قازاقى ادەتىمىزبەن بالانىڭ ءتىلى مەزگىلىندە شىقپاي نەمەسە تەز شيراماي, دامۋىندا كەمشىندىك كورىنسە, «وسە كەلە جەتىلىپ كەتەدى, تۇقىمىمىزدا سونداي» دەپ, دارىگەرلەردىڭ ءسوزىن قاپەرگە المايمىز.
راسىندا دا, ۋاقىت وتە كەلە بالانىڭ كەشەۋىلدەسە دە سويلەپ كەتىپ, قاتارىن دا قۋىپ جەتەدى. بۇل جاقسى, ارينە. الايدا مىنا ءبىر دەرەككە ءمان بەرسەك, قازىرگى كۇنى الەمدەگى ءاربىر 59-ىنشى بالا اۋتيست ەكەن. بۇل جىل سايىن 13 پايىزعا ارتىپ كەلەدى دەيدى. سالىستىرمالى تۇردە ايتا كەتسەك, وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارى 10000 بالانىڭ اراسىنان ءبىر بالا عانا وسى اۋرۋمەن تىركەلگەن ەكەن. ال 2008 جىلى 250 بالانىڭ بىرەۋى بولسا, 2016 جىلى امەريكالىق دارىگەرلەر ءاربىر 7 مينۋت سايىن بالاعا وسى دياگنوزدى قويادى ەكەن.
«الەمدى جاۋلاپ كەلە جاتقان ىندەتتىڭ ەلوردالىق سابيلەرگە قاتىسى بار ما؟» دەگەن سۇراقپەن پسيحيكالىق دەنساۋلىق اۋرۋلارى مەديتسينالىق ورتالىعىنىڭ №1 بولىمشەسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى دارىگەر نازگۇل مۇحاتاەۆامەن سويلەسكەن ەدىك.
– ءبىر جاستا بالانىڭ بويىندا پسيحيكالىق بۇزىلۋىنىڭ بار-جوعىن بىردەن ايتا قويۋ مۇمكىن ەمەس. الدىمەن ءسابيدىڭ اناسىنان بالانىڭ ەرەكشەلىگىن انىقتايمىز. بالا تۋعاننان مازاسىز ەمەس پە, كوپ جىلامايتىن, دەنەسى تىتىركەنىپ, سىرتقى فاكتورلاردى ەلەمەۋشى مە ەدى دەپ سۇرايمىز. جان-جاعىنا كوز توقتاتىپ, ويىنشىقتارعا قىزىقپاي, اينالاسىنداعى ۋ-شۋعا ەلىكپەي, بەيجاي جاتا بەرەتىن بولسا نە قۇلاعى ەستىمەيتىندەي اسەر قالدىرسا, وندا بۇل وسى اۋرۋدىڭ نىشاندارىنان. ادەتتە, اۋتيزم بالالاردىڭ قۇلاعى ەستيدى, بىراق مۇنىڭ ءوزى بالانىڭ ەموتسيونالدىق دامۋىنىڭ بۇزىلعانىن بىلدىرەدى.
بالا 1 جاسقا تولعاندا ۋىلدەپ, ءوزىنىڭ سىرتقى الەممەن بايلانىسىن ءبىلدىرىپ, ونىڭ بەلگىلەرىن قابىلداپ, بەلگىلى ءبىر رەاكتسياسىن كورسەتە ءبىلۋى ءتيىس. بۇل كەزەڭدەگى وزگەرىستەرگە ءمان بەرمەسە, اۋرۋ دامي تۇسەدى. اۋتيزم بەلگىلەرى بالاداعى باسقا دا پسيحيكالىق قالىپتان اۋىتقۋشىلىقتىڭ بەلگىلەرىنە ۇقساس كەلەدى. دۇرىسى, قانداي اۋىتقۋشىلىق بولسا دا ەرتە باستان انىقتاپ, جىلدام تۇزەتۋ جۇمىستارىنا كىرىسكەن ءجون. بالا دامۋىنىڭ پسيحيكالىق اۋىتقۋشىلىقتارى تەك ءبىر اۋتيزممەن ولشەنبەيدى. جانە بالانى ءبىر كورگەننەن «اۋتيزم» دەپ بىردەن كەسىپ ايتۋعا اسىقپايمىز. ولاردى كۇندىزگى ستاتسيونارعا جاتقىزىپ, باقىلاۋىمىزعا الامىز. سوندا بارىپ بالا دامۋىنداعى بارلىق ەرەكشەلىكتەردى انىقتاپ, ءتيىستى شەشىم شىعارامىز, – دەيدى دارىگەر.
بىلتىر وسى كەزەڭگە دەيىن ورتالىقتا 65 بالا اۋتيزممەن تىركەلسە, بيىل وسى كۇنگە دەيىن 112 بالاعا وسى دياگنوزدى قويىپتى. از ۋاقىتتا ءاۋتيزمنىڭ اسپانداپ كەتۋىنىڭ سەبەبىن اتا-انالاردىڭ بەلسەندىلىگىمەن بايلانىستىرۋعا بولادى دەپ ورتالىقتىڭ دارىگەرى ءتۇسىندىرىپ بەردى. ولار – ۋاقىتقا سالماي, كوڭىلدەگى كۇدىگىن انىقتاۋعا باتىل جەتكەندەر. اتا-انالاردىڭ ساۋاتتىلىعى, ولاردىڭ دۇنيەگە جاڭا ۇرپاق الىپ كەلۋىنە دەگەن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىگى كوپ نارسەلەردى شەشەدى. سونىڭ ىشىندە بالانىڭ پسيحيكالىق جاعىنان جاقسى دامۋىنا الدىمەن اتا-اناسىنىڭ دەنساۋلىعىنىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.
جاسىراتىنى جوق, سوڭعى بەس جىلدا اۋرۋ بالالاردىڭ 34 پايىزعا ءوسۋى بايقالادى. 2015 جىلى – 186 بالا, 2019 جىلى – 545 بالا. كۇندىزگى ستاتسيوناردا پسيحولوگ, لوگوپەدتەر, دەفەكتولوگ ماماندار تارتىلعان, پسيحيكالىق تۇزەتۋ, سەنسورلىق ينتەگراتسيا قىزمەتتەرى بار. وسى ارقىلى تاجىريبەلى دارىگەرلەر كەسەل جابىسقان بالانى الەۋمەتكە يكەمدەۋگە بار مۇمكىندىگىن سالادى.
