ەلوردادا ماسا, كەنە سياقتى زيانكەستەرمەن كۇرەس قانشالىقتى پارمەندى جۇرگىزىلۋدە؟ ەگەر بۇل جاندىكتەر ادامدى شاقسا, دەنساۋلىققا قانداي زيان تيگىزۋى مۇمكىن؟ بۇل تۋرالى استانا قالاسى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ينفەكتسيالىق جانە پارازيتتىك اۋرۋلار جونىندەگى ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ ءبولىمىنىڭ باس مامانى ناعيما شاتاەۆا ءوزىنىڭ پىكىرىن ورتاعا سالدى.
مۇلدە جويۋ مۇمكىن ەمەس
ونىڭ ايتۋىنشا, قالانىڭ اينالاسىندا 100-دەن اسا سۋ قويماسى مەن توعاندار بولعاندىقتان, ماسانىڭ كوپ بولۋى زاڭدى كورىنەدى.
– سول سەبەپتى جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىمەن بىرگە جىلدا ءساۋىر ايىنان باستاپ ول جەرلەردە تەكسەرىس جۇرگىزىپ, ماسالاردىڭ ليچينكالارىن دامىتۋدىڭ 2-3 ساتىعا جەتپەۋىن قاداعالايمىز. بۇل ۋاقىت جاندىكتەردى جويۋعا وتە ىڭعايلى. دەزينفەكتورلار سۋ قويمالارىنا ارنايى حيميكاتتاردى شاشادى. جالپى, باقىلاۋ جۇمىستارى جىلى مەزگىل اياقتالعانشا ايىنا ءبىر رەت جۇرگىزىلىپ تۇرادى, – دەيدى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتىنىڭ باس مامانى. – قىس مەزگىلىندە ەرەسەك ماسالار قامىس پەن ءشوپ وسىمدىكتەرىن مەكەندەيدى. ال ونداي وسىمدىكتەر قالانىڭ سىرتىندا جەتىپ ارتىلادى. سوندىقتان بۇل جاندىكتەردىڭ استاناعا قاراي ۇشپاۋى ءۇشىن قامىس پەن شوپتەر ينسەكتيتسيدتەرمەن تازالانىپ وتىرادى. ماماندارىمىز ارنايى قۇرالدارمەن جانە تەحنيكالارمەن بارىنشا جابدىقتالعان. ءدارى شاشاتىن زەڭبىرەك تارىزدەس ارنايى ماشينالارىمىز دا بار. دەزينفەكتسيا كەزىندە ۋلى دارىلەردىڭ تۇرعىندار دەنساۋلىعىنا زيانى تيمەس ءۇشىن دە بارلىق تالاپ قاتاڭ ساقتالىپ, جەلدىڭ كوتەرىلۋى دە ەسكەرىلەدى.
سونىمەن قاتار, سۋ قويمالارىنان بولەك, ماسالاردىڭ دىمقىل جەرتولەلەردە دە كوپ بولاتىنىن تىلگە تيەك ەتكەن مامان پيك-تەردىڭ ءوز قاراماعىنداعى تۇرعىن ۇيلەردىڭ تومەنگى قاباتتارىن ۇنەمى قاداعالاپ وتىرۋلارى قاجەت ەكەنىن ايتادى.
– بۇل جاندىكتەردى مۇلدە جويىپ جىبەرۋگە بولمايدى. ولاي مۇمكىن دە ەمەس. كۇرەس جۇرگىزگەندە دەزينفەكتسيا ارقىلى ءبىز تەك ولاردىڭ سانىن ازايتامىز. ەگەر ماسانى تۇتاستاي جويىپ ءجىبەرسەك, بيوبالانستىڭ ءتارتىبى بۇزىلادى. ويتكەنى ءاربىر جاندىكتىڭ تابيعاتتا اتقاراتىن وزىندىك مىندەتى بار. جالپى, استانادا ماسانىڭ «Anaphelles messeae», «Culeح», «Aedes» دەپ اتالاتىن ءۇش ءتۇرى كەزدەسەدى. ولاردىڭ اراسىندا بەزگەكتى تاسىمالداۋشى تەك انافەلەس قانا بولعانمەن, ودان ەشقانداي ينفەكتسيا تارامايدى. 1970 جىلدان بەرى بۇل ايماقتا بەزگەك اۋرۋى مۇلدە تىركەلگەن ەمەس. ماسانىڭ وسى تۇرلەرى مەكەندەيتىن 9,5 گەكتار جەردى الىپ جاتقان ءۇش سۋ قويماسىندا كۇن سايىن ەنتومولوگيالىق مونيتورينگ جاسالىپ تۇرادى. ونىڭ ۇستىنە, بۇل سۋ قويمالارى قالا سىرتىندا ورنالاسقان. سوندىقتان وسىنداعى ماسالاردىڭ ادام دەنساۋلىعىنا ەشقانداي زيانى تيمەيدى. ەلوردالىقتار قاۋىپتەنەتىندەي دانەڭە دە جوق, – دەيدى ول.
كەنەدەن قاۋىپ جوق
ال كەنەلەرمەن كۇرەس جۇمىستارى تەك كەلىسىمشارت بويىنشا ساياباق اۋماقتارىندا عانا جۇرگىزىلىپ جاتقان كورىنەدى. مامانداردىڭ مالىمەتىنشە, بيىل قالا اۋماعى بويىنشا 213 كەنە شاعۋ دەرەگى تىركەلگەن. الايدا زەرتحانالاردا ارنايى تەكسەرىستەن وتكەن استانا اۋماعىنداعى كەنەلەردىڭ ەنتسەفاليت, بورەليوز اۋرۋلارىن تاسىمالدامايتىنى انىقتالىپتى. دەگەنمەن كەنە شاقسا, بىردەن دارىگەرگە قارالىپ, جاندىكتى زەرتحانالىق تەكسەرىسكە وتكىزۋ كەرەكتىگىن ايتادى ماماندار.
– وسى مەكەمەدە ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقانىما 25 جىلدان استى. سودان بەرى قالاداعى زيانكەستەرمەن كۇرەسۋدە جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. سونىڭ ناتيجەسىندە ەلورداداعى زياندى جاندىكتەر بۇرىنعىعا قاراعاندا ءبىرشاما ازايدى. ونى بايىرعى تۇرعىندار جاقسى بىلۋگە ءتيىس. ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز – قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ, – دەگەن ناعيما شاتاەۆا تابيعات اياسىندا دەمالۋشىلارعا مامان رەتىندەگى كەڭەسىن دە بەردى. – ەگەر ورمانعا, تابيعاتقا شىقساڭىز, مىندەتتى تۇردە ۇزىن جەڭ جەيدە مەن بالاعى ۇزىن شالباردى, شۇلىقتى, جابىق اياق كيىمدى كيىڭىز. جالپى, باستان-اياق جابىق كيىنگەن ابزال. سودان كەيىن ەكى ساعات سايىن ءبىر-ءبىرىڭىزدىڭ ءۇستىڭىزدى مۇقيات قاراپ, كەنە جابىسسا, دەرەۋ الىپ تاستاڭىز. ۇيگە كەلگەن سوڭ دا كيىمىڭىزدى جاقسىلاپ تەكسەرىپ, 5-10 ساعاتقا اشىق اسپان استىنا جايىپ قويۋ قاجەت. يت پەن مىسىقتى دا قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاعان دۇرىس.
