كومىلىپ وتىرا بەرگەننەن كەيدە ورنىنان تۇرىپ كابينەت ءىشىن جاي باسىپ, ادىمىن سوزباي ەپپەنەن قيمىلداعاندى ۇناتاتىن. وي شوعىرى سوندايدا تۇتانىپ, مەرەكەلىك وتشاشۋ سەكىلدى ماڭايىنا مول شاشىراپ, شەڭبەرلەنىپ جايىلاتىن. مىنە, مىنە, ءبۇيىرى قىزدى. حاليمانىڭ ۇستەل ۇستىلىك سۋرەتىنە ۇڭىلە ءتۇسىپ, جانسىز بەتىنەن ءشوپ ەتكىزىپ, كەزەكتى ءبىر لىقسىعان شۋماعىن جادىنا توقىپ ۇلگەردى: «ءوزىڭدى ويلاپ كۇرسىنەمىن, كۇيەمىن, ساعات سايىن رۋحىڭا باس يەمىن. ساعىنعاندا سۋرەتىڭدى قۇشاقتاپ, قاعاز-بەتتەن قايتا-قايتا سۇيەمىن».
قىزىق, جانارى انە, ابايدان سىرعىپ, وتاۋ قۇرعاننان كەيىنگى تاڭعى ساعات بەستە كەزەككە تۇرىپ, جازدىرىپ العان العاشقى قىمبات مۇلكى «كونسۋەلو» كىتابىنا ءتۇستى… بۇل دا جاڭا جيىستىرىلا باستاعان كىتاپحاناسىنىڭ سەركەسى, بىلىمگە قۇنىقتىرعان سەرتتەسى بولاتىن. ەكەۋى تالاسا-تارماسا وقىعان. كەيىن ادەبيەت الەمىنە ەلىكتىرە جەتەلەپ اكەتكەن. سورەدەن سۋىرىپ اقجەمدەنگەن مۇقاباسىنان سيپادى. حاليما قولىنىڭ تابىن سەزىنگەندەي, بويى بىتكەن ىسىنىپ جۇرە بەردى دە, قوبالجۋىن ەرنىن تيگىزۋمەن باستى. ۇيلەنگەننەن كەيىنگى العاشقى كىتاپ العاشقى ماحابباتتان بەتەر ىستىق ەكەن. جازۋ جۇرمەي جۇرەلەپ قالعاندا سول كىتاپتىڭ مۇقاباسىن بەتىنە باسىپ, پاراقتاپ كورىپ, كەي بەتتەرىن جۇگىرتە وقىپ جىبەرسە, بەيماعۇلىم كۇش قايناپ شاپشىپ قويا بەرەتىن. مىنە, قاراشى, مىنا شۋماق تا بىلايشا شۋ ەتە ءتۇستى ەمەس پە: «سەن ەدىڭ عوي مەنىڭ ءشاربات-سۋاتىم, بار ءمىنىمدى بىلىمىڭمەن جۋاتىن. جاز ءوتتى دە, قابىرىڭدى قار جاپتى, توڭاسىڭ-اۋ, توڭاسىڭ-اۋ, قۋاتىم!»
ءوز سوزىنەن ءوز مۇڭى قويۋلانعانداي بولعان ءازىلحان بويى ءزىل تارتىپ, جۇرەگى شانشىپ, مازاسىزدانا باستادى. بالالارى جۇمىستان ءالى ورالا قويماعان ەدى. اس بولمەگە ءوتىپ, دايىن تۇرعان ءدارىسىن تالمادى. جۇرەك تالماسىنا تالاي ۇشىراپ, زارەزاپ بولعان ونى حاليماسى دارىگەرشە تاپ باسىپ كۇتىپ, ساۋىقتىرىپ الا قوياتىن. اراكىدىك اسقىنعان ساتتەرىندە اۋرۋحاناعا ءوزى جەتكىزىپ, ابدەن بەتى بەرى قاراعانشا ماڭايىنان شىقپاي, جوپپەلدەمەلىك اقىل-كەڭەسىن دارىگەرلەرشە تىقپالاپ, ءجۇرىپ الاتىن. «اپاي, ءسىز جوعارى سىنىپتى كارديولوگ ىسپەتتىسىز عوي» دەپ اق جەلەڭدىلەر ءازىل-قالجىڭمەن شىن رازى بولاتىن. تاعى ءبىرى «بۇل كىسىنىڭ بىزدەن ارتىقشىلىعى جۇرەك سوزىمەن ەمدەيدى عوي» دەپ سىيلاستىعى جاراسقان قاريالاردىڭ مەيىرىمگە سۋارىلعان كوزقاراستارىنا ءتانتى ەكەندىگىن جاسىرمايتىن. راسىندا دا جۇرەكپەن جازاتىن قالامگەردىڭ جۇرەگىنە ءسۇيىسپەنشىلىك سەزىمى اۋادان دا ارتىق سەلبەسەتىنىن دالەلدەپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق سەكىلدى ەدى. سول سەبەپتەن دە شىعار, ۇيگە جازىلىپ شىعىپ, بۋسانىپ, تەرلەپ شاي ءىشىپ وتىرعاندا حاليماسىنا ۇزدىگە قاراپ: «سەنىڭ ءوزىڭ بە, الدە ءسوزىڭ بە, ايتەۋىر, مىقتى دارۋمەنىمسىڭدەر!» دەپ راحاتتانا شالقالاپ كۇلىپ الاتىن ەدى. قايدا سول شاربى بۇلتسىز, اق سامالداي اپپاق ءسات؟ «ويىم, ميىم, كوڭىلىم, قانىمدا قالعان ەكەنسىڭ! اقىرىن-اقىرىن الىستاپ, جانىمدا قالعان ەكەنسىڭ!». دارىدەن كەيىن اجەپتاۋىر تىنىسى اشىلدى دا, كوكەيىندەگىسىن قايتالاي پىسىقتادى: «الىس, جاقىن – بارىنە, سىيلى بولىپ ءوتتىڭ سەن. وسۋىنە ۇلتىڭنىڭ, ۇلەس قوسىپ كەتتىڭ سەن!» تاعى قۇيىلدى: «وسيەتىڭدى ورىنداپ, ولمەي ءتىرى وتىرمىن. سەنسىز ءومىر – قاراڭعى, كوزىم ءبۇتىن, سوقىرمىن!» ءسوز دە جەيدى ادامدى, قاراشى, كوزى قاراۋاتىپ كەتكەنىن. تۇرا بەرىپ, گرافيننەن سۋ قۇيىپ ءىشتى. بۇل ىدىستىڭ دا كورمەگەنى جوق, وزدەرىمەن بىرگە جاساسىپ كەلەدى. ءبىرى قالامنان, ءبىرى ماشەڭكەدەن قولى بوساي قالعاندا ءزامزام سۋعا ۇمتىلعان قوس بىلەك تۇيىسە كەتىپ, جارىسا سىڭعىرلاي كۇلىسەتىن. سونىڭ ءبىر مىسقىلىن قازىر التىنعا ساۋدالاپ الا الماس. «ءبىرى ەرتە, ءبىرى كەش, وتپەك ءبارى جۇبايدىڭ. ماڭگى ءتىرى تۇرماق جوق, زاڭى سولاي قۇدايدىڭ!»
«ۇمسىندىم, ۇلاعاتتىم, ۇلى بولمىسىڭا!» دەگەن ءازىلحان, ويىن قۇيىن كەرنەگەندەي كابينەتىنىڭ تورىنە توتە تارتىپ, اينالمالى ورىندىعىنا قالاي جايعاسقانىن اڭعارماعانداي ەدى. جايلاپ ۇيرەنىپ, تىلسىمىنا بويلاي باستاعان كومپيۋتەردى قوسۋعا دا مۇرشاسى بولماي, قارا سيالى قالامىن قىسا ۇستاعان كۇيى سۇيكەكتەتە جونەلدى. «مەن ولەم دەپ ءجۇر ەدىم, و دۇنيەگە جينالىپ. مەنەن بۇرىن ومىردەن, جارىم ءوتتى قينالىپ. /دۇنيەنى تىرلىكتە, دۇبىرلەتىپ جيارسىڭ. سونىڭ ءبارى قالسا دا, جاردى قالاي قيارسىڭ؟/ بىراق, ەندى بىزدەرگە, كەزدەسۋ جوق, كورۋ جوق. تاتۋ ءومىر سۇرگەنگە, جانىم ريزا, كوڭىل توق!../ وسىلاي دەپ جان جارىم, ءوتىپ كەتتى ومىردەن. بىراق, ماڭگى كەتپەيدى, كوكىرەكتەن, كوڭىلدەن!» باسىن ءسال كوتەرىپ ەدى, ءبىراز سىلتەپ جىبەرىپتى. قارا نوقاتتار دومالاي شاشىراپتى. ءار ارپىنەن, سوزىنەن ۇزدىككەندىكتىڭ ۇزىلگەن تامشىلارى جانارىنان ەمەس, جۇرەگىنەن جامىراپتى. حاليمانىڭ سوڭعى تىنىسى بىتەردە ىممەن ارالاس بەيىلدەنگەن يشارالارىن ءازىلحاننان ارتىق كىم ۇعىنار؟ جاۋدىرەگەن جانارىنان سىرعي سىزدىقتاعان جاستىڭ دا ايتارى بارىن سەزگەن ول كوكەيىنە كەپتەلگەن ۇننەن ءبىراز سىر اڭعارعان ەدى. ەندى, مىنە, ءدال قازىر سول ءتۇيىندى «تاتۋ ءومىر سۇرگەنگە, جانىم ريزا, كوڭىل توق!» دەپ تاراتىپ, حاليمانىڭ وزىمەن وتكەرگەن جاراستى عۇمىرىنا دەگەن ىڭكارلىگىن, ىزەتىن, ىلكى ساتتەن ۇزاققا بالقىتىلعان باقىتىن, سىيلاستىقتىڭ جاقۇتىن ءوز ولەڭىنە تەرمەلەپ تەرەڭ ادىپتەپ جىبەرگەن-ءتىن.
وسى ءسات سىرتقى ەسىك قۇلىبى سىلدىر ەتىپ, ۇلكەن ۇلى ارنۇرعا ىلەسكەن نەمەرەلەرى شادىمان شاتتىقپەن «اتالاپ» ىشكە ەنە بەردى. حاليماداي اسىلدىڭ سوڭىنا شاشىپ كەتكەن جاقۇتتارىنداي بوپ ۇيگە ءىنجۋ-مارجان توگىلدى. كوڭىلدىلىك كەمەرىنەن اسا جايىلدى. بۇل اقساقال حاليماسىز ىشتەي قالتىراعان كۇيىنەن ارەڭ اجىراپ, اجەلەرىنە تارتقان كەيبىرىنىڭ تۇلىمشاعىنان سيپاپ, ماڭدايىنان يىسكەپ توياتتانادى.
– اجە, اجە! – دەپ قالدى ءبىرى اتاسىنىڭ قۇشاعىنا ەنە بەرىپ, كىلت تارتىندى دا. – اجە, وي, اتا! مەن سەنى قالاي قاتتى جاقسى كورەمىن!
– ءبىز سەنى تىپتەن ارتىق جاقسى كورەمىز!
– شىنىمدى ايتايىن با, ءيا, ءيا, اجەمنەن ارتىق ءبىزدى ەشكىم جاقسى كورە المايدى!
اتاسى باسىن يزەپ كۇلىمدەپ, جاتىن بولمەگە وتە بەردى. قوس توسەكتى كەرەۋەتتىڭ سول جاعىنداعىسىنا – حاليمانىكىنە كۇمپ ەتە قيسايدى. جاستىق ءيىسى مۇرنىن جارىپ, باسىنا شاۋىپ, الدەنە جۇمساق ۇنگە الاڭداۋلى ەدى. جانارىن اشسا جولاماي, كوزىن جۇمسا انىق ەلەستەيتىن ادەتى بار ەدى حاليمانىڭ, بۇل جولى دا «دەمالشى, دەمالشى» دەگەندەي مەيىرىممەن ءجۇزى ايقىندالىپ, باياۋ ماۋجىراتا باستادى… كوكىرەگىندە مۇڭدى اۋەن اۋەلەيدى: «ولگەنگە عاشىق بولۋ جوق, تىرىلەرگە قۇشتار كوپ. مەن قالارمىن تاريحتا, ولگەنگە وتكەن عاشىق بوپ!»
قىزىلىڭىردەن ۇيقىعا باسۋ ادەتىندە جوق ەدى, الگى بالالارى جۋىنىپ-شايىنىپ كەشكى اسقا شاقىرعانشا, ءال جيىپ العىسى كەلگەن. جانە دە اجەسىن ساعىنعان نەمەرەسىنىڭ ماناعى الەمتاپىرىق جۇزىنەن مۇڭدى دا تەرەڭ سىزاتتى ايقىن كورىپ, بوساعان كوڭىلىن وڭاشا جاتىپ, بەكىتىپ الماقشى. «ىزدەرمىز, تاپپاسپىز» دەپ قابىرعاسىن قايىستىرا وكسىپ-وكسىپ الدى. قايعىنىڭ جاسى قۇرعاعانداي ما, كوزى ءسال دىمقىلداندى دا قويدى. سۋالا ما ەكەن, ءباتىر-اۋ, كوز جاسى؟ «وزىڭمەن جۇرگەن كوشەنى, كەيدە, شىعىپ, شارلايمىن. ءىزىڭدى ىزدەپ اسفالتتان, كۇرسىنىپ, جىلاپ, زارلايمىن».
بولمەنىڭ ءبىر قابىرعاسىنداعى كيىم جاشىگىمەن جاپسارلاس قويىلعان ۇزىن تۇرقى توبەگە ءسال جەتپەيتىن تەمىر سەيف تەكتەس قوندىرعىعا قيماستىق سەزىممەن قاراپ جاتىر. ءىشى تولعان كۇندەلىكتەرىنىڭ جازباسى. ارقيلى كەزەڭدە تولتىرىلعان بلوكنوتتار. ۇشاقتا دا, جەردە دە كۇي تالعاماي سۇيكەي جازا بەرەتىن داعدىسىنان ءبىر ەلى اجىرامايتىن. ۋاقىتىن زايا جىبەرمەيتىن قۇنتتىلىعىنا وراي جازباسى دا كولەمدەنىپ, «ءباتىر-اۋ, بۇعان قاشان ۇلگەرگەنمىن» دەپ ءوزى تاڭدانىپ, بىتكەن ىسىنە رازىلانىپ جۇرەتىن. ارينە, كەسەك دۇنيەلەرىنەن سۋىنىپ كەتپەيتىن جانكەشتىلىگىنە ساي كۇندەلىكتى جازبالارىمەن قوسا ءىرى ىستەرى دە تابانداپ قالماي, العا تولاسسىز جىلجيتىن. قوس قاناتىنداي عوي, بۇل تىرلىگى. ەكەۋىن دە بوساڭسىتپاي, قۋاتتانا قاعىپ, ەنشىلەس مۇمكىندىگىنەن ايىرماي, سايىپقىرانداي قۇشىرلانا سىلتەي بەرەتىن. ءسويتىپ جازۋى – دەمىنە, دەمى – جازۋىنا اينالعانداي ۇنەمى سەرگەك, سەرپىندى, سىلاڭ جۇيرىكتەي سىرعاق قالىپ ساقتايتىن. ايتپەسە ءتيىپ-قاشىپ تۇرتىنسە, جازۋ ونە مە؟ جازۋدى جۇرەگىنىڭ جايلىلىعىنا باعىندىرماي, كەرىسىنشە جان قيناۋىنان بارماق سورعىزارلىقتاي كايىپتەنىپ, اسا كادەلىسىندەي كەڭ پىشىممەن كەستەلەۋگە ماشىقتانعان. بەرەكە, قايىر سونداي ساتتىلىكتەردەن تامشىلاپ تۇر.
تەمىر سەيفتەگى قولجازبا مۇرالارىن ءوزى تۋرالى ەپيستوليارلىق جانردا كىتاپ جازباق بوپ جۇرگەن قامبار جورنالشىعا امالسىز اشىپ كورسەتكەندە ول, تاڭعالۋىن جاسىرماي, مىنا التىن قويمانىڭ كىلتىنە كىم يە دەگەندەي جاۋتاڭداي قاراعان.
– وسىنىڭ ءبارىن شاشاۋ شىعارماي جيىستىرىپ جۇرەتىن حاليما اپاڭ عوي, – دەپ رازىلىعىن پاش ەتكەن ازاعاڭ, ەلپەك كوڭىلمەن. سوسىن اس بولمەدە جۇرگەن حاليمانى داۋىستاپ شاقىرىپ, بەلدەمشەسىنە قولىن سۇرتكىلەپ جەتكەن جارىنا: «مىنا قامبارعا مۇرا سىرىن اقتارۋعا بولار ما ەكەن؟ رۇقسات پا؟» دەپ الىپ, ونىڭ كۇلىمدەي باس يزەگەنىنەن سوڭ, تەكشەلەنگەن جازبالاردى قوپارا تارتىپ شىعارىپ, الدىنا جايىپ سالعان. ءار داپتەر, بلوكنوتتىڭ سىرىنا ۇڭىلگەندە حاليما جاساعان كارتوتەكاعا جۇگىنە قوياتىنى بار. ودان ءارى وپ-وڭاي جۇيەلەنىپ كەتە بەرەدى.
ءبارى-ءبارىن كوز الدىنان وتكىزىپ, حاليماسىنىڭ قانداي ادەبي سەرىگى بولعانىنا تاڭدانىپ, جازۋدى بۇيىرتقان تاعدىرىنىڭ جار تاڭداردا قاتەلەستىرمەگەنىنە قۇدايعا مىڭ شۇكىرشىلىك ايتىپ, مىنا سەيفتەگى «وسيەت ولەڭدەرىنىڭ» جۋىردا كىتاپ بوپ شىعارىن ويلاعاندا, باۋىر-ەتى ەزىلگەندەي توسەگىنە تىكتەلىپ وتىردى. بۇل وسيەت, امانات ولەڭدەرى دە حاليمانىڭ ءبىر جولعى وتىنىشىنەن باستاۋ الىپ, جىلدار بويى ءۇزىلىسسىز جازىلعان ەدى-اۋ. «وسيەت, ونەگە, لۇعات ۇلت وسكىندەرىنە امانات بولسىن, ويلاسساڭشى» دەپ ەدى. كەيىن كوزى جەتتى عوي, بۇل ۇسىنىستىڭ ومىرشەڭدىگىنە. باسىلىمدارعا جاريالانعان ۇزىندىلەرىنە رازىلىق تانىتقان وقىرماندار لەبىزدەرى قارشا بوراپ كەتتى. كەشىكپەي ەندى ءار قازاق ءۇيىنىڭ تورىندە تۇرارلىق كىتاپ بولعانىن قالايدى. ءبىر سىنشى ءادىل باعالاعانداي: «وسيەت ولەڭدەر» بۇگىنگى قوعام مەن الەۋمەت ءومىرىنىڭ عانا ەمەس, ادام جان-دۇنيەسىنىڭ وزگەرىستەرىنە ۇڭىلگەن, ىزگىلىككە, جاقسىلىققا ۇندەيتىن, كەيىنگى جاسقا باعىت-باعدار كورسەتە الاتىن, كوركەم سوزبەن جازىلعان شىعارما» ەكەن. ءلايىم, سولاي بولارىنا كۇمانى جوق. ونداعى كەلتە-كەلتە كەلىستى شۋماقتار كىتاپ كولەمىنەن اسىپ ءالى دە جالعاسىپ جاتىر. كەز كەلگەن جەرىنەن ويىپ الىپ ەسىنە ءتۇسىرىپ كورسە, شىنىندا دا وقىرماندار كادەسىنە جاراپ قالارلىقتاي رۋحاني بايلىق ىسپەتتەس. مىسالى, «ويعا سۇڭگى, كىتاپ ءسۇز, ەڭكەي-داعى جەردى ءتۇرت. ينە شانىش, ءشوپ سىندىر, ەڭبەگىڭدى كورسىن جۇرت»; «ءتىل تۋرالى قاۋلىلار, بوزوكپە بوپ ەرجەتتى. «وتان» دەگەن اسىل ءسوز – «اتان» بولىپ ول كەتتى»; «جەردى ساتپا تىلگىلەپ, بولساڭ ەگەر كەمەڭگەر: ءوز جەرىن ءوز حالقىنا, ساۋدالاماي, تەگىن بەر!»; «جاپىرا جەپ, تويعان سوڭ, ماقتاپ-ماقتاپ كەتەدى. ودان كەيىن سەنى ول, ەسىنە الىپ نە ەتەدى؟»; «جەردى ساتام دەگەننىڭ, اقىل-ەسى شاتىلسىن. جەردىڭ جاۋى – ەل جاۋى, ەلدەن الاستاتىلسىن!», ت.س.س. كەتە بەرەدى. جالعاستىرا بەرمەك ويى بار.
– اتاشىم! شايعا كەلىڭىز! – دەگەن شالقىمالى شاقىرۋ ويىن ءۇزىپ, ورنىنان جەڭىل كوتەرىلدى. وعان ىلەسە شىم-شىم ءبىر شۋماقتار دا اس بولمەگە قاپتالداسىپ قوسا ەنىپ ەدى: «نە جابىرقاۋ جۇرەرسىڭ, نە بولارسىڭ كوڭىلدى, قانداي كۇيدە بولساڭ دا, باعالاي ءبىل ءومىردى!»
«وسيەت ولەڭدەر» كۇي تالعامايدى ەكەن…
قايسار ءالىم,
جازۋشى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى
