استانا قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتتەرىنە قاراپ وتىرساق, وتكەن اپتادا جۇرگىزۋشىلەر تاراپىنان 172 جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن بۇزۋ وقيعاسى تىركەلىپتى. ءارى ولاردىڭ كوبى جىلدامدىقتى ارتتىرۋ مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە جول بەرمەۋ ەكەنىن بايقايمىز. ەڭ قاۋىپتىسى دە وسى ەرەجە بۇزۋشىلىقتار. اۆتوكولىك تىزگىندەگەندەردىڭ وسىنداي الاڭعاسارلىعى مەن جاۋاپسىزدىعىنان قانشاما بەيكۇنا جان ومىرمەن قوشتاسىپ نەمەسە مۇگەدەك بولىپ قالىپ جاتىر.
ماسەلە – جۇرگىزۋشىدە
تەك وتكەن جىلدىڭ ەكىنشى جارتىجىلدىعىندا عانا ەلوردادا كولىكتىڭ استىنا تۇسكەن 210 ادامنىڭ 39-ى مەرت بولعان. قالعانى ءارتۇرلى دارەجەدە جاراقات الىپ, ەمدەلگەن. مىنە, وسى جايلار ءتارتىپ ساقشىلارىن قاتتى ويلاندىرىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە كولىكتىڭ جول قوزعالىسى جىلدامدىعى تومەندەتىلۋى مۇمكىن.
رۇقسات ەتىلگەن جىلدامدىق وسكەن سايىن كولىك باسقارۋدىڭ قاۋپى دە ارتا تۇسەتىنىن جۇرگىزۋشىلەر بىلمەيدى ەمەس. بىراق «اۋەجايعا اسىعىپ بارا جاتىر ەدىم, پويىزدان كەشىگىپ بارا جاتىر ەدىم» دەگەن سياقتى جەلەۋمەن «جەلاياقتار» ازايماي تۇر.
ماسەلەن, جىلدامدىقتى ساعاتىنا 60 كم-دان 80-گە وسىرسەڭىز, تەجەۋ جولى ەكى ەسەگە ۇزارادى. بۇدان بولەك, جۇرگىزۋشىنىڭ ارەكەت ەتۋ قابىلەتى دەگەن بار. ول جولداعى كەدەرگىنى بايقاپ قالعاندا, ءبىر سەكۋند ىشىندە تەجەگىشتى باسىپ ۇلگەرە مە؟ ساراپشىلاردىڭ زەرتتەۋىنشە, ساعاتىنا 80 كم جىلدامدىقپەن كەلە جاتقان كولىك ءار سەكۋندتا 22 مەتر جول جۇرەدى. ەگەر وسى كەزدە الدىنان ادام جۇگىرىپ شىقسا, ول قانشا تىرىسسا دا, كولىگىن 36 مەترسىز توقتاتا المايدى. ويتكەنى مۇنداي جىلدامدىقتا تەجەگىش جولى 36 مەتردەن كەم بولمايدى. ياعني ول ادام سوقتىعىسۋدان قاشىپ قۇتىلا المايدى دەگەن ءسوز. ال جىلدامدىق ساعاتىنا 50 كم بولعاندا عانا ول كولىگىن توقتاتىپ ۇلگەرۋى مۇمكىن.
جول اپاتىنا الىپ كەلەتىن جايلار – تەك قانا جىلدامدىقتى ارتتىرۋ عانا ەمەس, ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن كۇرەجولدارىنىڭ تار بولۋى, جول سالۋشىلاردىڭ سىبايلاستىققا, جەمقورلىققا سالىنىپ, ساپاسىز جول كوبەيگەنى
مىنە, وسىلاردى ەسكەرە كەلىپ, قاۋىپسىزدىك پوليتسياسى قالانىڭ ەڭ قاۋىپتى كوشەلەرىندە كولىك جىلدامدىعىن ساعاتىنا 40 كم-عا دەيىن تومەندەتۋدى ۇسىنعان ەدى. بىراق بۇل كوپشىلىك تاراپىنان قولداۋ تابا قويعان جوق. وسىعان بايلانىستى قىرىق جىلدىق جۇرگىزۋشىلىك ءوتىلى بار قوعام بەلسەندىسى ەرتارعىن نۇربولات بىلاي دەيدى:
«ارينە, جىلدامدىقتى ارتتىرۋ وتە قاۋىپتى. بىراق ميلليوننان اسا حالقى بار, 400 مىڭداي كولىگى بار (رەسمي تىركەلگەنى) ءىرى مەگاپوليستە كولىك جىلدامدىعىن ساعاتىنا قىرىق شاقىرىمعا ءتۇسىرۋ جۇرگىزۋشىلەر تاراپىنان نارازىلىق تۋعىزارى ءسوزسىز. راس, ساعاتىنا 40 كم جىلدامدىقپەن جۇرسە, جۇرگىزۋشىنىڭ توڭىرەكتى شولۋ, جولداعى كەدەرگىنى كورۋ اياسى ارتا تۇسەدى. جاسىراتىنى جوق, جىلدامدىقتى تومەندەتۋ تاجىريبەسى تۇڭعىش رەت اقش-تا قولدانىلىپتى. بىراق جول جۇرۋدە كوشەلەردە قيىندىق تۋىنداپ, اپاتتىق جاعداي ازايماعاندىقتان, ونى ەكى جىلدان كەيىن الىپ تاستادى. سويتسە, ماسەلە نەگىزىنەن جۇرگىزۋشىگە بايلانىستى بولادى ەكەن. جۇرگىزۋشى مۇقيات تا قىراعى بولسا, جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ساۋاتتى مەڭگەرسە, ساعاتىنا 60 كم جىلدامدىقپەن جۇرۋگە بولاتىنى تولىق دالەلدەنگەن».
جول ساپاسىن جاقسارتۋ ماڭىزدى
رەسمي مالىمەت بويىنشا 2022 جىلى قازاقستاندا جول-كولىك وقيعاسىنىڭ سانى 6 پايىزعا ءوسىپ, 13930-دان 14834-كە جەتكەن. جول اپاتىنىڭ 75 پايىزى اۋىلدىق جەرلەردە جاسالسا, بارلىق تىركەلگەن جول اپاتىنىڭ تەڭ جارتىسى قالا سىرتىنداعى كۇرە جولدا بولعان. اسىرەسە جاياۋ جۇرگىنشىلەردى ماشينا قاعىپ كەتۋ وقيعاسى كوپ.
جول ەرەجەلەرىن بۇزۋدى اۆتوماتتى تىركەۋ جۇيەسى بويىنشا وتكەن جىلى 5 ميلليون جۇرگىزۋشى انىقتالىپ, ولاردان 33 ميلليارد تەڭگە ايىپپۇل الىنعان.
كۇرە جولدارداعى جول-كولىك وقيعاسىنىڭ نەگىزگى سەبەبى جىلدامدىقتى ارتتىرۋ بولىپ وتىر. ەلدى مەكەندەر مەن تاسجولداردىڭ بويىنا رادارلار قويىلعان. بىراق ءجيى قاتىنايتىن جۇرگىزۋشىلەر ولاردىڭ تۇرعان جەرىن ءبىلىپ الىپ, سول ماڭعا تاياعاندا جىلدامدىقتى ازايتىپ, شىعا بەرە قايتادان وسىرەدى. مىنە, وسى كوزبوياۋشىلىقتى توقتاتۋ ءۇشىن پوليتسەيلەر «ورتا جىلدامدىعى» دەگەندى ويلاپ تاۋىپ, ەرەجە بۇزاتىن جۇرگىزۋشىلەردى ايىپپۇلمەن جازالاماق.
قالايشا انىقتايدى؟
ورتا جىلدامدىعى – بۇل جول بويىنا قويىلعان ەكى بەينەكامەرا اراسىندىعى ءاۆتوموبيلدىڭ ءجۇرۋ جىلدامدىعى. ناقتىراق ايتقاندا, «ا» بەينەكامەراسى مەن «ب» بەينەكامەراسى ارالىعىن 100 شاقىرىم دەپ الاتىن بولساق, وسى قاشىقتىقتى اۆتوكولىك جارتى ساعاتتا ءجۇرىپ وتسە, جۇرگىزۋشى ساعاتىنا 200 كم جىلدامدىقپەن جۇرگەن دەپ ەسەپتەلەدى. بارشاعا بەلگىلى, اۆتوباندا رۇقسات ەتىلگەن جىلدامدىق – ساعاتىنا 140 شاقىرىم. جول ەرەجەسى بۇزىلعانى كورىنىپ تۇر. جۇرگىزۋشىگە ساعاتىنا 40 كم جىلدامدىق ارتتىرعانى ءۇشىن 20 اەك, ياعني 69000 تەڭگە ايىپپۇل سالىنادى.
قازاقستاندىق پوليتسەيلەر مۇنى جۇرگىزۋشىلەرگە كوپتەن بەرى ايتىپ, «تاياۋدا ەنگىزەمىز» دەۋمەن ءجۇر ەدى. قازىر بۇل جىلدامدىقتى ايقىنداۋ ءتاسىلى دەندەپ قولعا الىنا باستادى. الداعى ايلاردا زاڭدىق بازا دا ومىرگە كەلەتىن سياقتى. ويتكەنى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ستاندارتى «ورتاشا جىلدامدىق» دەگەن تۇسىنىكتى بەكىتكەنى بەلگىلى بولدى. ەندى ول 2023 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ جول ەرەجەسى مەن اكىمشىلىك كودەكس باپتارىنا ەنگىزىلۋى مۇمكىن. قاي جەرلەرگە «اقىلدى» رادارلار قويىلاتىنى (ونىڭ ءوزى تۇتاس كەشەندى ەسەپتەۋ قوندىرعىسى بولماق) وتكەن جىلدىڭ قازان ايىنان باستاپ ايتىلا باستادى. نەگىزىنەن ونى قالا سىرتىنداعى اۆتوباندار مەن تاسجولداردىڭ بويىنا ورناتۋ جوسپارلانۋدا.
قۇقىق قورعاۋشى جاناي رىسقاليەۆتىڭ ويىنشا, ءبىر قاراعاندا مۇنىڭ ءبارى دۇرىس سياقتى, دەگەنمەن ءىس جۇزىندە قالاي بولماق؟
«زاڭ جۇزىندە جول ەرەجەسىن بۇزعان ادامعا ناقتى ۋاقىتى, قاي جەردە بۇزعانى كورسەتىلۋى كەرەك. بۇل – حاتتاما تولتىرعاندا مىندەتتى تۇردە ورىندالۋى ءتيىس قاعيدا. ال ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدا «200-300 كيلومەتردىڭ ارالىعىندا شامامەن 12:00 مەن 13:00-ءدىڭ شاماسىندا» دەپ تولتىرسا, ول زاڭدى بولمايدى. سوندىقتان مۇنىڭ زاڭدىق نەگىزدەرىن ءالى دە ناقتىلاي ءتۇسۋ كەرەك. جول اپاتىنا الىپ كەلەتىن جايلار – تەك قانا جىلدامدىقتى ارتتىرۋ عانا ەمەس, ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن كۇرەجولدارىنىڭ تار بولۋى, جول سالۋشىلاردىڭ سىبايلاستىققا, جەمقورلىققا سالىنىپ, ساپاسىز جول كوبەيگەنى. قازىر تاقتايداي قىلىپ اسفالت توسەپ قويعان جول ءۇش-ءتورت ايدان كەيىن شۇرىق-تەسىك بولىپ جاتادى. مىنە, وسى ماسەلەلەردى ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە جولعا قويۋ كەرەك. سوندا عانا ءبىر ناتيجە شىعۋى مۇمكىن».
