ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ: «بۇگىنگى كۇندى ءتۇسىنىپ-ءتۇيسىنۋ ءۇشىن دە, بولاشاقتىڭ ديدارىن كوزگە ەلەستەتۋ ءۇشىن دە كەشەگى كەزەڭگە كوز جىبەرۋىمىز كەرەك» دەگەن ەدى. مەملەكەت باسشىسى «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» دەپ اتالاتىن ماقالاسىندا بىزگە قازىرگى كەرەگى – ءححى عاسىرداعى رۋحاني دامۋدىڭ جاڭا پاراديگماسىن جاساپ بەردى.
اباي «دۇنيەنىڭ كورىنگەن سىرىن دا, كورىنبەگەن سىرىن دا قاتار يگەرگەن ادام تولىق ادام بولادى» دەيدى. كاپيتاليستىك مەملەكەتتەر دۇنيەنىڭ كورىنگەن سىرىن تەزىرەك يگەرىپ, بايىپ, ۇستەمدىك جاساپ, رۋحانياتتى ۇمىتىپ كەتتى. سونىڭ «جەمىسى» – دۇنيەجۇزىلىك داعدارىس. ءبىز ەندى رۋحاني دۇنيەنى قايتا جاڭعىرتۋىمىز كەرەك.
«نۇر وتان» پارتياسى ەلىمىزدىڭ جەتەكشى ساياسي كۇشى رەتىندە ءوزىنىڭ تاريحي جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىنە وتىرىپ, رۋحاني جاڭعىرۋداعى ۇلتتىق سانانىڭ رولىنە, قازاقستاندىقتاردىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگىن جۇمىلدىرۋعا, بەلگىلەنگەن مەجەلەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قوعامدى توپتاستىرۋدا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ وتىر.
ەلباسى ماقالاسىندا «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن ۇسىنىپ وتىر. باعدارلاما نەگە «تۋعان جەر» دەپ اتالادى؟ تۋعان جەر – اركىمنىڭ شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن, قاز باسقان قاسيەتتى مەكەنى, ءومىر باقي تۇراتىن ولكەسى. تۋعان جەرگە, ونىڭ مادەنيەتى مەن سالت-داستۇرلەرىنە ايرىقشا ىڭكارلىكپەن اتسالىسۋ – شىنايى ءپاتريوتيزمنىڭ ماڭىزدى كورىنىستەرىنىڭ ءبىرى. تۋعان جەردى ايالاۋ, اتامەكەندى قاستەرلەۋ – قازاقتىڭ ۇلت رەتىندەگى مادەني-گەنەتيكالىق كودىنىڭ نەگىزى.
تۋعان جەردىڭ ءاربىر سايى مەن قىرقاسى, تاۋى مەن وزەنى تاريحتان سىر شەرتەدى. ءاربىر جەر اتاۋىنىڭ توركىنى تۋرالى تالاي-تالاي اڭىزدار مەن اڭگىمەلەر بار. وسىنىڭ ءبارىن جاس ۇرپاق ءبىلىپ وسۋگە ءتيىس. تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك تۋعان ەلگە – قازاقستانعا دەگەن پاتريوتتىق سەزىمگە ۇلاسادى.
مەنىڭ تۋعان جەرىم – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى, وتىرار اۋدانى, «تەمىر» ورتا مەكتەبىنىڭ تاريحي ولكەتانۋ مۇراجايى 1967 جىلى 17 مامىر كۇنى قۇرىلدى. العاشقى كەزدە مەكتەپ كوريدورىنىڭ بۇرىشى اعاش, فانەرامەن قاعىلىپ, ەڭ ءبىرىنشى جادىگەرلەر, ولكەنىڭ تاريحى مەن تۇرمىسىن ايقىندايتىن بۇيىمدار جينالدى. كەيىننەن مەكتەپ ىشىنەن ارنايى ءبىر بولمە بەرىلدى. جازۋشى دۇكەنباي دوسجان 1969 جىلى «قازاقستان مۇعالىمى» گازەتىنىڭ جاڭا جىلدىق سانىندا جاريالاعان ماقالاسىندا وتىرار وڭىرىندەگى «تەمىر» ورتا مەكتەبىندە ۇلكەن تاريحي ماڭىزى بار «وتىرار» مۋزەيىنىڭ نەگىزى قالاندى دەپ قۋانا جازدى. مەكتەبىمىزدە مۇراجاي جانىنان وقۋشىلاردىڭ «جاس ولكەتانۋشىلار» ۇيىرمەسى جاقسى جۇمىس جاسادى. وسىلايشا, مۇعالىم اسانتاي ءالىموۆتىڭ جانە جاس ولكەتانۋشىلار, ءۇزدىك وقۋشىلار اسان يساەۆ, رۇستەم جۇماباەۆ, گۇلبارا بايعوتانوۆا, ءالىم باتىربەكوۆ, جۇماكۇل قالجانوۆا, راباش احمەتوۆا, ت.ب. جيناقتاعان ەكسپوناتتارى, وقۋشىلاردىڭ ەڭبەكتەرى ارقاسىندا مەكتەپ مۇراجايىنىڭ نەگىزى قالاندى. ۇيىمداستىرۋشى مەن ورىنداۋشىلاردىڭ جۇمىسى ءوزارا تىعىز بايلانىستا بولدى. جەكەلەنگەن مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ ەڭبەك ءسۇيۋ, ۇيىمشىلدىق, ءتارتىپ, يگى ىستەرگە باسشىلىق ەتە ءبىلۋى, تاريحشى ۇستازىنا باعىنا ءبىلۋى ءوز جەمىسىن بەردى. كەيىننەن بۇل مۇراجاي ەلىمىزدەگى «تاڭداۋلى مەكتەپ مۋزەيى» اتانىپ, بىرنەشە رەت ارنايى ماراپاتقا يە بولدى.
1968 جىلى مەكتەپكە كەلگەن قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ مۇشەلەرى, فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورلارى ىسمەت كەڭەسباەۆ, عاينەتدين مۇساباەۆ بىلاي دەپ جازدى: «قىزىلقۇم اۋدانىنىڭ تەمىر ستانساسىنداعى مۋزەيدىڭ ەكسپوناتتارىن كورىپ قاتتى ريزا بولدىق. ءسىزدىڭ مۋزەيدىڭ باعا جەتپەس ءمانى بار. سوتسياليستىك مادەنيەتىمىز بەن عىلىمىمىزدىڭ يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەكتەرىڭىز جانا بەرسىن».
1979 جىلى اقىن, قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى مۇحتار شاحانوۆ «تەمىر» ورتا مەكتەپ مۇراجايىن تاماشالاپ, ريزا بولىپ بىلاي دەپ جازدى: «سورىمىزعا قاراي عاسىرلار بويى ۇمىت بولىپ كەلگەن ۇلى وتىرار ولكەسىنەن وسىنداي ۇلكەن مۋزەيدىڭ ۇيىمداسۋى قازاق حالقىنىڭ ومىرىندەگى ەلەۋلى وقيعا ەكەنى داۋسىز» دەپ پىكىر جازىپ قالدىرعان.
مىنە, وسىلايشا مەكتەپتەن باستالعان مۋزەي قازىرگى تاڭدا ەلىمىزگە بەلگىلى ۇلكەن ارحەولوگيالىق ورتالىققا, عىلىم ورداسىنا اينالدى. تاريحشى, ۇستاز, ولكەتانۋشى اسانتاي ءالىموۆ مۇراجاي قۇرۋ ارقىلى جاس ۇرپاقتى وتانشىلدىققا, تۋعان ولكەنى ءسۇيۋدىڭ, جاستاردى تاربيەلەۋدىڭ ۇلكەن ورتالىعىنا اينالدىرا الدى. كەلەسى ۇرپاققا مول مۇرا قالدىردى. ەلىمىزدىڭ مادەني ەسكەرتكىشتەرى مەن ۇلتتىق قولونەر تۋىندىلارىنىڭ ءبىر شوعىرىن جيناقتاپ, ساقتاپ قالعان, وتىز جىلدان اسا ۋاقىتتا جانقيارلىقپەن ەڭبەك ەتكەن قاراپايىم ۇستازدى, «مۋزەي-ادام» اتانىپ كەتكەن اسەكەڭدى ەلى جوعارى باعالاپ, سول كەزدەگى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى دارحان مىڭباي كەلىپ تاپسىرىپ, «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەگى سىڭگەن قىزمەتكەرى» بەلگىسىمەن ماراپاتتادى.
جادىگەرلەردى قورعاۋ مەن جيناقتاۋ اياسىندا جاس ۇرپاقتى وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ ءىسى جاتىر. العاشقى مۋزەي پايدا بولعان الەكساندريادا دا سول كەزدىڭ مۇعالىمدەرى شاكىرتتەرىنىڭ جيناقتالعان باعالى بۇيىمدارى مەن پاپيرۋس كىتاپتاردى جانە تابيعاتتىڭ وزىنەن تابىلعان اسەمدىكتەردى كورسەتكەن ەكەن.
ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ قازاقستاننىڭ برەندىن جاساۋ جونىندە تاپسىرما بەردى. ولار: بەرەل مەن ەسىك قورعاندارى, تۇركىستان مەن وتىرار. «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ جەتىستىكتەرىن جوعارى وقۋ ورىندارى مەن ورتا مەكتەپتەردىڭ وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزۋ بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى دەپ ويلايمىن. تەمىر اۋىل وكرۋگىنىڭ اكىمى قىزمەتىندە ءجۇرىپ اسانتاي ۇستازىمنىڭ اتىنا كوشە بەرۋگە اتسالىستىم, تۋعانىنا 85 جىل تولۋ مەرەكەسىن اۋىل تۇرعىندارى مەكتەپتە اتاپ وتتىك. مەن اۋىل وكرۋگى اكىمى قىزمەتىندە جۇرگەنىمدە 2014 جىلى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا وراي ۇندەۋ جاريالاپ, ول بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالاندى. بۇل ۇندەۋدە ءبىز ەلباسىمىزدىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى – قوعام دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرىپ, بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ جاپپاي قولداۋىنا يە بولعان تاريحي باستاما. بۇل يگى باستامانى ەل ىشىندە ناسيحاتتاپ, لايىقتى جۇزەگە اسىرۋ – بارشامىزدىڭ مىندەتىمىز.
سوندىقتان مەن وبلىستىڭ ايماقتىق جوبالىق وفيسىنە «مەكتەپ مۇراجايى – تاريح شەجىرەسى جانە تاربيە» تاقىرىبىندا تالاپقا ساي پاسپورت دايىنداپ, جوبا جاساپ ۇسىندىم. مەنىڭ ۇسىنىسىم ۇكىمەت پەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان قولداۋ تاپتى. 2018 جىلى ءساۋىر ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ە.ساعاديەۆتىڭ جەكە قابىلداۋىندا بولدىم. 2018 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنىڭ 21-23 كۇندەرى شىمكەنت قالاسىندا ەلىمىز مەكتەپ مۇراجايلارىنىڭ ءى فورۋمى وتەتىن بولدى.
وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى فورۋمدى وتكىزۋگە ءتيىستى قارجى ءبولدى, ءىس-شارالار جوسپارىن جاسادىق. مەكتەپ مۇراجايلارىنىڭ بولاشاقتاعى دامۋى تۋرالى عالىمداردىڭ, پەداگوگتاردىڭ, مەكتەپ مۇراجايلارىنىڭ مەڭگەرۋشىلەرىنىڭ, ستۋدەنتتەر مەن مەكتەپتەردەگى مۋزەيلەرگە جادىگەرلەر جيناقتاۋدا بەلسەندىلىك تانىتىپ جۇرگەن وقۋشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن ءوزىم باستاماشىل بولىپ, 2016 جىلى وبلىستىق سەمينار جانە «ۇزدىك مۋزەي» اتتى وبلىستىق بايقاۋ وتكىزدىك. ۇزاق جىلدار بويى مەنىڭ مۇراجايلار ءىسىن دامىتۋداعى, مۇرا جانە ونەر تۋىندىلارىن جيناۋداعى ەڭبەكتەرىم ەسكەرىلىپ, وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ ۇسىنىسىمەن 2014 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى» توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالدىم.
ارتىقباي ۇسەمباي,
قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى
