2019 جىل جاستار جىلى بولىپ جاريالانعانى بەلگىلى. سول سەبەپتى جاستارعا جۇكتەلەر مىندەتتىڭ دە سالماعى اۋىر. وسى ورايدا «بايتاق-بولاشاق» ەكولوگيالىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى ازاماتحان ءامىرتاي وي ءبولىستى.
– اڭگىمەمىزدىڭ باسىندا «بايتاق-بولاشاق» ەكولوگيالىق بىرلەستىگىنىڭ ماقساتى جونىندە ايتىپ وتسەڭىز؟
– ءبىزدىڭ بىرلەستىگىمىز ەكولوگياعا ينۆەستيتسيا تارتۋ ءۇشىن قۇرىلعان. قازىر ينۆەستورلارمەن كەزدەسىپ, جاڭا جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا بايلانىستى كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋدەمىز. نەگىزى اعاش وتىرعىزۋ, ەنەرگەتيكا, سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ, سۋ تازالاۋ, سۋ جوبالارىن اۆتوماتتاندىرۋ, جاڭا تەحنولوگيالاردى اكەلىپ جەراستى ارتەزيان سۋلارىن شىعارۋ سەكىلدى ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە بايلانىستى جوبالارىمىز جەتەرلىك. الايدا قازىرگىدەي تەڭگە باعامىنىڭ تۇراقسىزدىعى ەلىمىزدىڭ ينۆەستيتسيالىق احۋالىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە.
– ەلوردامىزداعى ەكولوگيالىق احۋال تۋرالى نە ايتا الاسىز؟
– استانا قالاسىندا كوك ءتۇتىن ماسەلەسى بار ەكەنى بارشاعا ءمالىم. ونى ەلباسى دا ايتتى. سونداي-اق اقمولا وبلىسىنداعى كالاچي اۋىلىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ ۇيقىعا كەتۋى كوپ جايتتان حاباردار ەتسە كەرەك. مىنە, زارداپ شەگىپ جاتقان قانشاما جەرىمىز بار. بىزدە ەكولوگيالىق ماسەلەگە تولىققاندى باسىمدىق بەرىلمەي تۇر.
– ەلباسىمىز «جاسىل ەكونوميكا» جوباسى قاعاز جۇزىندە قالماي, كوگالداندىرۋ جۇيەسىن جىل سايىن ارتتىرىپ وتىرۋ قاجەت» دەمەپ پە ەدى؟
– ءيا, مەملەكەت باسشىسى ايتۋىنداي ايتىپ جاتىر عوي. ەگەر ەكونوميكا مەن ەكولوگيا اراسىندا تەپە-تەڭدىك ورناتىلماسا, ونىڭ زاردابى وراسان. سەبەبى بۇگىنگى ۋاقىتتا قالايدا ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردى ارتتىرامىز دەپ, ەرتەڭگى كۇندە تابيعات-انانىڭ قاھارىنا ۇشىراپ جۇرمەيىك. تابيعاتتا شەكسىز نارسە جوق. سوندىقتان قاي نارسەنىڭ بولماسىن, تەپە-تەڭدىگىن ساقتاپ وتىرعان ابزال. ماسەلەن, كەڭەستىك داۋىردە اقتاۋ قالاسىنىڭ جانىندا ۋران ءوندىرىلدى. الايدا قازىر جۇمىس ىستەمەيدى. بىراق كەڭەس وداعى كەزىندە رادياتسيانىڭ ۋىن جايماس ءۇشىن سۋ شاشىپ تۇراتىن. بۇگىندە ونى قاداعالاپ جاتقان ەشكىم جوق. ونىڭ ۇستىنە ماڭعىستاۋداعى ءولى كولدەن رادياتسيا تابىلعانىن نەمىستىڭ عالىمدارى دالەلدەدى. سونىڭ جانىنداعى اۋىل تۇرعىندارى ءارتۇرلى اۋرۋعا شالدىعۋدا.
– جاستاردىڭ بەلگىلى ءبىر كاسىپپەن اينالىسقانى دۇرىس, ول ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ وتىرۋى قاجەت دەگەندى ايتىپ ءجۇرسىز. وسى جونىندە تولىعىراق تارقاتساڭىز.
– مەنىڭ ويىمشا, وبلىس اكىمدەرى جاستار ماسەلەسىمەن تۇبەگەيلى اينالىسىپ جاتقان جوق. تەك جول, ءۇي سالۋ سياقتى شارۋالاردان قولدارى تيمەيتىن سياقتى. جاستاردى ءبىر زالعا جيناپ الىپ, كاسىپپەن اينالىسىڭدار دەپ اقىل ۇيرەتە بەرمەي, ناقتى قادامدار جاسالۋى كەرەك قوي. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن جاستارعا پايىزسىز اقشا بەرىپ, بيزنەسىن جولعا قويۋعا جاردەمدەسۋ قاجەت. ارينە, مىڭ جاس ادامعا قارجى بەرسەڭ, شامامەن ونىڭ تەك ەكى جۇزدەيى عانا شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ اكەتۋى مۇمكىن.
بيىلعى جاستار جىلىن ۇتىمدى پايدالانا وتىرىپ, كامەلەتكە تولعان جاستارعا جول اشىپ, مىناداي ءۇش باعىتقا باسىمدىق بەرۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. بىرىنشىدەن, جەر ءبولىپ بەرۋ ناقتى بيزنەس ۇلگىمەن دايىندالۋ كەرەك. ول قيار, قىزىلشا نەمەسە تاۋىق ءوسىرۋ دەگەن سياقتى جوبا بولۋى مۇمكىن. ەكىنشىدەن, سول ءىستى باستاپ كەتۋ ءۇشىن 5-10 جىلعا پايىزسىز نەسيە بولۋگە بولادى. ۇشىنشىدەن, وندىرىلگەن ءونىمدى ءوز قۇنىنان 20-30 پايىزعا جوعارى باعامەن مەملەكەت ساتىپ الۋدى موينىنا الىپ, ءيا بولماسا, جاس كاسىپكەرلەرگە ودان دا جوعارى باعاعا ساتۋعا مۇمكىندىكتەردى قامتاماسىز ەتسە دۇرىس بولار ەدى.
– جاستاردى كاسىپكە باۋلۋ جونىندە ءجيى ماسەلە كوتەرەسىز. جاستاردىڭ ءوزى بۇعان قانشالىقتى دايىن دەپ ويلايسىز؟
– «بايتاق-بولاشاق» ەكولوگيالىق اليانسى جاستارعا جەر مەن پايىزسىز قاراجات ءبولىپ بەرۋ ۇسىنىسىن جاساعان. وسىلايشا جاستار جىلىن پايدالانىپ, كامەلەتكە تولعان جاستارعا وسىنداي مۇمكىندىك بەرۋدى ۇسىندىق. ءبىز وسى باعدارلامانى تەز ارادا ىسكە اسىرساق, نەبارى ون شاقتى جىلدىڭ ىشىندە 1 ميلليونعا جۋىق جاڭا بەلسەندى كاسىپكەر دايىنداپ شىعارۋعا بولادى. ال وسى كاسىپكەرلەر ءوز كەزەگىندە ناقتى بيزنەسى بار سالىق تولەۋشىلەر بولىپ قانا قويماي, ولار قۇيعان قارجى مەملەكەتتىڭ كاپيتالىنا اينالادى. ءسويتىپ, قازاقستانداعى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ ۇلەسىن 50 پايىزعا جەتكىزۋگە مۇمكىندىك اشىلادى. كەرەك دەسەڭىز, 5-10 جىلدىڭ ىشىندە مەملەكەت جاستارعا نەسيەگە بەرگەن اقشانى دا تولىقتاي قايتارىپ الاتىنى ءسوزسىز. دەرەككە جۇگىنسەك, 300 ميللياردتاي جاڭا سالىق كوزى پايدا بولماق. ودان قالدى, ايماقتاردا 3-4 ميلليون ادام جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ەگەر قولداۋ بولسا, جاستاردىڭ قولىنان كەلمەيتىن ءىس جوق. ولار تاۋ قوپارۋعا دا دايىن.
سۇحباتتاسقان
بەيبىت وسپان
