ەلورداداعى قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولجازبالار مەن سيرەك كىتاپتار ورتالىعىندا حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار پەرزەنتى, اكادەميك قانىش ساتباەۆتىڭ تۋعانىنا 120 جىل تولۋىنا ارنالعان «عىلىم مەن مادەنيەتىمىزدىڭ ۇلى تۇلعاسى» اتتى كوشپەلى كورمەنىڭ اشىلۋى بولدى.
كورمەگە كورنەكتى عالىمنىڭ كىندىك قانى تامعان باياناۋىلداعى مەموريالدىق مۇراجايىنداعى جادىگەرلەر قويىلدى. مادەني شارانىڭ اشىلۋىندا اتالعان مۋزەيدىڭ ديرەكتورى باقىت كەنجەقايىرقىزى ءسوز الىپ, كورمەگە قىسقاشا توقتالىپ ءوتتى.
– ءبىزدىڭ باياناۋىلدان قانشاما ايتۋلى تۇلعالار شىقتى. سونىڭ بىرەگەيى – قانىش ساتباەۆ. بيىل – عالىمنىڭ ۇلكەن مەرەيتويى. قانىش اتامىزدىڭ ءومىر جولى – ۇعا بىلگەن جاسقا ۇزدىك ونەگە. اكادەميك كوزى تىرىسىندە تۋعان ەلىن شىن جۇرەگىمەن ءسۇيىپ, ونىڭ دامۋىنا ايانباي تەر توكتى. سوندىقتان دا ونىڭ ەسىمى ەشقاشان ۇمىتىلمايدى. ءبىز بۇگىن سىزدەرگە ۇلى ادامنىڭ ءومىر جولىنان, قىزمەتىنەن سىر تارتاتىن قۇندى مۇرالاردى اكەپ وتىرمىز. وسىنداي شارانى ۇيىمداستىرعان ازاماتتارعا العىسىمدى جەتكىزەمىن, – دەدى ول.
شىندىعىندا, كورمەدەگى جادىگەرلەردەن, قۇجاتتاردان عالىمنىڭ كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن ومىرباياندىق دەرەكتەرى جاقسى قامتىلعان. ايتالىق, قانىش اتامىزدىڭ ازان شاقىرىپ قويعان ەسىمى عابدۇلعاني بولىپتى. بۇل ارابشادان اۋدارعاندا «ەشكىمگە مۇقتاجسىز اللانىڭ قۇلى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. اناسى بالا كۇنىندە «عانىشىم» دەپ ەركەلەتكەننەن كەيىن «قانىش» اتانعان. ال اعاسى بوكەشتىڭ شىن اتى – عابدۇلعازيز. تۋعان اناسى ءاليما يساقىزى عالىمنىڭ بەس جاسىندا دۇنيەدەن وزىپ, بالا قانىشتى ەكىنشى اناسى نۇرىم تاسبولاتقىزى باۋىرىنا باسىپ, تاربيەلەگەن. سونداي-اق ايتۋلى ازاماتتىڭ تومسك تەحنولوگيا ينستيتۋتىندا وقىعان جىلدارى ەكىباستۇز بەن مايقايىنعا كەلىپ, ستۋدەنتتىك تاجىريبەدەن وتكەن كەزىنەن قىزىقتى مالىمەتتەردى بايقادىق. ول 1920-21 جىلدارى باياناۋىل اۋدانىنىڭ حالىق سوتى قىزمەتىن اتقارعان. بۇل دا – ونىڭ ءومىر جولىنداعى كوپ ايتىلمايتىن دەرەك. عالىمنىڭ وسى قىزمەتتى اتقارعان كەزدەگى قولى قويىلعان قۇجاتتاردان وتكەن كۇننىڭ ەستەلىگىن كوردىك.
ماسەلەن, كەلۋشىلەردىڭ نازارى ساتباەۆتىڭ 1935 جىلى ۇلىتاۋداعى التىنشوقىدان تاپقان – ءامىر تەمىردىڭ جورىق كەزىندە قالدىرعان بەلگى تاسىنىڭ سۋرەتىنە ەرەكشە اۋدى. بۇل بەلگى -تاس كەزىندە تاريح عىلىمىنا جاڭالىق اكەلدى. ونداعى جازۋدى پروفەسسور پوپپە مەن اكادەميك الكەي مارعۇلان شەشىپ وقىعان. قانىش اتامىزدىڭ جاس كەزىندە قازاق بالالارىنا ارناپ «الگەبرا» وقۋلىعىن جازعانىن بىلەمىز. بىلگەنمەن, ول جيناقتى كورمەگەن ەدىك. كورمەدەن سونى كورىپ, كوڭىلىمىز مارقايدى.
اكادەميك – سانالى عۇمىرىندا تار جول تايعاق كەشۋدى كوپ كورگەن ادام. اسىرەسە, قازاق عىلىمىن العا سۇيرەگەن ەڭبەگىن ەشنارسەمەن تەڭگەرە المايسىز. جەزقازعان-قارساقباي وڭىرىندەگى كەن قازبالارىن زەرتتەپ, ەرتىس-قاراعاندى كانالىنىڭ قازىلۋىنا تىكەلەي اتسالىستى. ەلىمىزدەگى كوپتەگەن كەن ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا ۇلەس قوستى. ول عىلىمعا فورماتسيالىق مەتاللوگەندىك ءاناليزدىڭ كەشەندىك ءادىسىن ەنگىزدى. ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ ىرگەسىن قالاپ, ونى داڭعىل جولعا سالدى. وسى وقيعالاردى كورمەدەگى ماڭىزدى قۇجاتتار, سۋرەتتەر سويلەتىپ تۇردى.
سونىمەن قاتار الاش ارداقتىسىنىڭ جەكە تۇتىنعان زاتتارى اراسىنان عالىمنىڭ باس كيىمى, پالتوسى, ەتىگى, ەرتوقىمى, قامشىسى, قىزى ءشامشيابانۋدىڭ اكەسىنىڭ ەلۋ جىلدىعىنا سىيلاعان دومبىراسى – كوپشىلىكتىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتتى.
ءبىزدى ءبىر دەرەك جالت قاراتتى. كەڭەس وداعىنىڭ استرونومى نيكولاي چەرنىح 1979 جىلى 31 شىلدە كۇنى اشقان عالامشارىنا ساتباەۆتىڭ ەسىمىن بەرىپتى. بۇل ونىڭ اكادەميككە عانا ەمەس, وسىنداي ۇل تۋعىزعان حالقىمىزعا دەگەن قۇرمەتى دەپ تۇسىندىك. ءسويتىپ, قازىر عالىم اتى عالامشاردى اينالىپ ءجۇر.
