ەسەنگەلدى ءسۇيىنوۆ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ايىرتاۋ اۋدانىنداعى مادەنيەت اۋىلىندا تۋعان. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن تامامداعان. قازاق راديوسى, «حالىق كەڭەسى», «جاس الاش», «دالا مەن قالا» گازەتتەرىندە قىزمەت ىستەگەن. «قوستاناي تاڭى» وبلىستىق گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولدى. قر مادەنيەت قايراتكەرى. بىرقاتار جىر جيناقتارى جارىق كورگەن. قالامگەر وسى 10 قاڭتاردا اسقارالى الپىس جاسقا تولدى. جازۋشىنى سول مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاپ, ءومىرى مەن شىعارماشىلىق جولى جايىندا از-كەم اڭگىمە وربىتكەن ەدىك.
قاجىباەۆ قاناتتاندىردى
– اباي اتامىز «ءسوز ونەرى دەرتپەن تەڭ» دەپ بەكەر ايتپاعان. ءسىز دە بالالىق شاعىڭىزدان ادەبيەتكە قۇشتار بولىپ ءوسىپسىز…
– ءيا, مەكتەپتە وقىپ جۇرگەننەن كىتاپ وقۋعا قاتتى اڭسارىم اۋدى. كىتاپحاناعا بارىپ, باتىرلار جىرى مەن ادەبي كىتاپتاردى الىپ وقۋشى ەدىم. ءسويتىپ, كوكەيىمدە ەڭ الدىمەن جۋرناليست بولسام دەگەن ارمان بۇرشىك جاردى. اكەمنىڭ ءساتباي دەگەن جيەنى بولدى. سونىڭ بالاسى تاڭاتقان ولەڭ جازادى ەكەن. ونى سول ۇيگە قوناققا بارعاندا كوردىم. تاڭاتقانعا تاڭعالدىم. مەنىڭ دە ولەڭ جازسام دەگەن قۇشتارلىعىم وياندى. سودان 4-سىنىپتا جۇرگەندە وزىمشە جازعان تاقپاقتارىمدى «بالدىرعان» جۋرنالىنا سالىپ جىبەردىم. بىردە مەكتەپتەگى وقۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى: «ساعان «بالدىرعاننان» حات كەلىپتى» دەپ اشىلماعان اق قارداي اپپاق كونۆەرتتى قولىما ۇستاتتى. جۇرەگىم دۇرسىلدەپ كەتتى. بالالاردان وڭاشا بارىپ حاتتى اشتىم. جۋرنالدا قىزمەت ىستەيتىن قۇرمانباي تولىباەۆ دەگەن جازۋشى ماعان ولەڭدى قالاي جازۋ جايىندا اقىل-كەڭەسىن جازىپتى. كەيىن ولەڭدەرىم «بالدىرعاندا» جاريالاندى. توبەم كوككە ەكى ەلى جەتپەگەندەي قۋاندىم. جوعارعى سىنىپقا بارعاندا وبلىستىق «كوكشەتاۋ پراۆداسى» گازەتىندە ولەڭدەر, شاعىن حابارلارىم ءجيى جاريالاندى. ءبىر قىزىق وقيعا بولدى. وبلىستىق گازەتتىڭ باس رەداكتورى, جازۋشى جانايدار مۋسين جازعاندارىما كوڭىلى تولىپ, ءبىزدىڭ سوۆحوزدىڭ پارتيا ۇيىمى حاتشىسىنا مەن تۋرالى سۇراپ, حات جولدايدى. ولار مەنىڭ مەكتەپ وقۋشىسى ەكەنىمدى بىلمەگەن عوي. كەيىن 9-سىنىپتى كوكشەتاۋداعى مەكتەپ-ينتەرناتقا بارىپ وقىدىم. سوندا رەداكتسياعا بارىپ, باس رەداكتورعا كىرسەم, جانايدار اعا مەنىڭ ءتۇرىمدى كورىپ: «مەن سەنى ۇلكەن ازامات شىعار دەپ جۇرسەم, جاس بالا ەكەنسىڭ عوي» دەپ كۇلگەن ەدى. جالپى, مەنىڭ ءسوز ونەرىنە كەلۋىمە بەلگىلى قالامگەر تولەگەن قاجىباەۆتىڭ ىقپالى ءتيىپ, ادەبيەت الەمىنە قاناتتاندىردى. ولەڭ مەنىڭ ومىرگە ماڭگى قۇشتارلىعىمدى وياتتى.
– سودان كەيىن ارمان اسىپ الماتىعا باردىڭىز با؟
– ون جىلدىقتى بىتىرگەننەن كەيىن الماتىداعى قازگۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسۋ ارمانىم بولدى. المالى شاھارعا جۇرەر الدىندا قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى ەركەش يبراھيم شاقىرىپ الدى. ويتكەنى ول كىسىنىڭ زايىبى اقىل شىڭعىسقىزى بىزگە مەكتەپتە ورىس ادەبيەتىنەن ساباق بەرگەن. اپايدان سالەم ايتىپ جىبەرىپتى. كەلسەم, ەركەش اعا ءوزى ۇيدە جالعىز, باسقا ەشكىم جوق. حال-جاعدايىمدى سۇراپ: «جوعارى وقۋعا قايدا باراسىڭ؟» دەدى. مەن الماتىعا بارماق ويىمدى ايتتىم. ول كىسى: «ونداعى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسۋ قيىن. سەن قاراعاندىداعى ينستيتۋتقا بارساڭ قايتەدى. ونىڭ رەكتورى – مەنىڭ دوسىم ەبىنەي بوكەتوۆ. سوعان ايتامىن. تورتاي سادۋاقاسوۆتى سوعان تۇسىرۋگە كومەكتەستىم. تالانت قاي ماماندىقتى السا دا جازادى. عابەڭنىڭ ءوزى دە اگرونوم بولعان» دەپ اقىلىن ايتتى. مەن ءالى كۇنگە دەيىن ەركەش اعانىڭ ءتىلىن الماعانىما وكىنەمىن. ءسويتىپ, الماتىدان قانجىعام بوس قايتتى. ەكىنشى رەت بارعاندا تاعى دا قۇلادىم. كوكشەتاۋعا كەلگەننەن كەيىن جاعدايىمدى ايتىپ تولەگەن قاجىباەۆ اعاما باردىم. ول ءوزىنىڭ دوسى, ءۋاليحانوۆ اۋداندىق گازەتىنىڭ رەداكتورى ايدارحان كارىپحانوۆپەن سويلەسىپ, سوندا تىلشىلىككە ورنالاستىردى.
سەراليننىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى كوپ
– ءسىزدىڭ قوستاناي وبلىسىندا ۇزاق جىلدار جۋرناليستىك قىزمەتتە بولعانىڭىزدى بىلەمىز. تولقىپ اققان توبىل وڭىرىنە قايدان جولىڭىز ءتۇستى؟
– ول كەزدە اسكەرگە بارىپ-كەلىپ, وڭ-سولىمدى تانىپ قالعام. وتباسىم بار. مارفۋعا ەكەۋمىز زەرەندى اۋداندىق گازەتىندە جۇمىس ىستەيمىز. ەكەۋمىز دە قازگۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە سىرتتاي وقيمىز. بىردە الماتىعا بارعاندا, قازاق راديوسىنىڭ باس ديرەكتورى مادريد رىسبەكوۆ دەگەن اعامىزبەن تانىستىم. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن, سول ازاماتتىڭ ىقىلاسى ءتۇستى. ماعان رەسپۋبليكالىق راديونىڭ قوستانايداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى قىزمەتىن ۇسىندى. اينالا باس تارتىپ كورىپ ەدىم, «ءۇي الاسىز, ماشينا بەرەمىز, جاعدايىڭىز بولادى» دەپ جاناشىرلىق تانىتتى. ءسويتىپ, قوستانايعا كەلدىم. العاشىندا راديونى جاتىرقادىم. كەيىن ۇيرەندىم. شىندىعىندا, قالا ىشىنەن ءۇش بولمەلى ۇيگە قول جەتكىزدىم. استىما كولىك بەردى. مادريد اعانىڭ وسى جاقسىلىعىن ەشقاشان ۇمىتپايمىن. مۇنداي ادامدار بۇرىن دا سيرەك بولاتىن, قازىر دە از. ودان كەيىن «حالىق كەڭەسى» گازەتى اشىلعاندا, سوعان ايماقتىق تىلشىلىككە شاقىردى. توقسانىنشى جىلداردىڭ اياعىندا «جاس الاش» باسىلىمىندا ىستەدىم. وسى رەداكتسيالاردىڭ ءبارى مەن ءۇشىن ومىرلىك مەكتەپ بولدى دەپ ايتار ەدىم.
– جاڭا عاسىردىڭ باسىندا مۇحامەدجان سەرالين, بەيىمبەت مايلين, سىرباي ماۋلەنوۆ سەكىلدى قازاقتىڭ تالاي اسىلدارىنىڭ قولتاڭباسى قالعان وبلىستىق «قوستاناي تاڭى» باسىلىمىن باسقاردىڭىز…
– بۇل مەنىڭ ومىرىمدەگى ەلەۋلى كەزەڭ دەپ ەسەپتەيمىن. راسى كەرەك, باس رەداكتور بولىپ كەلگەندە گازەتتىڭ جاعدايى ونشا ەمەس ەدى. سول كەزدە وبلىستى باسقارعان ومىرزاق شوكەەۆ ايماقتاعى قارا شاڭىراق سانالعان قازاق تىلىندەگى باسىلىمدى كوپ قولدادى. رەداكتسيانىڭ ماتەريالدىق بازاسى كۇشەيدى. تارالىم سانى ءوستى. باسىلىمعا جاريالاناتىن ماقالانىڭ ساپاسى جاقساردى. گازەت ءتۇرلى بايقاۋلاردا توپ جارىپ, لاۋرەات بولدى. بۇرىن رەداكتسيا عيماراتىندا بي-اعاعا ەسكەرتكىش قويىلعان بولاتىن. ءبىز قازاقتىڭ تۇڭعىش كاسىبي ءجۋرناليسى, «ايقاپ» جۋرنالىن شىعارعان اسىل ازامات مۇحامەدجان سەرالينگە بەلگى قويدىق. بىلە بىلگەن ادامعا سەراليننىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى كوپ. سوناۋ عاسىردىڭ باسىندا داۋلەتتى تۇلعالاردان قارجى جيناپ, قازاق رومانىنا بايگە جاريالايدى. جالپى, باس رەداكتور بولىپ وتىرعاندا كوڭىلىم تولاتىن ءبىر ءىس – ول مۇحامەدجان سەرالين ەسىمىن ارداقتاۋعا ۇلەس قوسقانىمدى ايتار ەدىم. قارابالىق اۋدانىنداعى تۇلعانىڭ قاراۋسىز قالعان زيراتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە كۇش سالدىق. قوستانايداعى ول كىسى اتىنداعى كوشەگە جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جايىندا ماسەلە كوتەردىم, سول كوشەدەگى ەسكەرتكىش تاقتانى جاڭارتتىق. وبلىستىق دەڭگەيدە عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا وتكىزىپ, اس بەردىك. جىل سايىن مۇحامەدجان سەراليندى ەسكە الۋعا ارنالعان جۇگىرۋ مارافونىن ۇيىمداستىردىق. قىسقاسى, وسىنداي مازمۇندى ىستەر اتقارىلدى.
مارفۋعانىڭ مۇراسى
– قازاقتىڭ بەلگىلى اقىنى مارفۋعا بەكتەمىروۆانىڭ جۇبايىسىز. اقىن اپامىز دا كوزى ءتىرى بولسا, بيىل 60 جاسقا تولادى ەكەن. ونىڭ ارتىندا قالعان مۇرالارى جارىق كورىپ جاتىر ما؟
– كوكشەتاۋدا ەستاي مىرزاحمەتوۆ دەگەن جازۋشى اعامىز تۇردى. سول كىسى مارفۋعانىڭ جازعاندارىن جاقسى كورىپ, جوعارى باعالايتىن. مارفۋعانىڭ كوزى تىرىسىندە بىرنەشە كىتاپتارى جارىق كوردى. الدىڭعى جىلى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا ەسكە الۋ كەشىن وتكىزدىك. ماسكەۋدەن 10 مىڭ تارالىممەن «بەلىي پارۋس مەچتى» اتتى اۋدارما جيناعى جارىق كوردى. سوعان وراي ەكى تاڭدامالى كىتابى مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىعادى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. ارحيۆتەرىن قاراسام, پروزالىق شىعارمالارىن قوسقاندا 5-6 تومعا جۇك بولاتىن دۇنيەلەر بار. رەتى كەلسە, سولاردى شىعارسام دەپ ويلايمىن.
– سوڭعى ءسوزدى ەلوردامەن تۇيىندەسەك. استانانىڭ تۇرعىنىسىز, قانداي تىلەك ايتار ەدىڭىز؟
– 2004 جىلى باس قالاعا قونىس اۋداردىق. ول كەزدە ەسىلدىڭ سول جاعالاۋى ەندى بوي كوتەرىپ جاتقان. قازىر شاھار ادام تانىماستاي وزگەردى. قانشاما سۇلۋ, ەڭسەلى عيماراتتار سالىندى. ونىڭ بولاشاعى كەمەل. ەلوردامىزدىڭ ەڭسەسى ءاماندا بيىك بولسىن!
سۇحباتتاسقان ازامات قۇسايىن
