەرەك. سوندىقتان بۇل جۇمىستار جىل سايىن جالعاسا بەرەتىن بولادى» دەدى اكىم ءتىلشى سۇراعىنا جاۋاپ بەرىپ.
نوسەردە سۋ باسپايدى
قر پرەزيدەنتى تاپسىرماسىمەن نوسەرگە ارنالعان كارىز جۇيەسى ماسەلەلەرىن شەشۋ بويىنشا شارالار قابىلداندى. سونىڭ ىشىندە تازالاۋ قۇرىلعىلارىن جوبالاۋ بويىنشا جۇمىستار بار. ەلوردادا تاحا حۋسەين كوشەسىنەن باستاپ تاشەنەۆ كوشەسىنە قاراي كوللەكتورلار تازارتىلىپ, تاشەنەۆ كوشەسى بويىنشا قۇبىرلار 30 مىڭ توننا قوقىس تازارتىلدى. سونىمەن قاتار ەلورداداعى ەڭ وزەكتى ماسەلە – سۋ باسىپ قالاتىن ب.مومىشۇلى مەن تاۋەلسىزدىك داڭعىلدارى, ا.باراەۆ پەن ش.ءۋاليحانوۆ كوشەلەرى, سونىمەن بىرگە تۇران مەن ۇلى دالا داڭعىلدارى بويىنداعى ماسەلەلەر دە شەشىمىن تاپتى.
«ب.مومىشۇلى كوشەسىندەگى قۇبىرلاردىڭ ديامەترى تىم كىشكەنتاي بولعان, ولاردىڭ 70 پايىزى تولىپ قالعان. قۇبىرلار ديامەترىن ەكى ەسەگە كەڭەيتتىك. بۇرىن بۇل جۇمىستاردى جۇرگىزەتىن ناقتى كاسىپورىندار بولمادى. قازىر ولار بار جانە جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزۋدە» دەدى اكىم.
ەلوردا – ەلدىڭ لوكوموتيۆى
اتالعان بريفينگتە اكىم تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى اياسىندا قالا تاريحىنداعى ەڭ ەلەۋلى وقيعانىڭ ءبىرى رەتىندە ەلباسىنىڭ ەل استاناسىن اۋىستىرۋ شەشىمىن اتاپ ءوتتى. «تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كەزەڭىندە, قيىن جىلداردا ەلباسى, كوپ ادامنىڭ قارسىلىعىنا قاراماستان, ساياسي شەشىم قابىلدادى. قازىر سول شەشىمى قانشالىقتى كورەگەندىك بولعانىن كورىپ وتىرمىز» دەدى اكىم. ول ەل استاناسى اقمولاعا كوشىرىلگەن كەزدە قالادا 270-280 مىڭ حالىق بولسا, قازىر تۇرعىندار سانى 1 ملن 200 مىڭعا جەتكەنىن اتادى. «استانامىزدا الەمدىك دەڭگەيدەگى حالىقارالىق شارالار ءوتىپ تۇرادى. مىسالى, قازاقستان ەقىۇ-عا توراعالىق ەتتى. ياعني حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالدى دەۋگە بولادى. الەمدىك ءداستۇرلى دىندەردىڭ سەزىن دە ۇمىتپايىق. قازاقستان بەيبىتسۇيگىش ەل رەتىندە بەيبىت شەشىمدەر قابىلداۋ ءۇشىن باس قوساتىن ورىن بولا الاتىنىن كورسەتتى. EXPO كورمەسى سياقتى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى شارالار مەن ستراتەگيالىق ماڭىزدى شەشىمدەردى ەرەكشە اتاۋعا بولادى. ءوزىم وڭىردە جۇمىس ىستەگەن كەزدە استاناعا قاراپ بوي تۇزەۋگە تىرىساتىنبىز. وسى باعىتتاردى اتاۋعا بولادى» دەدى التاي كولگىنوۆ.
