مۇزعا الاۋ جاققان ءمۇسىنشى

التى ستۋدەنت جىگىت جاتاقحانا بولمەسىندە انانى-مىنانى ايتىسىپ, بەيقام جاتقان ەدى. كۇن ءتۇس الەتىنە جاقىنداپ قالعان. ءبىر كەزدە كۋرستاستارى جارمۇحامەد كىرىپ كەلدى. ءوڭى ءورت سوندىرگەندەي. «سەندەر نەعىپ جايباراقات جاتىرسىڭدار؟ برەجنەۆ الاڭىنا جاستار جينالىپ قالىپتى. جۇرىڭدەر, تەزىرەك بارىپ سولارعا قوسىلايىق» دەدى ول سالعان جەردەن. «نە بولىپ قالدى؟» دەپ سۇرادى التاۋى جامىراسىپ. «قوناەۆتى قىزمەتىنەن الىپ تاستاپتى. ونىڭ ورنىنا وزگە ۇلتتان شىققان بىرەۋدى قويىپتى. سۇراقتارىڭدى دوعارىڭدار. كەتتىك» دەپ جارمۇحامەد جىگىتتەردى اسىقتىردى. بۇل الماتى كوركەمسۋرەت ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتتەرى بولاتىن. ارالارىنداعى ەرەسەكتەۋىنىڭ اتى – توقتار. وسى كەزدە ول ينستيتۋتتىڭ ءتورتىنشى كۋرسىندا وقىپ جاتقان.كۇلاش بايسەيىتوۆا كوشەسىمەن جوعارى قاراي ورلەپ, الاڭعا جەتكەندەرىندە «وتارلاۋ ساياساتى جويىلسىن! قازاق جەرىن تارتىپ الۋعا جول بەرمەيمىز!», «قازاقستاندا شوۆينيزم مەن سەپاراتيزمگە جول جوق!» دەگەن جازۋلاردى قولدارىنا ۇستاعان جاستاردى كوردى. ءبىر كەزدە قالىڭ توپ «التىن كۇن اسپانى, التىن ءدان دالاسى» دەپ شىرقاپ قويا بەردى…
جەلتوقساننىڭ ىزعارلى جەلى بويدى قارىپ, وڭمەندەرىنەن وتسە دە, ەشكىمنىڭ تارايتىن ءتۇرى بايقالمايدى. كەش تۇسكەن كەزدە جان-جاقتى قارۋلانعان, سوڭدارىنان يتتەردى ەرتكەن «قىزىل جاعالىلار» قاپتاپ, جاستاردى قورشادى. كەيىن ەستىسە, الماتىدان عانا ەمەس, ءنوۆوسىبىر, تاشكەنت, الىپ وداقتىڭ باسقا دا قالالارىنان ميليتسيا شاقىر­تىلعان ەكەن. مىنبەرگە ەلدىڭ باسشىلارى كوتەرىلىپ, جاستارعا «تاراڭدار» دەپ ايتا باستادى. ارالارىندا ءبىر گەنەرال وكتەم سويلەپ: «قازىر تاراماساڭدار, ءبارىڭدى تىزەرلەتىپ قويىپ سابايمىز. سوندا كورەشەكتى كورەسىڭدەر» دەدى. بىراق ونىڭ سوزدەرىنەن جاستار ىعا قويعان جوق. قايتا ورشەلەنە ءتۇستى. جىگىتتەر عانا ەمەس, قىزدار دا كوپتەپ جينالعان ەكەن. ءبارى دە «ولىسپەي-بەرىسپەيمىز» دەگەندەي, رايلارىنان قايتپادى.
قايدان وسى جەرگە تاپ بولعانى بەلگىسىز, ءبىر ەرەسەكتەۋ ايەل: «بالالار, بوسقا قىرىلاسىڭدار عوي» دەپ جاناشىرلىق تانىتتى. «بىرەۋگە قۇل بولعانشا, ودان دا ولگەنىمىز ارتىق» دەپ جاۋاپ بەردى وعان جانىندا تۇرعان جىگىت. ءبىر كەزدە ءتۇن دە ابدەن ەركىنە ءمىنىپ, الاڭعا جينالعان جاستار جان-جاققا تاراستى.
ەكىنشى كۇنى ەرتەمەن تاعى وسى جەرگە جينالدى. ساباق جايىنا قالدى. باسشىلار دا كەلگەن ەكەن. وسى جولى ولار: «ارالارىنان ون شاقتى ادام كىرسىن بىزگە. سويلەسەيىك» دەدى. ايتىلعانداي, جاستار بىرنەشە ادامدى سايلاپ, كورسەتىلگەن جەرگە جىبەردى. الايدا كەتكەن ادامدار كەرى ورالمادى… ءبىر كەزدە قىرعىن باستالىپ كەتتى. «قىزىل جاعالىلار» جىگىتسىڭ بە, قىزسىڭ با دەپ قاراماي, شاشتارىنان سۇيرەپ, رەزەڭكە شوقپارمەن ساباپ, مۇزداي سۋ شاشتى.
…توقتارعا قۇداي ساقتاپ, اۋىر سوققى تيمەدى. بىراق كەيىننەن پروكۋراتۋراعا شاقىرتتى. تەرگەۋدەن سوڭ سوتتىڭ ۇكىمىمەن قازكسر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 65-ءشى بابىمەن بەس جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىردى. جازاسىن شىمكەنت شاھارىندا وتەدى. ەكى جىلدان كەيىن مەرزىمىن قىسقارتىپ, بوساتتى.
ستۋدەنت شاعىندا ۇيلەنىپ ۇلگەرگەن ەدى. سوت ۇكىمى شىققاندا ۇلدى بولعانىن ەستىدى. تۋعان-تۋىسقاندارى توقتار تۇرمەدەن امان-ەسەن ورالسىن دەگەن ىرىممەن پەرزەنتىنىڭ اتىن امانگەلدى قويدى. سول قابىل بولىپ, ۇلى ەكى جاسقا تولعاندا كوردى-اۋ.
الماتىعا ورالعان سوڭ, ينستيتۋتتاعى وقۋىن جالعاستىردى. ايتەۋىر ەشكىم كەدەرگى كەلتىرگەن جوق. ديپلومىن قولىنا العاننان كەيىن تۋعان قاراعاندىسىنا قايتتى. تاۋەلسىزدىك تاڭى اتقاندا قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنا ءوتتى.
بەلگىلى ءمۇسىنشى, مادەنيەت قايراتكەرى توقتار ەرمەكوۆ استانا الاتاۋ باۋرايىنان ارقا توسىنە اۋىسار شاقتا جاڭا ەلورداعا ارنايى شاقىرۋمەن كوشىپ كەلدى. ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىتۋشى بولدى. كەيىننەن تازا شىعارماشىلىق جۇمىسقا اۋىسىپ, ماماندىعى بويىنشا جەكە كاسىبىن اشتى. 2014-2018 جىلدارى استانا قالاسى سۋرەتشىلەر وداعىن باسقاردى.
«جاستاردىڭ بويىندا ۇلتتىق رۋحتى وياتقان سول كەزدى قازىرگە دەيىن جەلتوقسان وقيعاسى دەپ اتايدى. بۇل دۇرىس ەمەس. نەگىزى كوتەرىلىس قوي. ونىڭ شىندىعى ءالى اشىلعان جوق. ال سول كوتەرىلىسكە قاتىسقان كەيبىر ادامدى «قارا تىزىمگە» ەنگىزدى. اشىق تۇردە قۋدالاۋ جوق, بىراق ايتەۋىر ءبىر كەدەرگىلەر قويىلادى» دەيدى ول.
توقتار ەرمەكوۆ – ەلورداداعى بوگەنباي باتىر ەسكەرتكىشىنىڭ, رەسپۋبليكا داڭعىلى مەن ­ا.باراەۆ كوشەسى قيىلىسىنداعى «نار قىز» ءمۇسىنىنىڭ, قاراعاندى, اقمولا وبلىستارىنداعى بىرقاتار جۇمىستاردىڭ, بيىل اقتوبەدە بوي كوتەرگەن ­جالاڭتوس ءباھادۇر ەسكەرتكىشىنىڭ اۆتورى. باس قالاداعى «ماڭگىلىك ەل» سالتانات قاقپاسىن, «قازاق ەلى» مونۋمەنتىن جوبالاۋعا قاتىستى.
ءمۇسىنشىنىڭ ەندىگى ارمانى – جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە ۇلكەن ەسكەرتكىشتى مۇسىندەپ شىعارۋ. بىرنەشە جوباسىن جاساپ تا قويدى. ونىڭ ءبىرى – «ناعىز جەلتوقسان» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى قۇرمانعازى راحمەتوۆتىڭ قولىندا.