قر اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا, قازىرگى جاپپاي قىرىلعان كيىكتەردىڭ سانى 127 مىڭعا جەتكەن. وسى جان جابىرقاتار جاعداي تۋرالى وكق ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا قر اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اسىلجان مامىتبەكوۆ:
– ورىن العان وقيعانىڭ ءتۇرلى سەبەپتەرى قاراستىرىلىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە توپىراقتان, سۋدان, شوپتەن ۋلانۋ قاۋپى دە بار. ەندى ءبىز كيىكتەردىڭ بارلىق ءجۇرىپ وتكەن جەرلەرىن تەكسەرەمىز. ولاردىڭ ءورىس جولدارى بويىنشا ارناۋلى ەكسپەديتسيا جاساقتاپ جىبەرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
جالپى, وسى اپاتتى جاعداي قالاي باستالىپ ەدى… 11 مامىر كۇنى تورعاي دالاسىندا, دالىرەك ايتقاندا, امانكەلدى اۋدانىنىڭ ۇرپەك اۋىلىنا قاراستى جولوبا قونىسىندا 117 باس كيىكتىڭ بەلگىسىز سەبەپپەن ولگەنى تۋرالى سۋىق اقپارات تارايدى. العاشىندا بۇعان ونشا ەشكىم نازار سالا قويمادى. ادەتتەگىدەي, قالىپتى نارسە دەپ قابىلدايدى. ال كەلەسى كۇنى شىعىن بۇدان ون ەسە ءورشىپ, مىڭعا جەتەدى. ءسويتىپ, اينالدىرعان ەكى-ءۇش كۇن ىشىندە بەس مىڭعا بارادى. بۇل قالىپتا جاعداي ەمەستىگى, سار دالانىڭ كيەلى جانۋارىنا كەلگەن ىندەت ەكەنى جايىندا باتىر اتىنداعى اۋدان اكىمدىگى دابىل قاعىپ, ول وسى سالاعا جاۋاپ بەرەتىن رەسپۋبليكالىق قۇزىرلى ورگاندارعا جەتىپ, جاۋاپتى ماماندار ارنايى تىكۇشاقپەن كەلىپ, قاۋىپتى جاعداي ورىن العان جولابا جايلاۋىنىڭ 16 مىڭ گەكتار اۋماعىنا كارانتين جاريالانادى. كەيىنىرەك وسى كورىنىس اقتوبە مەن اقمولا وبلىستارىندا قايتالانادى.
توسىن اپات ورىن العاننان بەرى ءبىرتالاي كۇن ءوتتى. مامىراجاي مامىردا اياقتالدى. الايدا, قوس جانارى مولدىرەپ, سۇلۋلىقتىڭ سانىنە اينالعان اقبوكەنگە كەلگەن ىندەتتىڭ قايدان كەلگەنى ءالى بەلگىسىز كۇيدە قالىپ تۇر. ءتىپتى, ونى انىقتاۋعا شەتەلدىڭ ماماندارى دا تارتىلادى دەگەن حابار تارادى. ايتەۋىر, ەلدىڭ كوكەيىندە وسى ماسەلەنىڭ ماڭىزدى بولىپ تۇرعانى راس. اسىرەسە, سول توتەنشە جاعداي بولعان وڭىرلەردەگى تۇرعىنداردىڭ كوڭىلدەرى كۇپتى. ويتكەنى, ولاردىڭ ويىندا «بۇگىنگى كيىككە كەلگەن كەساپات ەرتەڭ قولىمىزداعى قايماعىمىزدى ايىرىپ وتىرعان ءتورت-بەس ۋاق مالعا كەلمەسىنە كىم كەپىل» دەگەن ءسوز تۇرارى حاق. سوندىقتان, ىندەتتى ىندەتە زەرتتەۋ ءۇشىن ءبىر ۋاق كوز ىلۋگە بولمايتىنىن ۇعىنعان ءجون. بىلەتىن ازاماتتار بۇل «پاستەرەللەز دەرتى بولۋى مۇمكىن» دەگەن وي ايتادى. ويتكەنى, كيىكتەردىڭ اۋزىنان اق كوبىك اعىپ, ءىشىنىڭ كەبىپ كەتۋى وسىنداي بولجام جاساۋعا جاقىنداتىپ وتىر. ال, «پاستەرەللەز» – كيىكتەردىڭ اعزاسىندا جۇرەتىن ۆيرۋس. ول دالا جانۋارلارى السىرەگەن كەزدە پايدا بولىپ, قىزۋى كوتەرىلىپ, باس-اياعى 3-4 ساعاتتا ىشكى اعزالارىن «جاندىرىپ» جىبەرەدى. كوبىنەسە, بۋاز بوكەندەر تولدەيتىن كەزىندە ءورشيدى ەكەن. سونداي-اق, كەيبىرەۋلەر: «بۇل اۋەدەن توگىلگەن گەپتيللدىڭ الەگى» دەگەن سوزدە ايتىپ جاتىر. بۇعان دا ناقتى سەنۋگە بولمايدى.
جالپى, بۇعان دەيىن دە كيىكتەردىڭ جاپپاي قىرىلۋى تورعاي دالاسىندا بولعان. ماسەلەن, «پاستەرەللەز» كەسەلى 1984 جىلى 260 مىڭ, 1988 جىلى 427 مىڭ كيىكتى قىرىپ كەتتى. سول جىلعى جاعداي مەنىڭ ەسىمدە قالدى. توعىز جاستاعى بالا ەدىم. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ىرگەسىنە دەيىن اقبوكەندەر سۇلاپ جاتتى. ولاردىڭ كوزىن جويۋعا اۋزى-باسىن تۇمشالاعان ادامداردىڭ كوپ كەلدى. سول جاعداي, مىنە, تاعى قايتالانىپ وتىر.
الايدا, وسىنشاما شىعىنعا ۇشىراسا دا, كيىكتەردىڭ سانى جىلدام كوبەيىپ وتىرعان. وتكەن جىلى ەلىمىز بويىنشا ولاردىڭ سانى 250 مىڭعا جۋىقتاعان. ونىڭ 180 مىڭدايى وسى بەتپاقدالا پوپۋلياتسياسىنا تيەسىلى ەكەن. بۇل توپقا جاتاتىن دالا جانۋارلارى ءوسىمتال كەلەدى. ءبىر وكىنىشتىسى, بۋاز ەشكىلەر تولدەپ ۇلگىرە الماي قىرىلۋى ەرىكسىز جاندى اۋىرتادى.
ازامات ەسەنجول
