30 قىركۇيەكتە نۇر-سۇلتان قالاسى سارىارقا اۋدانىنىڭ اكىمى ەسەت بايكەن «El-Orda» YouTube ارناسىنا سۇحبات بەردى. اڭگىمە بارىسىندا اۋدانداعى جىلىتۋ جۇيەسى, گازداندىرۋ مەن جارىقتاندىرۋ سىندى وزەكتى ماسەلەلەر قامتىلىپ, جۇزەگە اسىپ جاتقان جوبالار تۋرالى ايتىلدى.
– ەسەت بەرىكۇلى, ءبىرىنشى ساۋالىمىزدى جىلىتۋ ماۋسىمىنان باستاساق, اۋداننىڭ بارلىق الەۋمەتتىك نىساندارى مەن تۇرعىن ۇيلەرى جىلىتۋ قازاندىعىنا قوسىلدى ما؟
– قازىر سارىارقا اۋدانى بويىنشا 900 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي بار. ونىڭ 680-نەن استامى ورتالىقتاندىرىلعان جىلىتۋ قازاندىعىنا قوسىلعان. قالعان ۇيلەر وزدەرىنىڭ دەربەس جىلىتۋ قازاندىقتارىنا, ياعني ەلەكترلىك جانە ديزەلدىك گازعا قوسىلدى. ءبىزدىڭ ماقسات – ورتالىقتاندىرىلعان جىلىتۋ قازاندىعىنا قوسىلعان ۇيلەردى جىلىتۋ ماۋسىمىنا قوسۋ. قازىر بۇل جۇمىس 99,8 پايىز ورىندالدى. بىراق گەتە 3 جانە ماسكەۋ كوشەسىندەگى 30/1 تۇرعىن ۇيلەرىنە جىلۋ جەتپەدى. ويتكەنى ول ۇيلەر اپاتتى جاعدايدا تۇرعاندىقتان, جوندەۋ جۇمىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. سۋىق باستالعانعا دەيىن ولارعا دا جىلۋ جەتەدى.
– تۇرعىندار اۋدانداعى كوك تۇتىننەن شارشادى, گاز قاشان بەرىلەدى؟
– كەزىندە ەلوردانىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەل استاناسىن گازداندىرۋدى تاپسىرعان بولاتىن. وسى ماسەلە جونىندە كۇن سايىن نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆكە گازعا قوسىلعان جەكە ۇيلەر جونىندە ەسەپ بەرەمىز. قازىرگى كورسەتكىشتەرگە كەلسەك, اۋدانداعى 520 تۇرعىن ءۇي گازبەن قامتىلدى. ودان بولەك, 14 الەۋمەتتىك-مادەني نىسان بار. جىل سوڭىنا دەيىن ولار دا گازبەن قامتىلىپ, بىرتىندەپ كوك تۇتىننەن ارىلاتىن بولامىز.
– ەلوردامىزداعى ەڭ وزەكتى ماسەلە – ۇلەسكەرلەر جايى. سارىارقا اۋدانىندا ۇلەسكەرلەر ۇيلەرىنىڭ كىلتىن الدى ما؟
– راس, ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى – ەلورداداعى وزەكتى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى. وسى ورايدا ىستەلىپ جاتقان جۇمىستار دا از ەمەس. ماسەلەن, بىلتىر «گارانت» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ جۇمىستارى تولىعىمەن اياقتالىپ, قولدانىسقا بەرىلدى. وسى قاتارداعى «زەرە 1», «اقەركە 2» تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ ۇلەسكەرلەرى كىلتتەرىن الىپ, قازىر قۋانىشتارىن تويلاپ جاتىر. ەندى «باسپانا كوكتال» جانە «جەتى جول» تۇرعىن ۇيلەرى قالىپ وتىر. ونىمەن قازىر ءۇي وبەكتىلەرىنىڭ قۇرىلىسىنا جاۋاپ بەرەتىن «ەلوردا قۇرىلىس كومپانياسى» جشس اينالىسىپ جاتىر. جاقىن ارادا شەشىلەدى.
– ال ەرمەك سەركەباەۆ كوشەسىندەگى ساياباقتار قاشان اشىلادى؟
– بۇل كوشە سارىبۇلاق وزەنىنە جاقىن ورنالاسقان. ول جەردە ەسىل وزەنىنىڭ جاعالاۋىنان باسقا قوعامدىق كەڭىستىك جوق. وسىعان وراي تاياۋدا ەكى قوعامدىق كەڭىستىك سالامىز. سونىمەن قاتار رىسكەلدى قاجى مەشىتىنىڭ وڭ جاعىندا ۇلكەن الاڭ بار. ول الاڭدا قورشاعان ورتانى قورعاۋ باسقارماسىمەن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاما ازىرلەنىپ, مەردىگەر انىقتالدى. قۇرىلىس جۇمىستارى كوكتەمدە باستالادى, ۇلكەن ساياباق سالامىز. ول ەرمەك سەركەباەۆ كوشەسىنە وتە جاقىن ورنالاسقان.
– اۋداندى ارالاپ جۇرگەندە كەيبىر قىمبات تۇقىمدى تالداردىڭ قۋراپ كەتكەنىن بايقايمىز. ولارعا كۇتىم جەتكىلىكسىز بە؟
– ءيا, ونداي جاعداي كەزدەسەدى. دەگەنمەن ولاردى جۇيەلى سۋارۋ جۇمىستارى بويىنشا قالا اكىمى التاي كولگىنوۆتىڭ تاپسىرماسىمەن جۇيەلى جۇمىستار اتقارىلۋدا. تالداردىڭ كەۋىپ كەتەتىن سەبەبى, تەك سۋارۋعا بايلانىستى ەمەس, تالداردى وتىرعىزۋ تەحنولوگياسى ساقتالۋى ءتيىس. ياعني ونداي جۇمىسقا كاسىبي اگرونومدار تارتىلۋى قاجەت.
– اۋدانداعى ءۇي-جايى جوق قاڭعىسباستار مەن ىشىمدىككە سالىنعان ازاماتتاردى وڭالتۋ جۇمىستارى قالاي جۇرگىزىلىپ جاتىر؟
– بايقوڭىر اۋدانىندا اداپتاتسيالىق ورتالىق ورنالاسقان. وندا وسىنداي قيىن جاعدايعا تۇسكەن ازاماتتاردى قالىپتى ومىرگە بەيىمدەيدى. مۇندا بارلىق جاعداي قاراستىرىلعان. ايتا كەتۋ كەرەك, اداپتاتسيالىق ورتالىققا تۇسكەن ازاماتتار قالىپتى ومىرگە قايتىپ كەلەدى دەگەن كەپىلدىك جوق. سەبەبى ول ادامنىڭ وزىنە دە بايلانىستى. بەس ساۋساق بىردەي ەمەس, كوپ ازاماتتار وسىنداي ءومىر سالتىن قالايدى. جاز مەزگىلىندە سول ورتالىقتان قاشىپ كەتىپ, ءارتۇرلى قۋىستاردى مەكەندەپ جۇرەتىن جاعدايلار دا كەزدەسكەن.
– اداپتاتسيالىق ورتالىقتان ساۋىعىپ شىققان ازاماتتارعا اكىمدىك تاراپىنان قانداي قولداۋلار بار؟
– بۇل جۇمىس بارىسىندا قاراستىرىلدى. تىعىز جۇمىس ىستەيمىز. ول ورتالىقتىڭ قاراماعىندا 8 مىڭعا جۋىق جۇمىس ورنى بار. اداپتاتسيالىق ورتالىقتان ساۋىعىپ شىققان ازاماتتى الدىمەن تابىس كوزىمەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. سوندىقتان جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىمەن بىرلەسە وتىرىپ, قينالىپ كەلگەن ازاماتتاردى ەڭ الدىمەن جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەمىز. ودان كەيىن تۇرعىن ءۇي سىندى ماسەلەلەرىنە كوشەمىز.
– ەندى ءۇش اۋىسىمدى جانە عيماراتى ەسكىرگەن مەكتەپتەر جونىندە ايتساڭىز…
– جالپى سارىارقا اۋدانىندا 342 مىڭ تۇرعىن بار. بۇل – نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى حالىق كوپ شوعىرلانعان اۋدان. دەمەك, بالالار سانى دا كوپ. قازىر 57 مىڭ وقۋشى 33 مەكتەپكە بارىپ, ءبىلىم الۋدا. ءبىلىم باسقارماسىمەن بىرلەسكەن جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەردەن قۇتىلدىق. بىراق 38 بالادان وتىراتىن مەكتەپتەر بار. ماسكەۋ كوشەسىندە ورنالاسقان №14 مەكتەپ جانىنا «ماحاببات» تۇرعىن ءۇيى مەن ۇلكەن الاڭ سالىنادى دەپ ويلامادىق. ۇلكەن كەشەن سالىنعاننان كەيىن, ارينە, بايدىڭ بالالارى بىردەن لاپ ەتىپ, كىشكەنتاي مەكتەپكە بارعاننان كەيىن سونداي پروبلەما تۋىندادى. بىراق ونىڭ دا شەشىمى بار.
– «نۇر-بەسىك» تۇرعىن ءۇي كەشەنىندەگى جارىق پەن جول قاشان رەتتەلەدى؟
– ارينە, تۇرعىندار قيىنشىلىقتارىن جەتكىزەدى. ونىمەن تولىق كەلىسەمىن. بىراق ەلەكتر جەلىسى, سۋ قۇبىرى, باسقا دا كوشەارالىق جولداردىڭ ماسەلەسى جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتامانى تالاپ ەتتى. قاراشا ايىندا ەلەكتر جانە سۋ بەرىلەدى. ودان كەيىن كارىز جۇيەلەرى رەتتەلەدى. ال قالعان اباتتاندىرۋ جۇمىستارى مەن جولداردى اسفالتتاۋ, كوشەلەرگە جارىق تارتۋ, تەلەفونيزاتسيا سىندى ماسەلەلەر كەلەسى جىلعا قالدىرىلدى.
