بالا كۇنىمدە ءبىزدىڭ ۇيدە ىستەن شىققان ەسكى تەلەۆيزور بولدى. سارايدىڭ ءبىر بۇرىشىندا جاتاتىن. بىراق سونى اجەم مارقۇم قىزعىشتاي قورىپ جۇرەدى. تاتەلەرىم دالاعا لاقتىرامىز دەسە, اجەم شىر-پىر بولادى. سويتسەم, ونىڭ تاريحى بار ەكەن. الپىسىنشى جىلداردىڭ سوڭىنا تامان اۋىلعا ەلەكتر جارىعى تارتىلدى. ال 70-جىلداردىڭ باس كەزىندە دۇكەنگە از عانا تەلەۆيزور ساتىلىمعا تۇسەدى. سونىڭ بىرەۋى ءبىزدىڭ ۇيگە بۇيىرادى. العاشىندا ول ادامدارعا تاڭسىق كورىنگەن. كۇن سايىن كورشىلەر ۇيگە جينالىپ, تەلەۆيزور كورەدى. تامىلجىعان ءان تىڭدايدى. سونداي ءبىر قىزىقتى ساتتەردى باستان كەشىپتى. اجەم ساقتاپ جۇرگەن جادىگەردىڭ وسىنداي سىرى بار ەكەن. راسىندا, ءبىز تەلەۆيزورمەن ەرجەتتىك. اۋىل بالاسىنا سونداعى دۇنيەنىڭ ءبارى تاڭسىق. بەينەلەرىن سۋرەتتەن كورگەن تۇلعالاردى تىرىدەي ەكراننان كورىپ, ءماز بولاتىنبىز.
مىنە, سولاي حالىقتى كۇندەلىكتى اقپاراتپەن, تانىمدىق دۇنيەلەرمەن, قىزىقتى حابارلارىمەن, بايىپتى باعدارلامالارىمەن ءتانتى ەتىپ كەلە جاتقان قازاق تەلەۆيزياسىنا بيىل الپىس جىل تولىپ وتىر. دالىرەك ايتقاندا, 1958 جىلى 8 ناۋرىزدا العاش رەت اق باس الاتاۋدىڭ ەتەگىندەگى اسەم قالادان جالپاق دالاعا حابار تاراتىلدى. كەيىن قاراعاندى مەن وسكەمەندە, 1959 جىلى جەزقازعاندا, 1960 جىلى پەتروپاۆلدا وبلىستىق ستۋديالار اشىلدى. بۇدان كەيىن تسەلينوگراد, ورال, بالقاش, سەمەي, پاۆلودار بولىپ جالعاسا بەرەدى.
ەلىمىزدەگى العاشقى تەلەۆيزيانىڭ ىرگەسىن قالاعاندار اراسىنان قاناپيا مۇستافين, سوۆەت ماسعۇتوۆتى بولەكتەپ ايتۋعا بولادى. بۇل كىسىلەر جاڭا دۇنيەنىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردى. العاشىندا تەلەحابارلار كينو, تەاتر سەكىلدى تاجىريبە تۇرىندە كورسەتىلدى. ول كەزدە كوگىلدىر ەكراننىڭ سىرىن بىلەتىن ماماندار دا تاپشى ەدى. بىراق سوعان قاراماستان, جۇمىس قارقىندى ءجۇردى. ەندى تەلەۆيدەنيەگە جۋرناليستەر, رەجيسسەرلەر, ديكتورلار, وپەراتورلار مەن بەينەينجەنەرلەر الىنا باستادى. وسى جىلدارى «مىڭدا ءبىر راحمەت», «سىرلاسۋ», «دوستىق ەكرانى», «پاي-پاي 25», «بالدىرعان» سياقتى حابارلار جۇرتشىلىققا جول تارتتى.
قازىر وسى يگىلىك ءىستى ۇيىمداستىرعان ازاماتتاردىڭ كوبى ارامىزدا جوق. سول كەزەڭدى جاقسى بىلەتىن قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى سۇلتان ورازاليننەن سىر تارتقان ەدىك.
«مەن تەلەارناعا 1964 جىلى كەلدىم. اينالاسى 5-6 جىلدىڭ شاماسى بولعان كەز. قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ دەنى – بۇرىن گازەت-جۋرنالدا ىستەپ كەلگەندەر. كوك جاشىكتىڭ كوپ سىرىن بىلە بەرمەيدى. مەن وقۋدى ەندى عانا بىتىرگەن جاس مامانمىن. سوندىقتان جاڭا جوبالار جاساۋ كەرەك بولدى. جەتپىسىنشى جىلدارى تەلەديداردا ءوزىمىزدىڭ ءتول تۋىندىنى جاساعىمىز كەلدى. وسى كەزدە تەلەدراماتۋرگيانى ورىستەتۋ, شاعىن ەكراننىڭ ەرەكشەلىگىنە ساي قويىلىمدار ازىرلەۋ, ۇلتتىق ءداستۇردى, ونەردى, ادەپ-عۇرىپتى ناسيحاتتاۋ جاعىنا ايرىقشا كوڭىل بولدىك. سونىڭ ناتيجەسىندە «قىمىزحانا», «ايتىس», «حالىق قازىناسى», «تاماشانى» ومىرگە اكەلدىك. جۇرتشىلىق اتالعان باعدارلامالاردى وتە جىلى قابىلدادى. سودان كەيىن تەلەۆيدەنيەدە جازۋشىلاردىڭ بەينەسىن جاساعىمىز كەلدى. ۇلى مۇحاڭ مەن سابەڭە ۇلگەرە المادىم. ەكى عابەڭنىڭ كوزى ءتىرى كەزى. الدىمەن سول ەكى اعامدى ءتۇسىردىم. بۇل ادەبي تەلەحابارىم ماسكەۋدىڭ ءبىرىنشى ارناسى ارقىلى بۇكىل كەڭەس وداعىنا كورسەتىلدى. ءىلياس ەسەنبەرلين مەن تاحاۋي احتانوۆ اعامىز جايىندا حابار دايىندادىم. ول كەزدە وسىنداي فورماداعى حابار وداق كولەمىندە بولعان جوق. «سۇحبات» سەرياسى بىرنەشە جىل بويى قازاق تەلەۆيدەنيەسىنىڭ ماڭدايالدىندا تۇردى» دەدى بەلگىلى قالامگەر.
شىندىعىندا, تەلەۆيزيا كوپشىلىككە توسىن, جاڭا الەم ەدى. سوندىقتان حالىق ونى وتە جاقسى قابىلدادى. ءومىردىڭ شىنايى بولمىسىن بەدەرلەگەن تەلەسپەكتاكلدەر, تەلەفيلمدەر, بالالارعا, جاستارعا ارنالعان حابارلار, قوعامدىق ءومىردىڭ, اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ, ءوندىرىستىڭ, عىلىمنىڭ, ونەردىڭ, ادەبيەتتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن قوزعايتىن باعدارلامالار جول تارتتى. العاشقى قۇرىلعان كۇننەن باستاپ كەشەگى توقسانىنشى جىلدارعا دەيىن قازاق تەلەۆيزياسىن قاناپيا مۇستافين, قۇرمانبەك ساعىندىقوۆ, كەنجەبولات شالاباەۆ, كەڭەسباي ۇسەباەۆ, حاميت حاسەنوۆ, كامال سمايىلوۆ, عادىلبەك شالاحمەتوۆ, ساعات اشىمباەۆ, شەرحان مۇرتازا سەكىلدى بىلىكتى ازاماتتار باسقاردى. جەتپىسىنشى جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاپ كوميتەتتىڭ اتاۋى قازاق كسر-ءى راديوحابارلار جانە تەلەديدار جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتى بولىپ وزگەردى.
وسى جەردە, 80-ءىنشى جىلدارى الدىمەن مەملەكەتتىك تەلەراديو كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى, كەيىن توراعاسى بولعان مارقۇم كامال سمايىلوۆ اعامىزدىڭ ەستەلىگىنە جۇگىنگەندى ءجون كورىپ وتىرمىز.
«ەڭ الدىمەن, ءبىز تەلەحابار باعدارلاماسىنىڭ كەستەسىن كۇرت وزگەرتتىك. وعان دەيىنگى كەشكى, كولەمدى دە كورەتىن ۋاقىتتى اپتاسىنا ءتورت رەت ورىس تىلىندەگى, ال ءۇش رەت قازاق تىلىندەگى حابار الادى ەكەن. ورتالىق ارنالار كۇنى بويى تەك ورىس تىلىندە جۇمىس ىستەيدى عوي, قازاق كورەرمەندەرىن دە ويلايىق دەپ, كەشكى حاباردى ءتورت كۇن, ورىسشانى ءۇش كۇن بەرەتىن بولدىق. ول كەزدە بۇل الماعايىپ, قاۋىپتى دۇنيە بولاتىن, بىراق باسشىلار سونى قولدادى. ءدال وسى جىلدارى قازاق جانە ۇيعىر تىلدەرىندە عانا حابار بەرەتىن «الاتاۋ» تەلەارناسى اشىلدى. بۇل تىكەلەي د.قوناەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن ەكى ايدىڭ ىشىندە ورىندالدى. ەڭ كولەمدى دە كۇردەلى ەڭبەك «قازاقستان ۇلى وتان سوعىسىندا» دەگەن 40 سەريالى بەينەفيلم ەدى. ول ەكى تىلدە بىردەن كورسەتىلدى. ءبىز ول 40 ءفيلمدى جارتى جىلدىڭ ىشىندە ەشقانداي قوسىمشا قارجى سۇراماي شىعاردىق» دەپ جازىپتى اسىل اعامىز. («ءۇش تومدىق شىعارمالار جيناعى». 3-توم). جۋرناليستيكانىڭ اقتاڭگەرى اتانعان كامال اعامىزدىڭ تۇسىندا قازاق تەلەديدارىنىڭ تۋى بيىككە جەلبىرەدى.
وسى سالانىڭ تاريحىن ءسوز ەتكەندە تاعى ءبىر اتپال ازاماتتى ايتپاي كەتۋ مۇمكىن ەمەس. ول – كورنەكتى سىنشى, بەلگىلى تۇلعا ساعات اشىمباەۆ. ساعات اعامىز سوناۋ 80-جىلداردىڭ باسىنان تەلەديداردا «جۇرەكتەن قوزعايىق» اتتى بىرنەشە جىلعا سوزىلعان تىزبەكتى باعدارلامانى جۇرگىزدى. ءوزى تەلەديدارعا قىزمەتكە كەلگەن سوڭ, وسى حابارمەن وزەكتەس «پارىز بەن قارىز» اتتى اۆتورلىق باعدارلاماسىن شىعاردى. بۇل ۇلتتىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرىن قوزعاعان دۇنيە بولدى. وزگە ەلدە تۇراتىن قانداستار جايىنداعى «قاۋىشۋ» حابارى دا كەزىندە وتە جوعارى باعالاندى. اسىرەسە, ساعات اعانىڭ تاپسىرماسىمەن 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ تاسپاعا ءتۇسىرىلۋى ەرەن ەرلىك ەدى.
ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ-الاڭ شاعىندا قازاقستان مەملەكەت تەلەراديو كومپانياسىنىڭ توراعالىعىنا كورنەكتى جازۋشى شەرحان مۇرتازا كەلدى. شەراعاڭ تەلەديدارعا ۇلتتىق رۋح الىپ كەلدى. كوزى قاراقتى قاۋىم ءالى كۇنگە تامسانىپ ايتاتىن «شاراينا», «تاڭشولپان», «شاڭقاي ءتۇس», «بالبوبەك», «تايبۋرىل» سەكىلدى حابارلاردى جاسادى.
ارينە, شاعىن ماقالادا وتاندىق تەلەارنانىڭ دامۋىنا تەر توككەن ازاماتتاردىڭ ءبارىن تۇگەندەپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىز قاداۋ-قاداۋ تۇلعالارعا عانا توقتالدىق.
بۇگىندە انا تىلىمىزدە حابار تاراتاتىن «Qazaqstan» ۇلتتىق تەلەارناسى ەلىمىزدەگى بارلىق ارنالاردىڭ اتاسى سانالادى. ءبارى دە سونىڭ شەكپەنىنەن شىقتى دەپ ايتا الامىز. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن تەلەديداردىڭ جاڭا ءداۋىرى باستالدى. قارىشتاپ دامىپ بارا جاتقان تەحنولوگيا وعان تىڭ تىنىس بەردى. اقپارات تاسقىنى ۇدەدى. الەمنىڭ كەز كەلگەن بۇرىشىنان ءاپ-ساتتە جاڭالىق تاراتاتىن مۇمكىندىك تۋدى.
قازىر قازاق تەلەۆيزياسى تۋرالى وقىرمان اراسىندا ەكى ءتۇرلى پىكىر بار. بىرەۋى ماقتايدى, بىرەۋى سىنايدى. تەلەارنالاردا شوۋ-باعدارلامالاردىڭ ءداۋىرى دۇركىرەپ تۇر. سالماقتى, پاراساتتى, ادامعا وي سالاتىن حابارلار از. سونداي-اق, ءبىزدىڭ تەلەارنادا كەشەگى اعا بۋىن مەن جاس بۋىننىڭ اراسىنداعى ادەمى ءداستۇر ونشا كورىنبەيدى. ماسەلەن, الىسقا بارماي-اق, رەسەيدىڭ «ءبىرىنشى ارناسىندا» جاسى بىرازعا كەلسە دە, ءالى قىزمەتتەن قول ۇزبەي, ەل الدىندا بايىپتى باعدارلامالارىمەن كورىنىپ جۇرگەن بىلىكتى جۋرناليستەر جەتەرلىك. بىزدە دە جاسى كەلسە دە, ورەلى وي ايتاتىن اعا-اپالارىمىز بار. سولاردىڭ جۇزدەرىن كوگىلدىر ەكراننان كورسەك دەپ ويلايمىز.
تۇيىندەي كەلگەندە, قوعام مەن ادام ومىرىندە تەلەديداردىڭ الاتىن ورنى بولەك. اسقارالى الپىسقا تولىپ وتىرعان قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ دۋماندى تويى قۇتتى بولسىن. ارىپتەستەرىمىزگە جەمىستى ەڭبەك تىلەيمىز!
ازامات ەسەنجول
