قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويىن بىلتىر دۇركىرەتىپ تويلادىق. سوعان وراي «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى «قازاق حاندىعى» اتتى تەلەحيكايا ءتۇسىرۋدى باستاعان ەدى. اتالعان تۋىندى جاقىندا كورەرمەنگە جول تارتادى. سەريالدا قاسىم حاننىڭ ءالى تاققا وتىرماعان سۇلتان كەزىن استانالىق اكتەر مەيىرعات امانگەلدين سومدايدى. جاس دارىن كينو الەمىندەگى دەبيۋتىن وسىنداي جاۋاپتى رولدەن باستاپتى. قادامىنا ساتتىلىك تىلەي وتىرىپ, جاقىندا مەيىرعاتتى اڭگىمەگە تارتتىق.
– ەلورداداعى «جاستار تەاترىنىڭ» اكتەرىسىز. ونەر جولىنا قالاي بەت بۇردىڭىز؟
– ونەرگە العاشقى قۇلشىنىسىم مەكتەپ قابىرعاسىندا وياندى. كىشكەنتايىمنان «ءانشى بالاپان» سىندى سايىستارعا قاتىسىپ ءجۇردىم. كەيىن سۋرەت سالۋعا كوشتىم, ساۋلەتشى بولۋعا ۇمتىلدىم. ءبىر ونەرمەن شەكتەلىپ قالعىم كەلگەن جوق. الماتى مەنىڭ بالالىق ارمانىمدى ورىندادى. تانىستارىم ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا التى ماماندىقتى يگەرىپ شىعۋعا بولاتىن مۋزىكالىق تەاتر اكتەرى ءبولىمى بار دەدى. سىناقتان سۇرىنبەي ءوتىپ, سول بولىمگە 2010 جىلى قابىلداندىم. بەلگىلى اكتەر, رەجيسسەر نۇرقانات جاقىپبايدىڭ شەبەرحاناسىندا شىڭدالدىم. 2013 جىلى استاناداعى «جاستار تەاترىندا» تاجىريبەدەن وتۋگە 13 ستۋدەنت كەلدىك. تەاتردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى نۇرقانات جاقىپباي جول كورسەتىپ, ءجون سىلتەيتىن اعامىزعا اينالدى. وقۋ بىتىرگەن سوڭ وسىندا قالدىق. مىنە, ءۇش جىلعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىت ىشىندە استانالىق اتاندىم.
– ال كينو الەمىنە قالاي كەلدىڭىز؟
– «قازاق حاندىعى» كينوجوباسىنىڭ ىرىكتەۋ كەزەڭى بىلتىر ءساۋىر-مامىر ايلارىندا بولدى. دانيار جانە ەلدوس دوستارىمىزبەن قىزىعۋشىلىق تانىتقانىمىز راس, بىراق كاستينگكە بارمادىق. بىردە ارىپتەسىمىز ءادىل احمەتوۆ «جىگىتتەر, سەندەر نەگە باق سىناپ كورمەيسىڭدەر؟!» دەپ قولقا سالدى. ءادىل اعامىز سول جەردە-اق ءبىزدى تەلەفونعا ءتۇسىرىپ, كاستينگ جۇرگىزۋشىلەرگە جىبەردى. سۋرەتتى كورە سالا ولار بىردەن شاقىردى. ۇشەۋمىز ءبىر كۇننىڭ ىشىندە الماتىعا جول تارتىپ, فوتوبايقاۋعا قاتىستىق. رەجيسسەر رۇستەم ءابدىراشوۆتىڭ بولمەسىنە ءبىر-بىرلەپ كىردىك. ءارتۇرلى وبرازدا فوتو جاساپ, رەجيسسەردىڭ نۇسقاۋىمەن پوەزيا وقىپ بەردىم. ەرەكشە ىقىلاسپەن جانە قامقورلىقپەن قارادى. ءبىر ايداي كۇتتىك. كۇنى-ءتۇنى تولقىپ, جاۋابىن ايتقانشا اسىق بولدىم. ونىڭ ۇستىنە مەنى قاسىم سۇلتاننىڭ رولىنە بايقاپ كوردى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ۇشەۋمىز دە ۆيدەو سىناققا شاقىرتۋ الدىق. مەندە كينودا تاجىريبە جوق. ءبىرىنشى كۇنى مۇرات بيسەمبين, بەرىك ايتجانوۆ, دوسحان جولجاقسىنوۆ اعالارىمىزدى كورىپ, ءبىراز ساسقالاقتاعانىم ەسىمدە. ءماتىندى ۇمىتىپ قالىپ, قاعازعا قايتا-قايتا قارايتىنمىن. تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن كامەرا الدىندا باسقا اكتەرلەرمەن بايقاپ كوردى. ەرتەسىندە تاعى ەكى كۇنگە شاقىردى. رەجيسسەردىڭ ءوزى جىلى قاباق تانىتۋى مەنى ۇمىتتەندىردى. تاعى ءبىر اي جۇردىك. جازدا تەاتر فەستيۆالى بولاتىن, سوعان دايىندالىپ جۇرگەندە «قازاقفيلمنەن» حابارلاستى. «مەيىرعات, سەنى قاسىم سۇلتاننىڭ رولىنە بەكىتتىك» دەدى. قۋانىشىمدا شەك جوق, ءبىرىنشى بولىپ اكەمە حابارلاستىم. اكەم ونەرگە دەگەن تالپىنىسىمدى ءاردايىم قولدايتىن.
– تاريحي تەلەحيكايادا ءتۇسىپ, قانداي ءتاجىريبەلىك ماشىققا ۇيرەندىڭىز؟
– ساحنا قوزعالىسى ءاربىر اكتەرگە جاقسى تانىس. اۋىلدا وسپەسەم دە, جاستايىمنان اتقا ءمىنىپ ۇيرەندىم. دەگەنمەن, اتتىڭ ۇستىندە وتىرىپ قىلىشتاسۋ, ساداق اتۋ, نايزا لاقتىرۋدى بۇرىن-سوڭدى بىلمەيتىنمىن. بۇل ماشىقتى ەكى ايداي «نوماد» كاسكادەرلەرىمەن شىڭدادىق. ءبارىنىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتتى. شايقاساتىن ساحنالاردى قويىپ بەرگەننەن كەيىن ءوزىمىز جەكە قالىپ دايىندالدىق. شەبەرلىك ساباقتارىن ءتۇسىرىلىم كەزىندە شىڭداي تۇستىك. سول اتموسفەراعا ەنۋ ءۇشىن بىزگە ۋاقىت بەرىلدى. حانداردىڭ بولمىسىن, ءجۇرىس-تۇرىسىن, ءوزىن قالاي ۇستاۋىن سەزىنۋ ءۇشىن ءبىراز تەر توكتىك. ماسەلەن, العاشىندا اتتىڭ ۇستىندە بۇگىلىپ وتىراتىنبىز.
– وبرازعا ەنگەندە ءوزىڭىزدىڭ بويىڭىزدان قانداي وزگەرىستەر بايقادىڭىز؟
– تەاترعا كەلگەننەن باستاپ مەنىڭ ءتۇر-الپەتىم مەكتەپ وقۋشىلارىنا كەلەتىن. ەڭ العاشقى ءرولىم «مەنىڭ اتىم قوجاداعى» قوجا بولدى. قانات ءجۇنىسوۆتىڭ «العاشقى ماحابباتىندا» جاسبولاتتى بەينەلەدىم. بەرتىن كەلە ساكەن ءجۇنىسوۆتىڭ «تىراۋ-تىراۋ, تىرنالار» دراماسىندا باستى رولدەگى 14 جاستاعى باقىتتى وينادىم. وقۋشى رولدەرگە ۇيرەنىپ قالعان مەن ءۇشىن حاندى سومداۋ ءبىراز قيىنعا سوقتى. ءتۇسىرىلىم 5 ايعا جالعاستى, اينالامداعىلار «وسكەنسىڭ, كوزىڭدە وي بار» دەگەن پىكىر ايتىپ ءجۇر. مىنەز-قۇلقىم سابىرلى قالىپقا ەندى. سالماق تا جينادىم. ول جاقتىڭ اۋاسى سالقىن, اتتىڭ ۇستىندە كوپ جۇرەمىز, ءۇش-ءتورت مەزگىل تاماقتانىپ تۇردىق.
– ءتۇسىرىلىم بارىسىندا قانداي قولايسىزدىقتاردى سەزىندىڭىز؟
– العاشقى 20 كۇندى «قازاقفيلمنىڭ» ىشىندە تۇسىردىك. تابيعاتتاعى ءتۇسىرىلىم جاركەنتتەن باستالدى. ەڭ كوپ ءتۇسىرىلىم – رايىمبەك اۋدانى تۇيىق اۋىلىندا بولدى. تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا, ەلدى-مەكەن تەڭىز دەڭگەيىنەن 1800 مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان. اۋا قىسىمى بايقالادى, جۇگىرسەڭ, تەز شارشاپ قالاسىڭ. سۋىق, تۇمان تەز تۇسەدى. اسپاندى بۇلت جايلاعاندا مۇرت-ساقال, ءۇستى-باسىمىز سۋ بولىپ تۇراتىن. ءبىرىنشى قولايسىزدىق دەپ وسىنى ايتار ەدىم. ەكىنشىسى – اتتاردىڭ تۇياقتارى كىشكەنتاي ىندەرگە كىرىپ كەتەتىن, سونىڭ سالدارىنان اتقا شاپقاندا قىزدارىمىز كوپ قۇلادى. تسيركتىڭ اتى قولعا ۇيرەنگەن بولسا, قالانىڭ ايعىرلارىن اۋىزدىقتاۋ قيىن. ولار جازىققا شىعىپ كورمەگەن, ءبىر-ءبىرىن تىستەپ, تەۋىپ جاتتى. 1-2 اپتاداي ۇيرەتە الماي جۇردىك. تۇيىقتان كەيىن ءتۇسىرىلىم شونجى, شوشانايدا (اتاقتى «ماركو پولو» سەريالى وسى جەردە ءتۇسىرىلدى – رەد.) جالعاستى. ۋاقىت وتە كەلە, كۇن سۋي باستادى. جەلتوقسان, قاڭتار ايلارىندا قيىندىقتار كۇشەيە ءتۇستى. سۋىق ءتيىپ قالعان كەزدەر بولدى. ءتۇسىرىلىمدى جاركەنتتە اياقتادىق, ءبىر قىزىعى, ەسكى مەشىتتىڭ ءىشى دالادان دا سۋىق. اكتەرلەر توڭعاننان وزدەرىنە بەرىلگەن سوزدەردى دە ۇمىتىپ قالىپ جاتتى. الايدا, بىزگە بارىنشا جاعداي جاسالدى. ۇجىم وتە تاماشا, قاي-قايسىسى بولسىن وزدەرىنىڭ جۇمىستارىن جوعارى دەڭگەيدە اتقاردى. رۇستەم اعا بايقاعانىم, وتە ەڭبەكقور رەجيسسەر. جۇمىسقا بار ىنتامەن بەرىلەدى, تياناقتى اتقارادى.
– تۋىندى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەندىلەر» تريلوگياسىنا نەگىزدەلگەن. دەگەنمەن, سەريال ستسەناريستەرى سماعۇل ەلۋباي مەن تيمۋر جاقسىلىقوۆ وزگەرتۋلەر ەنگىزدى. ال اكتەرلەردىڭ تاراپىنان يمپروۆيزاتسياعا جول بەرىلدى مە؟
– بەرىلدى, نەگە بەرىلمەسىن؟ تاريحي تۇلعالاردىڭ وبرازى ءار جەردە ارقالاي بەرىلەدى. تۋىندىدا ونىڭ ءتۇر-سيپاتى, مىنەز-قۇلقى سيپاتتالادى, قالعانىن اكتەر ءوزى تابۋى كەرەك. ءبىر قۋانتارلىعى, رۇستەم اعا اكتەرلەرگە ەركىندىك بەرەدى. ول اكتەر ءۇشىن ءوزىن-ءوزى شىڭداۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى, بويىنا سەنىمدىلىك ۇيالاتادى. ەگەر, «جوق, ءبىر قادام ارتقا ءجۇرىپ, سولعا قارا» دەسە, ول اكتەر ەمەس, روبوت بولار ەدى. ءبىر ايقاستىڭ سوڭىندا جەڭەتىن جەرىم بار. ستسەناري بويىنشا سول جەردەن كامەرانى توقتاتۋ كەرەك بولاتىن. بىراق, سول مەزەتتە كامەرانى ءالى سەزىنىپ تۇردىم. رەجيسسەردەن دە ءالى ەشقانداي نۇسقاۋلىق جوق. ءبارى تىپ-تىنىش. سول جەردە ناعىز وينايتىن ءسات دەپ ءبىلدىم. ويراتتاردىڭ كوزىنە قاراپ, «الاش!» دەپ قاستارىنا جەتىپ باردىم. كامەرانى باقىلاپ تۇرمىن, سوندىرگەن جوق. سودان بۇرىلىپ, ورتاعا باردىم دا, تاعى دا «الاش!» دەپ ۇرانداتىپ, جەرگە قىلىشتى قادادىم. ءتۇسىرىلىم ءالى جالعاسىپ جاتىر. بۇرىندىق كەلىپ, ايقاستى جەڭگەنىمدى ءبىلدىرىپ شاپانىمدى وزىمە لاقتىرىپ جىبەردى. مەن بولسام, جاۋدىڭ كوزىنە شۇيلىگىپ تاعى قارادىم. مىنە, ءدال وسى ساتتەردى ءتۇسىرىپ الدى.
– سەنىپ تاپسىرىلعان ءرولىڭىزدى تولىق اشا الدىڭىز با؟
– قاسىم حان – قازاق ەلىنىڭ شەكاراسىن كەڭەيتىپ, ونى بەكىتىپ بەرگەن حانداردىڭ ءبىرى. جانىبەك حاننىڭ ۇلى «جەردى بىرىكتىرۋدى» جەدەلدەتىپ, كوزگە تۇسكەن حان. ول بيلىك قۇرعان جىلدارى قازاق حاندىعىنىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايى نىعايدى. قازاق حالقىنىڭ قازىرگى مەكەن-تۇراعى قالىپتاستى. ارينە, جاۋاپكەرشىلىكتى اسا قاتتى سەزىندىم. ءبىر جاعىنان, تاريحي تۋىندى, ەكىنشىدەن, كينوداعى العاشقى قادامىم. بۇل تۋىندىنى حالقىمىز كوپتەن كۇتتى دەسەم, ارتىق ايتقانىم ەمەس. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلعاندىعى جايلى كينو كەرەك-اق. ال باعاسىن, ارينە, حالىق بەرە جاتار.
– كينو مەن تەاترداعى اكتەرلەردىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟
– البەتتە, ءبارى اكتەرگە بايلانىستى. كوبىسى تەاتر اكتەرلەرىندە جاساندىلىق كوپ دەپ ويلايدى. تەاتردا اكتەر – كورەرمەننىڭ كوز الدىندا. مىندەت – ەڭ سوڭعى قاتاردا وتىرعاندارعا ءسوزىڭدى دە, ءوزىڭدى دە جەتكىزۋ. جانرعا سايكەس بيلەپ ءجۇرىپ ويناپ جۇرەمىز, بۇل دا وڭاي ەمەس. ال كينودا بايىپپەن سويلەۋگە, قاراپايىم قالىپتى ۇستانۋعا مۇمكىندىك بەرىلەدى. ءساتسىز كادرلاردى قايتا تۇسىرۋگە بولادى. تەاتر مەن كينونى قالاي سالىستىراسىز دەگەندە, ال پاچينو بىلاي دەگەن ەكەن: «…تەاتردا دا, كينودا دا ويناۋ – ارقان جىپتە جۇرگەندەي. ءجىپ تەاتردا جوعارى ىلىنسە, كينودا جەرگە قويىلادى. تەاتردا قۇلاساڭ, قۇلايسىڭ». قاي جەردە جۇرمەسەڭ دە, باستى تالاپ ىزدەنىس پەن وقۋ دەر ەدىم.
– ەكرانعا شىقپاي جاتىپ ميلليونداعان قارجىنى جۇمساپ ۇلگەرگەن كينوتۋىندىنى ءبىرى داتتاپ جاتسا, ەكىنشىسى – قانشاما قاراجات جۇمسالسا دا قازاق حاندىعىنىڭ تاريحىن تۋرالاپ بەرەتىن تۋىندىعا ەش قارسىلىعى جوقتىعىن ءبىلدىرىپ جاتىر. ءسىز نە دەيسىز؟
– «قازاق حاندىعىندا» ويناعان اكتەر ەسەبىندە ەمەس, كورەرمەن رەتىندە ايتارىم, ءدال وسىنداي تۋىندى قازاققا كەرەك. تاريحي ماڭىزى بار سەريالدى ادەمىلەپ ءتۇسىرۋ قاراجاتتى قاجەت ەتەدى. اكتەرلەرگە بەرىلەتىن اقىدان باسقا سومداعان ءرولىن اشا تۇسەتىن كيىمدەر كەرەك. دەكوراتسيانى, تەحنيكالىق قامتۋدى ايتپاعاننىڭ وزىندە. شەتەلدىك كينولارمەن سالىستىرعاندا, بىزگە ءبولىنىپ جاتقان قاراجات از. مۇحيتتىڭ ار جاعىنداعى فيلمدەر حالىقتىڭ زور ىقىلاسىنا بولەنەتىنى دە سوندىقتان. بىراق, كينونى ءتۇسىرۋ جاعىنان ءبىزدىڭ رەجيسسەرلەردى وسال دەۋگە بولمايدى. ەلىمىزدە جاقسى دۇنيەنى جاساپ شىعارۋعا تولىق مۇمكىندىك بار.
– شەتەل باسىلىمى وتاندىق تۋىندىنى ايگىلى «يگرا پرەستولوۆ» سەريالىمەن تەڭەدى…
– ارينە, رەسەي, امەريكا, قىتاي تەلەارنالارىنىڭ سەريالىمىزعا قىزىعۋشىلىق تانىتقانى قۋانتادى. ءبىزدىڭ تەلەحيكايا شىنايى, تاريحي وقيعالارعا نەگىزدەلگەن. ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ قولتاڭباسى بار. تۋىندىدا سەريالعا ءتان شىتىرمان وقيعا دا, ماحاببات تا, تاققا تالاس تا, توبەلەس تە, انتقا ادالدىق تا, سەرتكە بەرىك جاندار دا بار.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان: گۇلدانا تالعاتقىزى
