عالىمدار مەن قالامگەرلەردىڭ تىنىسىن كەڭەيتكەن تاۋەلسىزدىگىمىز ەدى. راس, ولاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ حالىققا تانىلۋىنا «قىلىشىنان قان تامعان» كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ ءوزى توسقاۋىل بولا الماعان. دەگەنمەن كوپ كەدەرگى كەلتىرگەنى تاريحتان ءمالىم. كوكەيدەگىسىن كەسىپ ايتار وي ەركىندىگى ازاتتىقپەن بىرگە كەلگەن. سوندىقتان ولاردى تاۋەلسىزدىك تانىتقان ءارى تاۋەلسىزدىگىمىزدى تانىتقان تۇلعالار دەۋگە بولادى. سولاردىڭ ءبىرى – عۇمىرىن اباي شىعارمالارىن زەرتتەۋگە ارناپ كەلە جاتقان, مۇحتار اۋەزوۆتەن ءدارىس العان مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ.
حالقىمىز ءۇشىن زاڭعار جازۋشىدان ءدارىس العان شاكىرتتەردىڭ ىشىندە مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆتىڭ ورنى بولەك. ول – قازاقتى الەمگە تانىتقان ابايدىڭ شىعارماشىلىعى مەن ءومىرى, ولەڭدەرىندەگى ءار سويلەمدى جەتە زەرتتەپ, ابايتانۋدىڭ زەرتتەلۋ عىلىمىن كەزەڭ-كەزەڭگە ءبولىپ, سالا-سالا بويىنشا زەردەلەپ بەرگەن عالىم. اقىننىڭ ءبىر ولەڭىن نەمەسە قارا سوزدەرىن, پالساپالىق كەيبىر ويلارىن زەرتتەپ جۇرگەن ابايتانۋشىلاردىڭ, جالپى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ابايتانۋدىڭ زەرتتەلۋ ءداۋىرىنىڭ ءۇش كەزەڭى – م.اۋەزوۆ كەزەڭى, م.اۋەزوۆتەن كەيىنگى كەزەڭ, بۇگىنگى ابايتانۋدى كورگەن ناعىز عالىم مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆتەن ۇيرەنەرى كوپ.
قازاق ادەبيەتىنە ءوزىنىڭ تىڭ زەرتتەۋلەرىمەن تانىلعان مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ ابايتانۋمەن بىرگە اۋەزوۆتانۋ ماسەلەسىنىڭ كەڭ ناسيحاتتالۋىنا سانالى عۇمىرىن ارناپ كەلەدى. اباي مەن مۇحتاردىڭ شىعارماشىلىق تۇلعاسىن رۋحاني بايلانىستىرۋ وتە كۇردەلى. ال عالىم ۇزاق جىلدىق ىزدەنىستەردىڭ ناتيجەسىندە ابايتانۋ مەن مۇحتارتانۋعا جاڭا سەرپىن مەن تىڭ جاڭالىق اكەلدى.
ءومىرىمنىڭ ءبىر بەلەسىندە فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلىنان ءتالىم العانىم, وسىنداي تۇلعاعا شاكىرت بولعانىم – جولىمنىڭ بولعىشتىعىنان شىعار. ايتەۋىر, جاقسىنى جات سانامايتىن, قاشان دا سابىرلى قالپىنان تايمايتىن, قاراپايىمدىلىعى مەن كىسىلىگىن كورسەتىپ جۇرەتىن جاننىڭ لەبىزىن تىڭداپ, اقىل-كەڭەسىن ساناما سىڭىرگەنىم ەڭ ءبىر ساۋلەلى كەزەڭ بولىپ جادىمدا ساقتالىپ قالىپتى. اسىرەسە, عالىمنىڭ وتكەن ومىرىنەن سىر قىپ شەرتكەن ەستەلىك اڭگىمەلەرى.
سونىڭ ءبىرى ۇستازى مۇحتار اۋەزوۆكە قاتىستى اڭگىمە ەدى. «ونىڭ «اقىن اعا» دەگەن رومانى العاش باسىلعاندا, ءبىز 2 كۋرستا وقيتىنبىز» دەپ باستايتىن جاستىق شاقتىڭ ەستەلىگىن مەكەمتاس اعا. سول كەزدە ستۋدەنت جاستاردىڭ, ونىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ دە جازۋشىعا تەرىس كوزقاراستا بولعانىنا وكىنىپ تۇرعانداي كۇرسىنەتىن.
«اۋديتورياعا كىرگەن بويدا ستۋدەنتتەر اۋەزوۆكە سۇراق قويىپ, شىعارماسىندا سۋرەتتەلگەن اباي شاكىرتتەرىنە «ەسكىلىكتى دارىپتەگەن» دەگەن سىن ايتتى. اۋەزوۆ ۇندەمەدى. تەك قالتاسىنان قول ورامالىن الىپ, ماڭدايىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ, قوزعالاقتاپ قويدى. قۇداي ساقتاپ, سول جولى ۇندەمەي قالدىم.
كەيىنىرەك اۋەزوۆ مۋزەيىندە ىستەگەن كەزدە ارحيۆتەن سول كەزدەگى ابەس قىلىعىمىزدىڭ ايعاعىن كەزىكتىرگەنىم بار. وندا ول ءوزىن سىناعانداردىڭ ءتىزىمىن جاساپ قويىپتى. سوندا ءبىر وكىنىش وزەگىمدى ورتەپ كەتكەندەي بولدى. جازۋشى: «ولار مەنى تۇسىنە الماعان, بىرەۋدىڭ پىكىرىمەن وزدەرىنشە پىكىر ايتىپ جاتقان بالالار عوي» دەپتى جازباسىندا.
كەيىن اۋەزوۆتى تاشكەنت ۆوكزالىندا كەزدەستىردىم. كافەدرا مەڭگەرۋشىسى, فيلولوگ-عالىم تولەۋوۆ ەكەۋمىز كۇتىپ الۋعا شىققانبىز. سول جولى مۇحتار اعاعا ديسسەرتاتسيالىق جۇمىسقا «اباي جانە شىعىس» دەگەن تاقىرىپتى العىم كەلەتىنىن ايتتىم. «بالا, جولىڭ بولمايدى عوي» دەدى. سويتسەم, ول ءسوزىنىڭ استارى بار ەكەن. 1949 جىلى ورتالىق پارتيا كوميتەتى كوسموپوليتيزم تۋرالى قاۋلى قابىلداپتى. وندا جالپىعا «شىعىس پەن باتىسقا باس يگەندەردى تالقاندايمىز» دەگەن ۇران تاستالعان. ول كىسى سونى مەڭزەپتى. ابايدىڭ شىعىسپەن بايلانىسىن زەرتتەۋگە ءبارى سول قاۋلىدان سەسكەنەدى ەكەن.
اۋەزوۆ ۇستازىم قاجىم جۇماليەۆ ايتقان «ابايدىڭ ادەبي مۇراسىنىڭ زەرتتەلۋ جايى» دەگەن تاقىرىپتى ماقۇلدادى. دوكتورلىق جۇمىسىم 1982 جىلى «مۇحتار اۋەزوۆ جانە ابايتانۋ پروبلەمالارى» دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ شىقتى. ايتسە دە, سول ەڭبەگىمدى 7-8 جىل بويى قورعاي المادىم. قورعاۋعا كەدەرگى جاساۋ ءۇشىن بارىن سالىپ باقتى عوي» دەگەن اقتارىلا.
مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ «اباي» تۋرالى ديسسەرتاتسياسىن 1989 جىلى ءبىر-اق قورعاپ شىققانى بەلگىلى. وسىلايشا, قوعامداعى تەرىس كوزقاراسقا قارسى كۇرەسكەن عالىم ۇستازى مۇحتار اۋەزوۆ كىتابى ارقىلى بۇكىل قازاققا, قالا بەردى الەمگە تانىتقان ابايدىڭ ەسىمىن تاعى ءبىر «تسەنزۋرالىق» قىسىمنان قورعاپ قالعان ەدى.
پروفەسسوردىڭ ۇستازى تۋرالى ەستەلىكتەرى بەرتىندە باسىلىم بەتتەرىندە جارىق كوردى. دەگەنمەن عالىمنىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا تىكەلەي اسەر ەتكەن وقيعالاردى قايتالاپ ايتۋدىڭ ارتىقتىعى جوق دەپ ويلايمىن. سەبەبى بۇل – جاستارعا وي سالىپ, بوي تۇزەۋىنە سەبەپكەر بولاتىن ەستەلىكتەر.
كاميلا بوراشوۆا,
تاراز قالاسى
