كەڭەس وكىمەتىنىڭ قىلىشىنان قان تامعان ۇجىمداستىرۋ جىلدارىندا ات جالىن تارتىپ ءمىنىپ, رەسپۋبليكامىزدىڭ قالىپتاسىپ, دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان ادامداردىڭ ءبىرى – رابباني مۇحامەدياروۆ. ونىڭ ەلىمىزدىڭ قۇقىق قورعاۋ سالاسىنا سىڭىرگەن ەرەن ەڭبەگىن زامانداستارى ءالى ۇمىتا قويعان جوق. ول, اسىرەسە, اقمولا, سولتۇستىك قازاقستان, قاراعاندى وبلىستارىندا جاۋاپتى قىزمەتتەردە ءجۇرىپ, حالىقپەن ەتەنە ارالاستى. ءبىز بۇگىن قازاقستان پروكۋراتۋراسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسى كۇنى وقىرماندار نازارىنا وسى ەسىمى ەل ەسىندە قالعان ءبىرتۋار تۇلعا تۋرالى ماقالانى ۇسىنامىز.
ول 1908 جىلى قازان ايىندا اقمولا گۋبەرنياسى سەمەنوۆ بولىسىنىڭ (قازىرگى اقمولا وبلىسىنىڭ تسەلينوگراد اۋدانى) پوكروۆكا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلىپتى. اكەسى كاشوۆ مۇحامەديار مەن اناسى 1921 جىلى ەلدى جايلاعان الاپات اشتىقتان كوز جۇمىپ, 13 جاسار رابباني بۇعاناسى قاتپاي جاتىپ, قاتال تاعدىرمەن بەتپە-بەت كەلەدى. ەڭ اياۋلى ەت جاقىن ادامدارىنان ءبىر كۇندە ايىرىلۋ جاس ءوسپىرىمدى بىردەن ەسەيتەدى. ەندى ول ەشكىمگە ارقا سۇيەي المايتىنىن جەتە ۇعىنىپ, جاڭا ومىرگە ءوز بەتىنشە بەيىمدەلۋدىڭ ارەكەتتەرىن جاساي باستايدى.
پاناسىز قالعان جەتكىنشەكتى كەڭەس وكىمەتى قامقورلىعىنا الىپ, اقمولاداعى بالالار كوممۋناسىنا قابىلدانادى. ول ون التى جاسىندا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ, كومسومول قاتارىنا قابىلدانادى. ومىرىندە ايىرىقشا ءبىر ەستە قالاتىن ءساتى بولاشاققا نىق سەنىممەن قادام باسقان, ەتى ءتىرى بالاڭ جىگىتكە كومسومول بيلەتىن مەملەكەت قايراتكەرى, قازاق-كەڭەس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى, داۋىلپاز اقىن ساكەن سەيفۋلليننىڭ تاپسىرۋى ەدى. مىنە, وسى ءبىر وقيعا ونىڭ ومىرگە دەگەن شىن تالپىنىسىن وياتىپ, قيالىنا قانات بىتىرەدى. بۇرىن دا العىرلىعىمەن, ساباقتى ۇزدىك وقۋىمەن كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەن بالا, ەندى ادەبيەتكە قۇمارتىپ, قوعامدىق ومىرگە بەلسەنە ارالاسا باستايدى.
وقۋدى ەڭبەكپەن ۇشتاستىرا ءجۇرىپ, 1924-1925 جىلدارى پەتروپاۆل قالاسىنداعى ءىس جۇرگىزۋشىلەر كۋرسىن ءبىتىرىپ الادى. كەيىن قورعالجىن اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنە حاتشىلىق جۇمىسقا ورنالاسادى. زەرەكتىگىنىڭ ارقاسىندا تەك حاتشىلىق قانا ەمەس, اكىمشىلىك-تەحنيكالىق جۇمىستارعا دا بەلسەنە ارالاسىپ, اۋداندىق اتقارۋشى مەكەمەدان كەلەشەك ومىرىنە قاجەتتى مول تاجىريبە دە جينايدى.
ۋاقىتپەن ساناسپاي, كۇن دەمەي, ءتۇن دەمەي وزىنە تاپسىرىلعان قىزمەتتى بار ىنتا-ىقىلاسىمەن اتقارىپ جۇرگەن جىگىت توراعانىڭ كوزىنە بىردەن تۇسەدى. ونىڭ تارتىپكە باعىنعان بىرسوزدىلىگىن بايقاعان اۋدان باسشىسى جاۋاپتى مىندەتتەر جۇكتەپ, سىناقتان وتكىزەدى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋدى جۇكتەپ, وسى سالانىڭ ادامدارىمەن قارىم-قاتىناسىن نىعايتتىرادى.
وسىلاي قورعالجىندا التى جىل جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن اقمولا قالاسىنا تەمىر جول ستانساسىنىڭ جۇمىسشى كوميتەتىن باسقارۋعا جىبەرەدى. جاڭا جەر, جاۋاپتى جۇمىس. اقمولا – قارتالى تەمىر جول جەلىسى قۇرىلىسىنىڭ قارقىن العان كەزى. جۇمىسشىلاردىڭ جاعدايىن جاساي وتىرىپ, باسشىلىق قويىپ وتىرعان اۋقىمدى مىندەتتەردى ۋاقىتىندا ورىنداۋ كەرەك. قيىن شاق, ىشەر تاماق پەن كيىم-كەشەكتىڭ دە قات كەزى. سوعان قاراماستان, رابباني مۇحامەديارۇلى ۇجىمىنداعى قىزمەتكەرلەردى ورتاق ىسكە جۇمىلدىرا وتىرىپ, ولاردىڭ ازىق-تۇلىكپەن دە, قىستىق جىلى كيىممەن دە ۋاقىتىندا قامتاماسىز ەتىلۋىنە قول جەتكىزەدى.
ءبىرسوزدى, ۇستانىمى بەرىك, جۇمىسشىلار كوميتەتىنىڭ توراعاسى كوپ كەشىكپەي پاريالىق جۇمىسقا اۋىستىرىلادى. بۇعان سەبەپ, ول وسىنىڭ الدىندا عانا, اتاپ ايتقاندا, 1931 جىلدىڭ كوكتەمىندە كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قاتارىنا وتكەن بولاتىن. ەندى مىنە, العاشقى قادامىن سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ەڭبەكشىلدەر اۋدانىنىڭ باقىلاۋ كوميسسياسىنىڭ ينسپەكتورى بولىپ باستاپ وتىر. بۇل وعان ءوسۋ-وركەندەۋ جولىنداعى تۇڭعىش باسپالداق بولدى. جۇمىسىنا ادال, ومىرگە دەگەن ءوز كوزقاراسى مەن ءوز وي-تۇجىرىمى بار جىگىتتى جەرگىلىكتى باسشىلار دا ۇناتىپ, ونىڭ پارتيالىق ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن اقمولا قالاسىنداعى كوممۋنيستەردىڭ جوعارى اۋىلشارۋاشىلىعى مەكتەبىنە وقۋعا اتتاندىرادى.
ءسويتىپ, ول 1933-1936 جىلدارى ءۇش جىل بويى وسى مەكتەپتە وقىعاننان كەيىن بىردەن قورعالجىن اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىلىعىنا جوعارلاتىلادى. ول كەزدە 28 جاسار جىگىتتىڭ ۇلكەن ءوڭىردى باسقارۋى وتە سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي ەدى.
رابباني مۇحامەديارۇلىنىڭ ركپ(ب) قورعالجىن اۋدانىنداعى باسشىلىعى وتە قيىن-قىستاۋ كەزەڭگە تۇسپا-تۇس كەلدى. ەلدە ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن باستالىپ, جازىقسىز ادامدار جاپپاي جازالانىپ جاتتى. اسىرەسە, ونىڭ جانىنا قاتتى باتقانى قازاقستاندا كەڭەس وكىمەتىن قۇرۋعا جان-تانىمەن اتسالىسقان, حالىقتىڭ اياۋلى ۇلى ساكەن سەيفۋلليننىڭ جالعان جالامەن نكۆد-نىڭ قاندى شەڭگەلىنە ىلىگۋى ەدى. تار جول تايعاق كەشۋدەن امان-ەسەن وتىپ, ەل-جۇرتىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي جۇرگەن ازاماتتىڭ «حالىق جاۋى» دەگەن جەلەۋمەن قاماۋعا الىنىپ, ارتىنان اتىلۋى ونى ءبىراز ەسەڭگىرەتىپ تاستادى. راس, ءوزى اسا قادىر تۇتىپ, قۇرمەتتەيتىن مەملەكەت قايراتكەرىنە تاعىلعان بۇل ايىپقا ول سەنگەن جوق. «بۇل ۇلكەن قاتەلىك, ولاي بولۋى ءتىپتى دە مۇمكىن ەمەس» دەۋمەن بولدى.
كوز كورگەن اقساقالداردىڭ ايتۋىنشا, اۋداندى باسقارىپ تۇرعان كەزىندە جوعارىدان قانشاما «تاپ جاۋلارىن اياۋسىز اشكەرەلەۋ» تۋرالى نۇسقاۋ تۇسسە دە راحاڭ بىردە-ءبىر ادامدى «قارا قۇزعىنداردىڭ» تالاۋىنا بەرمەگەن كورىنەدى.
بەرمەك تۇگىلى, كۇيەۋى سول كەزدەگى رەسپۋبليكانىڭ كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى, حالقىن سۇيگەن ازامات ورىنبەك بەكوۆ 1937 جىلى «حالىق جاۋى» رەتىندە ۇستالىپ, كوپ كەشىكپەي اتىلعاسىن, باسىنا قارا بۇلت ۇيىرىلگەن كۇمىس كومەي ءانشى رابيعا ەسىمجانوۆا ءوزى باۋىر باسىپ, ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن تەاترىن امالسىزدان تاستاپ تۋعان جەرىنە تابان تىرەگەندە ءبىرىنشى حاتشى ونى قاناتىنىڭ استىنا الادى. «حالىق جاۋىنىڭ» وتباسىن پانالاتقانى ءۇشىن جەكە باسىنا تونگەن قاۋىپ-قاتەرگە قاراماستان, ونىڭ سۇلۋلىعى مەن ونەرىنە ءتانتى ەكەنىن اشىق ايتىپ, سەزىمىن دە بىلدىرەدى.
«قىزمەتىڭە دە, وزىڭە دە زيانىم ءتيىپ كەتەر» دەپ رابيعا ءانشى بۇعان العاشىندا قارسى بولادى. الايدا, رابباني مۇحامەديارۇلى مۇنىڭ جاي عانا ايتىلا سالعان ءسوز ەمەس, ول ءۇشىن قانداي قيىندىق, قانداي قاتەر تونسە دە قايىسپاي كوتەرۋگە دايىن ەكەنىنە كوزىن جەتكىزگەننەن كەيىن اپاي وعان تۇرمىسقا شىعۋعا كەلىسەدى.
ارينە, «حالىق جاۋىنىڭ ايەلىنە ۇيلەندى» دەپ ۇستىنەن دومالاق ارىز جازۋشىلار دا تابىلماي قالعان جوق. بىراق, اۋداننىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنىڭ ەل-جۇرتىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى جوعارى باسشىلىق تاراپىنان ءادىل باعالانىپ, ونى ءبىرىنشى شاقىرىلعان قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى ەتىپ سايلايدى.
ارادا كوپ ۋاقىت وتپەي, رابباني مۇحامەدياروۆ قاراعاندى وبلىسى پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالادى. ءسويتىپ, ونىڭ ءومىرى مۇلدە باسقا ارناعا ويىسىپ, رەسپۋبليكا تاريحىندا پروكۋراتۋرا سالاسىندا قىزمەت ىستەگەن العاشقى قازاقتىڭ ءبىرى بولىپ جاڭا جۇمىسىن باستايدى. تالاپشىل, ادامدارمەن تەز ءتىل تابىسا بىلەتىن بىلىكتى مامان وبلىستىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا تاجىريبەلى جۇمىسىمەن تانىلىپ, سول كەزدەگى رەسپۋبليكانىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى نيكولاي سكۆورتسوۆتىڭ دا نازارىنا ىلىگەدى. لاۋازىمى ءوسىپ, ەلدىڭ باستى قاداعالاۋ ورگانى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى دارەجەسىنە كوتەرىلەدى. وسى كەزدە تۇتقيىلدان سوعىس باستالىپ, كوپتەگەن وندىرىستىك, اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرى باسقىنشىلاردىڭ قول استىندا قالىپ قويادى. ەندى قازاقستانعا رەسەيدىڭ ورتالىق ايماقتارىمەن قاتار مايداندى ازىق-تۇلىكپەن جابدىقتاۋ مىندەتتەرى جۇكتەلەدى. اسىرەسە, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا باستى نازار اۋدارىلا باستايدى. ويتكەنى سوعىستىڭ الدىندا مۇندا كسرو-دا تۇڭعىش رەت ءداندى داقىلدار القابى كەڭەيتىلىپ, ءوڭىر ەڭبەككەرلەرى جاپپاي ديقانشىلىقپەن اينالىسقان بولاتىن.
الايدا, 70 مىڭنان اسا سولتۇستىكقازاقستاندىق مايدانعا الىنىپ كەتىپ, ەگىس القاپتارىندا جۇمىس ىستەۋگە تەك ايەلدەر مەن ءجاسوسپىرىم بالالار عانا قالعان بولاتىن. مىنە, وسىنداي قيىن قىستاۋ شاقتا ايماق تۇرعىندارىن دا اشىقتىرماي, مايداندى دا ازىق-تۇلىكپەن ۇزدىكسىز قامتۋ مىندەتى قاتاڭ قويىلىپ تۇردى. سول كەزدە وسى جاۋاپتى ىسكە باسشىلىق جاساۋ رابباني مۇحامەديارۇلىنا تاپسىرىلدى. ول ءاپ دەگەندە سوۆەت اۋدانىنا (قازىرگى اق قايىڭ) جىبەرىلدى. ەر ازاماتتار وتان قورعاۋعا اتتانعان, جۇمىس كۇشى جەتىسپەيدى. تىلداعى ەڭبەككە جارار بار جۇمىس كۇشىن جۇمىلدىرا ءجۇرىپ, مەملەكەت العا قويعان زور مىندەتتەردى ۋاقىتىندا ورىنداۋعا تۋرا كەلدى. وسى جانقيارلىق ەڭبەگى ءۇشىن ول 1945 جىلى اقپان ايىندا ءى دارەجەلى وتان سوعىسى وردەنىمەن ماراپاتتالادى.
سوعىس اياقتالىسمەن ونى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى جانىنداعى لەنيندىك كۋرسقا الماتى قالاسىنا وقۋعا جىبەرەدى. بىتىرىسىمەن قازاق سسر-ءنىڭ سول كەزدەگى پروكۋرورى ك.رۋميانتسەۆ وزىنە ورىنباسارلىق قىزمەتكە شاقىرادى. بۇل لاۋازىمدا رابباني مۇحامەديارۇلى 1946 جىلدان 1949 جىلعا دەيىن ىستەپ, سول جىلى ماسكەۋ قالاسىنداعى جوعارى لاۋىزىمدى كسرو پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرىن قايتا دايىندايتىن كۋرستان ءوتىپ, الماتى وبلىسىنىڭ پروكۋرورى بولىپ تاعايىندالادى.
1953 جىلى وعان 3-كلاستى مەملەكەتتىك ادىلەت كەڭەسشىسى جوعارى اتاعى بەرىلەدى. بۇل گەنەرال مايور شەنىمەن پارا-پار بولاتىن.
وسى كەزدە ول ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن جىلدارىندا جازىقسىز جاپا شەككەندەردى اقتاۋعا بەلسەنە اتسالىسادى. اسىرەسە, ءوزى ءپىر تۇتاتىن ساكەن سەيفۋلليننىڭ ەسىمىن حالقىنا قايتارۋعا زور ەڭبەك سىڭىرەدى.
ال 1961 جىلى ۇلتىن سۇيگەن ازاماتقا تاعى دا جوعارى سەنىم كورسەتىلىپ, ول قازاق سسر جوعارعى سوتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ سايلانادى.
الايدا, بۇل لاۋزىمدا ول كوپ وتىرا المايدى. اۋىر دەرتكە شالدىعىپ, ۇزاق ەمدەلگەنىمەن, اينالدىرعان كەسەل الماي قويمادى. 1964 جىلدىڭ باسىندا سىندارلى ساتتەردە قيىندىقتاردى قايىسپاي كوتەرىپ, بايتاق ەلى مەن تۋعان حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋدىڭ اسقاق ۇلگىسىن كورسەتە بىلگەن مەملەكەت قايراتكەرىنىڭ جۇرەگى سوعۋىن توقتاتادى.
رابباني مۇحامەديارۇلى – وز زامانىندا تۋعان ۇلتىمىزدىڭ اسا قابىلەتتى تۇلعالارىنىڭ ءبىرى ەدى. ول كەزىندە بەلگىلى عالىم كارىم مىڭباەۆ, قوعام قايراتكەرى جۇمابەك تاشەنوۆ, قازاق سسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ توراعاسى بولعان سابىر نيازبەكوۆ, تاعى دا باسقا رەسپۋبليكاعا كەڭىنەن تانىمال ادامدارمەن قاتارلاس, پىكىرلەس بولدى. ەلىمىزدىڭ قۇقىق سالاسىن, اسىرەسە, پروكۋراتۋرا ورگاندارىن جەتىلدىرۋگە وراسان مول ەڭبەك ءسىڭىردى. سوندىقتان ونىڭ ءجۇرىپ وتكەن ءومىر جولى كەيىنگى ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە ەتۋگە ابدەن لايىق.
باتىرجان جاروۆ
