استانالىق زەرگەر جاساعان ادەمى اشەكەيگە يوردانيا پاتشايىمىنىڭ كوزى ءتۇسىپتى. رانيا حانىم قازاقى ورنەكپەن زەرلەنگەن بويتۇمار مەن بەدەرلى بىلەزىكتى اسپەتتەپ تاعىپ الىپتى.
يوردانيانىڭ رانيا پاتشايىمى اسپەتتەپ تاعىپ جۇرگەن قاسيەتتى بويتۇمار مەن بەدەرلى بەس بىلەزىك – سۋرەتشىلەر جانە ديزاينەرلەر وداعىنىڭ مۇشەسى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, تالانتتى زەرگەر بەرىك ءالىبايدىڭ قولىنان شىققان دۇنيەلەر ەكەنىن بىلگەندە ءوزىمىز دە قىزىعىپ قالدىق. شىندىعىندا, الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالاعان پاتشايىمنىڭ سۋرەتتەرىندە قازاقى بوياۋمەن زەرلەپ, تازا كۇمىستەن جاسالعان اشەكەي بۇيىمدار ەرەكشە كوزدى تارتادى. وسىدان-اق, ۇلتىمىزدىڭ عاسىرلار بويى ءوز اسەمدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن زەرگەرلىك ونەرى الەمدىك دەڭگەيدە ناسيحاتتالىپ جاتقانىن اڭعارۋعا بولادى.
تالايلاردى تامساندىرعان اشەكەي
– راسىندا, مەن ءوزىم دە يوردانيانىڭ ءبىرىنشى حانىمى تاعىپ جۇرگەن بويتۇمار مەن بەس بىلەزىكتى فوتودان كورگەندە تاڭىرقاپ قالدىم. قازاقتىڭ كۇمىسپەن كوركەمدەلگەن اشەكەيلەرى وسىنداي دەڭگەيگە كوتەرىلگەنى, ارينە, مەنى قۋانتتى. سۋرەتتەن ول بۇيىمداردى مۇقيات قارادىم. ءار شەبەرگە ءوز قولىمەن جاساعان دۇنيەلەرى ىستىق. ولاردى تولىق مەنىكى دەپ ايتا الامىن. بىراق تا ونىڭ يوردانيا پاتشايىمىنىڭ قولىنا قالاي تۇسكەنىن بىلمەيمىن. شەت ەلدەرگە ءجيى كورمە اپارامىز. مۇمكىن, سول كەزدە العان بولار. ناقتى ايتۋ قيىن. نەگىزى, بويتۇمار, وڭىرجيەك, بىلەزىكتەردى كوپ جاسامايمىن. جاساعاندا دا ساۋداعا شىعارمايمىن. بۇرىن جاساعان بۇيىمدارعا بەلگى قويماۋشى ەدىم. قازىر «ءاب» دەگەن بەلگى سالامىن. ويتكەنى, ولاردىڭ كوشىرمەلەرى كوبەيىپ كەتتى, – دەيدى شەبەر پاتشايىمدى تامساندىرعان اشەكەي تۋرالى ءسوز ساباقتاپ.
جالپى, زەرگەردىڭ كۇمىسپەن ادىپتەپ جاساعان القالارى, جۇزىكتەرى, بىلەزىكتەرى جانە سىرعالارى ءوز اسەمدىگىمەن كوز تارتادى. ولاردىڭ بارلىعى دا ۇلتتىق ورنەكتەرمەن بەدەرلەنگەن. ول اشەكەي بۇيىمداردى تازا كۇمىستەن عانا جاسايدى ەكەن. ارينە, التىن, جەز, مىس, اقىق, پەرۋزا, مالاحيت جانە قۇلپىرما تاس سەكىلدى دۇنيەلەردى قوسىمشا پايدالانادى.
ۇستالىق قونعان اۋلەت
بەرىك ءالىباي – جامبىل وبلىسى مەركە اۋدانى قىزىلساي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. جالپى, ۇستالىق قاسيەت تۇقىمعا قونادى. حالقىمىز ءۇشىن ول دا ءبىر كيەلى سانالادى. زەرگەردىڭ بابالارى ۇستا بولعان. اتاسى ءالىبايدىڭ ءىنىسى ءالىمباي كورىك ۇستاعان. ال اكەسى ساتىمبەك تە قارا جاياۋ ەمەس. جىلقىنىڭ ابزەلدەرىن جاساعان.
ول مەكتەپتە جۇرگەندە اجەپتاۋىر سۋرەتشى بالا اتانعان. سۋرەتشى بولسام دەگەن ارمانمەن الماتىداعى ن.گوگول اتىنداعى (قازىرگى ورال تاڭسىقباەۆ) كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىنە وقۋعا قابىلدانادى. وسىندا ءجۇرىپ زەرگەرلىك ونەردىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرەدى. دۇيسەن سەيدۋاليەۆ, مەيىرحان ءابدىراحمانوۆ سىندى ۇستازدارىنان ءدارىس الادى.
– اتامىزدان قالعان ۇستالىق قاسيەت ولمەسىن دەپ باۋىرلارىم مەن بالالارىمدى وسى ونەرگە باۋلىدىم. ۇلكەن قىزىم دا ديزاينەر. ەكى ءىنىم دە, قاينىلارىم دا قولىنان بال تامعان شەبەرلەر. كىشى بالامدى كوبىنەسە شەت مەملەكەتتەردە بولاتىن كورمەلەرگە جىبەرىپ ءجۇرمىن, – دەيدى شەبەر كوڭىلى مارقايىپ.
ساۋكەلەدە سىر بار
بەرىك ءالىبايدىڭ ۇلكەن قىزى تۇرمىسقا ۇزاتىلار كەزدە جاساعان ساۋكەلەسى كەلىستى ءبىر كوركەمدىكتەن تۋعان تۋىندى دەۋگە بولادى. وعان بار ءوڭىردىڭ ۇلگىسىن كىرگىزگەن. ساۋكەلەنىڭ اشەكەيلەرى تازا كۇمىستەن ورىلگەن. ارنايى بارقىتتان تىگىلگەن. ونى جاساۋ ءۇشىن زەرگەر كوپ ەڭبەكتەنىپتى. «بابالارىمىز قىزى ۇزاتىلار كەزدە بار مالىن شاشسا دا ايانىپ قالماعان. سوندىقتان مەن دە قىزىما ماڭگىلىك ەستە قالاتىنداي ساۋكەلە جاساعىم كەلدى. اۋەلى, وعان قاجەتتى جابدىقتاردى ىزدەدىم. ماسەلەن, بارقىت ماتانى ەلىمىزدەن تابا الماي, ومان مەملەكەتىنەن الدىم. قارا كۇزەن جاعاسىن قارا بازاردان تاپتىم. ءسويتىپ, ساۋكەلەنى قىزىم ۇزاتىلىپ بارا جاتقاندا باتامدى بەرىپ, كيگىزدىم. ول قازىر وتباسىمىز ءۇشىن ەڭ ءبىر قۇندى جادىگەرلەر قاتارىندا» دەپ, ونىڭ كيەسى مەن قاسيەتى جايىندا تەرەڭىرەك وي ءوربىتتى.
سونداي-اق, ۇستانىڭ قولىنان شىققان كەزدىك, پىشاق, قانجارلاردىڭ جاسالۋى دا ءمىنسىز. كوركەمدىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. رەڭدەرى دە ءجۇز قۇبىلىپ تۇرادى.
ەتنوگرافيالىق مۋزەي
زەرگەردىڭ تاعى ءبىر ەرەكشە قىرى بار. ول – بۇگىندە ۇمىتىلىپ بارا جاتقان ۇلتىمىزدىڭ اسىل جادىگەرلەرىن جيناۋى. ءبىز ونى وتباسىلىق مۇراجايعا بارعاندا انىق كوردىك. ەكى قاباتتى ەڭسەلى ءۇي قۇددى ءبىر ەتنوگرافيالىق اۋىل سەكىلدى اسەر قالدىردى. ءۇي اۋلاسىندا بەس قاناتتى كيىز ءۇي تىگىلگەن. ونى قاراقالپاقستاننان كەلگەن قانداسىمىزدان ساتىپ الىپتى. ءۇيدىڭ ءىشى دە قازاقى ويۋلارمەن بەزەندىرىلگەن. كونە ساندىقتار, قۇراق كورپەلەر, باسقۇرلار, قىسقاسى, ەرتەدە اتا-بابامىز ۇستانعان بارلىق جابدىقتار قويىلعان. ولاردىڭ دەنى ءحىح عاسىردىڭ ءجادىگەرلەرى سانالادى. 15-16 عاسىردا عۇمىر كەشكەن قازاق باتىرىنىڭ ساۋىتى دا ىلىنگەن. ءبىر بۇرىشتا كونە كۇبى كۇمبىرلەپ تۇر.
وتباسىلىق مۇراجاي دا بايىرعى بابالارىمىز پايدالانعان تۇرمىستىق جابدىقتاردىڭ بارلىعى ساقتالعان. قازداي تىزىلگەن كونە ساماۋىرلار دا كوز تارتادى. وتاندىق قىلقالام شەبەرلەرىنىڭ تۋىندىلارى دا كورنەكى جەردەن ورىن العان. زەرگەردىڭ ءوز قولىنان شىققان بۇيىمدار دا قويىلعان. قىسقاسى, ەتنوگرافيالىق مۋزەيدەن تاريحىمىزدىڭ تۇتاس ءبىر كەلبەتىن كورۋگە بولادى.
ارداقتى اعادان ۇيرەنگەنى كوپ
جالپى, ءار حالىقتىڭ ءوز تاريحى بار. سوندىقتان, ونى ءجىتى ءبىلۋ قاجەت. ماسەلەن, بۇگىنگى تاڭدا اشەكەي بۇيىمدار مەن باسقا دا زاتتارعا قازاقتىڭ ويۋ-ورنەكتەرىن قالاي بولسا سولاي جاپسىرۋ بەلەڭ الدى. تۇپكى مانىنە ءۇڭىلىپ جاتپايدى. ءار جادىگەردىڭ سىرى بار. بەتالدى قولدانا بەرۋگە بولمايدى. «مىسالى, بەرىرەكتە تۇسىرگەن تاريحي كينولاردا اكتەرلار مەن اكتريسالار پايدالانعان اشەكەي بۇيىمداردى كورگەندە جۇرەگىم اۋىرادى. ءار جاسقا ءتان اشەكەيلەر بار. سوعان لايىقتى كيىنىپ, اشەكەيلەردى تاعادى. ال بىزدە وعان ەشكىم قارامايدى. ءمان بەرمەيدى. قىرعىزدىڭ, تۇركىمەننىڭ بۇيىمدارىن بىزدىكى دەپ قولدانادى. تۋىسقان ەل بولعاندىقتان, ۇقساستىعىمىز بار شىعار. دەگەنمەن, ونى اجىراتا ءبىلۋ كەرەك. نەمەسە سودان حابارى بار ادامنان سۇراۋى قاجەت. ءوز باسىم ۇلت رۋحانياتىنىڭ جوقتاۋشىسى وزبەكالى جانىبەكوۆ اعامىزدان كوپ تاعىلىم الدىم. الماتىداعى ورتالىق مۋزەيدى جابدىقتاعاندا سول كىسىنىڭ قاسىندا بولدىم. سوندا اعامىز ءاربىر جادىگەردىڭ تاريحىن زەردەلەپ ايتىپ بەرەتىن» دەيدى زەرگەر كوڭىلى قامىعىپ.
قازىرگى تاڭدا بەرىك ءالىباي – ەلورداداعى ۇلتتىق مۋزەيدە كونسەرۆاتسيالاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى. مۋزەي قورىنداعى قۇندى جادىگەرلەردى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىمەن اينالىسادى. جاس ماماندارعا شەبەرلىكتىڭ قىر-سىرىنا ۇيرەتەدى. استانا قالالىق مادەنيەت, مۇراعاتتار جانە قۇجاتتاما باسقارماسى جانىنداعى مادەني قۇندىلىقتاردى ۋاقىتشا اكەتۋ جونىندەگى ساراپتاما كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى.
تۇيىندەپ ايتقاندا, اسەم اشەكەيلەرىمەن يوردانيا كورولدىگىنىڭ پاتشايىمىنىڭ تاڭقالدىرىپ, بابادان قالعان سارا ونەردى دارىپتەپ, حالقىمىزدىڭ ارداقتى ازاماتى دارەجەسىنە كوتەرىلگەن تالانتتى تۇلعانىڭ دارا جولى كىم-كىمگە دە وزىق ۇلگى.
ازامات ەسەنجول
