اللاعا مىڭ دا شۇكىر, اق پەن قارانى اجىراتىپ, تۋرا جولدى كورسەتۋشى «قۇران» اتتى ۇلىق پارمەن جەرگە تۇسە باستاعان مۇباراك اي – رامازانعا دا جەتتىك! ارداقتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد (ساللالاھۋ الەيھي ءۋا ءساللام) ءوزىنىڭ ءبىر حاديسىندە: «ورازا ۇستاعاننىڭ ۇيقىسى – عيبادات, ۇندەمەگەنى – (اللاعا ايتىلعان) ماداق! جاقسىلىقتارى مەن عيباداتتارىنا ەسەلەپ ساۋاپ جازىلادى. ونىڭ دۇعاسى قابىل ەتىلىپ, كۇنالارى كەشىرىلەدى» دەگەن. قاسيەتتى ايدا تۇتقان ورازالارىڭىز قابىل بولىپ, جاراتقاننىڭ راقىمىنان قۇر قالماڭىزدار! اللا تاعالا بىزگە ورازانى سول ارقىلى وزىنە قۇلشىلىق جاساۋىمىز ءۇشىن پارىز ەتتى.
راقىم ايىندا اللا تاعالانى ءجيى ەسكە الىپ, قۇران وقىپ, ونى تىڭداپ, ماعىناسىنا وي جۇگىرتىپ, وعان امال قىلعان ابزال. پايدالى دارىستەردى تىڭداۋ ءۇشىن اۋزى بەرىك ادام بوس ۋاقىتىن مەشىتتە وتكىزگەنى ءجون. تاراۋىق نامازى – رامازان ايىندا وقىلاتىن ساۋابى مول عيبادات. تاراۋىق رۋحىمىزعا ازىق بەرىپ, پەندەنى بۇ دۇنيەنىڭ قاربالاس تىرلىگىنەن الىستاتىپ, اللاعا جاقىنداتادى.
– رامازان ايىندا قۇپتان نامازىنان كەيىن كوپشىلىك جاماعات بولىپ تاراۋيح نامازىن وقيدى. جىل سايىن استانادا تاراۋيحقا قاتىسىپ, قۇلشىلىق ەتكىسى كەلگەن حالىققا قولايلى جاعداي جاساۋ ماقساتىندا مەشىت ماڭىنان ءارتۇرلى باعىتقا ارناۋلى اۆتوبۋستار قاتىنايتىنى بەلگىلى. بيىل وسى ءۇردىس جالعاسا ما؟
– اسسالامۋعالەيكۋم ءۋا راحماتۋللاھي ءۋا ءباراكاتۋھ! مىنە, كۇللى الەمدەگى مۇسىلمان باۋىرلار اسىعا كۇتكەن ايلاردىڭ سۇلتانى – قاسيەتتى رامازان ايى دا كەلىپ جەتتى. اللادان ساۋاپ, پايعامباردان راحىم كۇتكەن, رۋحاني سۋساعان نەمەسە جان-جۇرەگىن يمان نۇرىنا بولەپ, تۋرا جولمەن ءومىر سۇرگىسى كەلەتىندەر, مۇسىلمان قاۋىمى وسى ايدا رامازان ورازاسىن ۇستاپ, اللاعا قۇلشىلىعىن ارتتىرادى. وسى قاسيەتتى ايدا كۇن شىققاننان كۇن باتقانعا دەيىن اۋىز بەكىتىپ, ءمىناجات قىلادى. سول سەكىلدى, ساۋابى وراسان زور سۇننەت امالداردىڭ ءبىرى – تاراۋيح نامازىن وقيدى. استانا قالاسىندا رامازان ايىندا كوپشىلىكتىڭ مەشىتكە كەلىپ, تاراۋيح نامازىنا قاتىساتىنىن ەسكەرە وتىرىپ, جىل سايىن ارنايى اۆتوبۋستار دايىندالىپ ءجۇر. ول ءۇردىس بيىل دا جالعاسادى. اللا ءناسىپ ەتسە, ورازانىڭ العاشقى كۇنىنەن باستاپ ءتورت مەشىتتىڭ الدىندا تاراۋيح نامازىنا كەلىپ قاتىسىپ, ودان تاراعانشا حالىقتى تەگىن تاسيتىن اۆتوبۋستار قويىلادى.
– اۆتوبۋستار اتاپ ايتقاندا قاي مەشىتتەردىڭ الدىنا قويىلادى؟
– اۆتوبۋستار ەل ەڭ كوپ جينالاتىن ازىرەت سۇلتان مەشىتىنىڭ, س.عىلماني اتىنداعى قالالىق مەشىتتىڭ, «نۇر استانا» ورتالىق مەشىتى جانە سوڭعى اشىلىپ وتىرعان ىرىسكەلدى قاجى مەشىتىنىڭ الدىنان جۇرەدى. ولار تۇنگى 12-دەن 1.30-عا دەيىن مەشىت ماڭىنان حالىقتى تەگىن تاسىمالدايدى.
– استانا قالاسىندا قايىرىمدىلىق ماقساتىندا اۋىزاشار بەرىلىپ تۇرا ما؟ ماسەلەن, «ستۋدەنتتەرگە نەمەسە بەلگىلى ءبىر مەكەمەلەرگە اۋىزاشار بەرەيىن, سىزدەر ۇيىمداستىرۋعا كومەكتەسىڭىزدەرشى» دەپ مەشىتكە كەلەتىن ازاماتتار بولا ما؟
– جالپى, استانا قالاسى بويىنشا قايىرىمدىلىق ماقساتتا اۋىزاشارلار ۇيىمداستىرىلىپ تۇرادى. قازىر قالادا توعىز مەشىت بولسا, ازىرەت سۇلتان مەشىتىندە 800-گە جۋىق ادامعا, «نۇر استانا» مەشىتىندە 400-گە جۋىق ادامعا, باسقا مەشىتتەردە دە 150, 200, ءتىپتى 300-گە جۋىق ادامعا اۋىزاشار بەرىلەدى. سونىمەن قاتار, قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ استانا قالالىق وكىلدىگى ورنالاسقان «نۇر استانا» مەشىتى اتىنان بەلگىلى ءبىر قوعامدىق ورىندارعا – قارتتار ۇيىنە, جەتىمدەر ۇيىندە, تاعى باسقا دا مەكەمەلەرگە بارىپ نەمەسە سونداعى ورازا ۇستاعانداردى ءوزىمىز شاقىرىپ, اۋىزاشار بەرىپ تۇرامىز. بيىل دا وسىنداي اۋىزاشارلار بەرۋ ءبىزدىڭ الداعى جوسپارىمىزدا بار.
– ايلاردىڭ سۇلتانى – رامازاندا كوپشىلىكتىڭ دىنگە, يماندىلىققا كوبىرەك دەن قوياتىنى, مەشىتكە باراتىن مۇسىلماندار سانى ارتاتىنى تۇسىنىكتى. وسىعان وراي, مەشىتتەگى ءدىني ۋاعىز تاقىرىپتارى الدىن الا پىسىقتالىپ, رەتتەلە مە؟ جالپى, وسى ايدا مەشىتتەگى ۋاعىزداردىڭ ساۋاتتىلىعى مەن تاقىرىپتىق وزەكتىلىگىنە قانشالىق ءمان بەرىلەدى؟
– ءيا, رامازان – رۋحاني ماۋسىم ايى. سوندىقتان وسى ايدا كوپشىلىكتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىندە ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولۋى زاڭدى. مۇسىلمان باۋىرلارىمىزدىڭ مەشىتكە اعىلاتىنى, عيبادات ورنىنا جيىرەك باس سۇعىپ, كوبىرەك ۋاقىتىن قۇلشىلىققا ارنايتىنى بەلگىلى. سونى ەسكەرگەندىكتەن, قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى تاراپىنان وسى ايدا, ءوزىڭىز ايتقانداي, ءدىني ۋاعىزدار وتە مۇقيات دايىندالادى. باسقارمانىڭ استانا قالالىق وكىلدىگى قازىر ءبىر ايلىق ۋاعىز جوسپارىن جاساپ وتىر.
– ولاردىڭ تاقىرىپتارى قانداي بولۋى مۇمكىن؟ مىسال كەلتىرە كەتسەڭىز.
– ۋاعىزدا جالپى يماندى ارتتىرۋ, رۋحاني دۇنيەنى بايىتۋ, ادامگەرشىلىك, ىزگى قاسيەتتەر قالىپتاستىرۋ جونىندە ايتىلادى. ول, ارينە, مەشىت ۋاعىزدارىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى. وسىعان قوسا, بىزدە ءابۋ-حانيفا ءمازحابىن دارىپتەيتىن, ءتىپتى تەرىس اعىمدارعا قارسى يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتكەن تاقىرىپتىق دارىستەر بولادى. ولار ءۇش دەڭگەيدە وتەدى. ءبىرىنشىسى – جۇما ۋاعىزى. ەكىنشىسى – اۋىزاشار كەزىندە داستارقان ۇستىندە ايتىلاتىن ۋاعىز, ءۇشىنشىسى – تاراۋيح نامازى كەزىندەگى ۋاعىز. ۋاعىز-دارىستەر تاقىرىبى مەن جوسپارى الدىن الا بەلگىلەنىپ, استانا قالاسىنداعى بارلىق مەشىتتەرگە مىندەتتەلگەن. رامازان ايىندا وسى باعىت بويىنشا جۇمىس جاسالاتىن بولادى.
– بيىلعى ءپىتىر ساداقاسىنىڭ قارجىلىق كولەمى قانشا؟ وسى ءپىتىر ساداقاسىن بەرەردە ارنايى نيەت ەتىپ بەرۋ قاجەت پە, الدە جاساعان جاقسىلىق, ءبىرەۋگە كورسەتكەن قامقورلىق پەن قايىرىمدىلىق تا پىتىرگە جاتا ما؟
– ءپىتىر ساداقاسى بيىلعى مولشەر بويىنشا كەم دەگەندە ادام باسىنا 300 تەڭگە دەپ بەلگىلەنىپ وتىر. ياعني بۇل ەكى كيلوگرامم بيدايدىڭ قۇنىمەن ەسەپتەلگەن. ءسىز ايتقانداي, ەلگە جاقسىلىق جاساۋ, قايىرىمدىلىق, قامقورلىق كورسەتۋ ساۋاپتى ءىس ەكەنى انىق. الايدا ءپىتىر ساداقاسىن بەرەردە ارنايى نيەت ەتىلۋى كەرەك. شاريعاتتا كورسەتىلگەندەي, «بيىلعى رامازان ايىنداعى جان ساداقام», «ءپىتىر ساداقام» دەپ نيەت ەتىلىپ بەرىلمەسە, ول ءپىتىر بولىپ سانالمايدى. جانە ءپىتىر ساداقاسىن شاريعاتتا كورسەتىلگەن ورىندارعا, مەشىت-مەدرەسەلەرگە, كەدەي-كەپشىكتەرگە, جوق-جىتىك جاندارعا, جەتىم-جەسىرلەرگە بەرسە, قۇبا-قۇپ.
– بۇرىن ورازا كەزىندە تۇكىرىكتى جۇتۋعا, جۋىنۋعا, تەمەكى شەگۋگە بولا ما دەگەن سۇراقتار ءجيى قويىلاتىن. قازىر كوپشىلىكتىڭ ءدىني ساۋاتى ارتتى. الايدا قازىرگە دەيىن كەيدە جاستار اراسىندا «ارىقتاۋ ءۇشىن ورازا ۇستاعىم كەلەدى» دەپ جاتقانداردى ۇشىراستىرىپ قالامىز. ءبىزدىڭ ورازا ۇستاعانىمىز, نەگىزىندە, اللا تاعالاعا قاجەت ەمەس, وزىمىزگە قاجەت نارسە عوي. شاريعاتتاعى پارىز بەن تىيىمنىڭ ءبارى ادامنىڭ ءوز يگىلىگى ءۇشىن جاسالعان. دەمەك, دەنساۋلىقتى جاقسارتۋ ءۇشىن, ارتىق سالماقتان ارىلىپ, ارىقتاۋ ءۇشىن ورازا ۇستاۋ ابەستىك ەمەس دەپ تۇسىنەتىندەرگە نە ايتاسىز؟ بۇل دۇرىس نيەت بولىپ سانالا ما؟
– جالپى, ورازا ۇستاعاندا مىندەتتى تۇردە نيەت ەتىلۋى كەرەك. اللانىڭ ريزاشىلىعىنا بولەنۋگە, ساۋاپ الۋعا ءۇمىت ەتكەن ادام نيەت ەتەدى. سونىمەن بىرگە, ادام ءوزىنىڭ قانداي ورازا ۇستايتىنىن ءبىلۋى قاجەت. ويتكەنى ورازانىڭ دا تۇرلەرى كوپ. باسقانى ايتپاعاندا, رامازان ورازاسىن ۇستاپ جاتىر ما, الدە ءناپىل ورازاسىن ۇستاي ما – سونى كوڭىلىنە توقۋى شارت. رامازان ورازاسىندا كۇندەلىكتى سارەسى الدىندا نيەت ەتۋ يسلام شاريعاتىنا ەنگەنى سوندىقتان. ال ەندى ارىقتاۋ ماقساتىندا نەمەسە «ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى ورازا ۇستاپ جاتىر, مەن دە ۇستاي سالايىن, كىشكەنە دەنساۋلىعىم جاقسارسىن, اسقازانىم تازارسىن» دەيتىن ادام بولسا, ول ورازا قۇلشىلىعى بوپ سانالمايدى, ول ساۋاپسىز قالادى. ويتكەنى نيەتى اللانىڭ ريزالىعى ءۇشىن, قۇلشىلىق ماقساتىندا ەمەس, ول ءوز قالاۋىمەن ۇستالعان ورازا بولىپ ەسەپتەلەدى. ونداي ورازا باسقا دىندەردە دە بار جانە ادام ونداي ورازانى كەز كەلگەن ۋاقىتتا ۇستاي الادى. سوندىقتان امالدىڭ قابىل بولۋى نيەتكە بايلانىستى. كەز كەلگەن قۇلشىلىقتا الدىمەن نيەت ەتە ءبىلۋ قاجەت.
– رامازان ايىندا زامانداستارىمىزدىڭ كوبى عايبات سوزدەن, جامان ادەتتەردەن, سول سەكىلدى كۇنانىڭ بارلىق تۇرىنەن ءوزىن تىيۋعا تىرىسادى. رامازان ايى اياقتالعاننان كەيىن دە سول تازالىقتى, سابىردى, كەشىرىمدىلىك پەن كوركەم مىنەزدى ءوز بويىندا ساقتاپ قالۋى ءۇشىن وعان نە قاجەت؟ ادام جىل ون ەكى اي بويى ورازا كەزىندەگىدەي ساۋاپقا ۇمتىلىپ, دۇرىس ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن قانداي بولۋى كەرەك؟ ەرىك-جىگەرگە قالاي يە بولۋعا بولادى؟
– ءيا, رامازان ايى – ادامدى ادامگەرشىلىككە, كوركەم مىنەزگە, يماندىلىققا تاربيەلەۋ ءۇشىن اللانىڭ ادامعا بۇيىرعان قۇلشىلىعى. رامازان ايىندا ادام سابىرلىلىققا, شۇكىرلىككە, شىدامدىلىققا, ادەپتىلىككە, تاقۋالىققا تاربيەلەنەدى. جىل ون ەكى اي سول دەڭگەيدە قالۋ ءۇشىن ادام بالاسى تەك قانا ءىشىپ-جەۋدەن ءوزىن تىيىپ, اسقازان ورازاسىن ۇستاپ قانا قويماي, رامازان ايىندا كوزىمەن دە, قۇلاعىمەن دە, اياعىمەن دە, قولىمەن دە, تىلىمەن دە ورازا ۇستاۋى كەرەك. ياعني جامان قىلىقتاردان تىيىلىپ, سولاي جالعاسۋى ءۇشىن يمانمەن, ىقىلاسپەن, قۇلشىنىسپەن بەرىلىپ, شىن نيەت ەتۋى كەرەك. جاقسىلىقتى ادەتكە اينالدىرۋ ادامنىڭ ىشكى نيەتىنە جانە ەرىك-جىگەرىنە بايلانىستى.
اڭگىمەلەسكەن
ءنازيرا بايىربەك
