پاندەميا كەزىندە بارلىق بالا مەن ءجاسوسپىرىم ۇيىرمەلەر مەن مەكتەپكە بارماي, ۇيدە ونلاين وقىعانى بەلگىلى. زاڭسىز ەسىرتكى اينالىمىنا قاتىسى بار تۇلعالار وسى ۋاقىتتى ءوز مۇددەسى ءۇشىن ۇتىمدى پايدالاندى, ينتەرنەت-دۇكەندەردى تسيفرلاندىرىپ, جاستاردى ەسىرتكى ساۋداسىنا كوپتەپ تارتۋعا مۇمكىندىك الدى. ءسويتىپ ناشاقورلىق قىلمىسىنىڭ يندۋسترياسى ءبىراز العا دامىپ كەتتى. استانا قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ ەسىرتكى بيزنەسىنە قارسى ءىس-قيمىل باسقارماسى بۇل ىستە ىمىراسىز كۇرەس جۇرگىزەدى.
عالامتورداعى ساۋداعا تىيىم بار ما؟
قازىرگى تاڭدا ەسىرتكى زاتتارىن ساتۋمەن اينالىساتىن مىڭداعان پورتال مەن سايت بار. بىرەۋىن تاۋىپ, كوزىن جويعانمەن, ەكىنشىسى بوي كوتەرىپ, باسقا جاعىنان ايداھاردىڭ باسىنداي قايتا ءوسىپ شىعادى. سەبەبى بۇل ىستە تىكەلەي بايلانىساتىن ادام جوق, تۇتىنۋشىنىڭ دا, ساتۋشىنىڭ دا كىم ەكەنىن تابۋ وڭاي شارۋا ەمەس. قازىرگى ەسىرتكى بيزنەسىنىڭ جاڭا جۇيەسى بايلانىسقا تۇسپەي ساتۋ, ياعني ەسىرتكى تۇتىنۋشىلار ينتەرنەت-ماگازينگە كىرىپ, تاۋار ءۇشىن اقشاسىن تولەيدى, وعان سىلتەمە جىبەرەدى, وندا ەسىرتكىنى تاستاپ كەتكەن جەردىڭ گەولوكاتسياسى جازىلادى. سول ارقىلى ناشاقور ەسىرتكى «زاكلادكاسىن» تاۋىپ الادى. سونىمەن قاتار قازىر ەلدىڭ ءتورت بۇرىشتى سارى, قىزىل, جاسىل «كونفەت» دەپ جۇرگەنى – ەسىرتكى سالىنىپ, سىرتى ءتۇرلى ءتۇستى يزولەنتامەن قاپتالعان زيپلوكتار, تسەللوفان پاكەتتەر. ولاردىڭ ەرەكشەلىگى – بويىندا ماگنيتى بار كەز كەلگەن تەمىر كەڭىستىككە, قۇبىرعا, قورشاۋعا, تەرەزە جاقتاۋىنا, ورىندىققا تەز جابىسا قالادى. ەسىرتكى كۋرەرلەرى ولاردى بۇرىن ادام بارمايتىن قۋىسقا قويىپ كەتسە, قازىر كەز كەلگەن جەرگە, ماسەلەن, بالاباقشا مەن مەكتەپ اۋلاسىنا, ءتىپتى قالالىق بەيىتتىڭ ىشىنە دە تاستايدى.
– ناركوقىلمىس – ادامدى ماقساتتى تۇردە بىرتىندەپ ءولتىرۋ. بۇل – تەك ءبىر ادامنىڭ عانا ەمەس, بۇكىل ۇلتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تونگەن قاتەر. وعان قازىر 17-30 جاس ارالىعىنداعى جاستار بەيىم. تاراتاتىنداردىڭ 80 پايىزى – ستۋدەنت جاستار. بىرىنشىدەن, ولار ەركىن ومىرگە تاپ بولعاندا قاتارىنان قالماۋ ءۇشىن قىدىرىپ, تۇندە سەيىل قۇرادى, سول كەزدە ەسىرتكىنى پايدالانىپ كورەدى نەمەسە ەسىرتكى ساۋداسىنا قالاي كىرىسكەنىن بىلمەي قالادى. ەكىنشى فاكتور – ءجاسوسپىرىمنىڭ باقىلاۋسىز, جۇگەنسىز كەتۋى. اكە-شەشەسى الىستا بولعاندىقتان, ەركىندىكتى كوتەرە الماي قالادى. ءۇشىنشى فاكتور – جەڭىل جۇمىسپەن كوپ اقشاعا كەنەلۋدى ويلاۋ. جاسوسپىرىمدەردىڭ ەسىرتكى بيزنەسىمەن شۇعىلدانعانى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ 14 جاستان باستالاتىنىن ەسكە سالۋ كەرەك. مۇنى كوپتەگەن جاستار بىلمەيدى. ەڭ اۋىر جازا – ءومىر بويىنا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ, – دەيدى استانا قالالىق پد ەسىرتكى قىلمىسىنا قارسى ءىس-قيمىل باسقارماسىنىڭ باستىعى, پوليتسيا پولكوۆنيگى رۋستام عازيزوۆ.
ۇلكەن ءبىر تارماقتالعان جەلىگە يە, وزدەرى باسقا ەلدە وتىراتىن ەسىرتكى بيزنەسىنىڭ قوجايىندارى استىرتىن ارەكەتىن جۇرگىزە وتىرىپ, ءىزىن قۇمعا قۇيعان سۋداي جوق قىلىپ جىبەرەتىن جۇيەمەن جۇمىس ىستەيدى. دەگەنمەن قۇقىق قورعاۋ سالاسى دا قاراپ وتىرعان جوق. ولاردىڭ جولىن كەسەتىن ءتۇرلى ءادىستى ويلاپ تابۋدا. قۇقىق قورعاۋ سالاسىندا قىلمىستىڭ مۇنداي تۇرىمەن كۇرەسۋدىڭ مەحانيزمى كوپ. ونىڭ ۇستىنە بىلتىر ءىىم اكادەمياسى بازاسىندا كيبەرپوليتسيا فاكۋلتەتى اشىلدى. وندا كيبەرقاۋىپسىزدىك بويىنشا ءىت-ماماندار دايارلانادى.
اتالعان باسقارما مالىمەتىنە سۇيەنسەك, بىلتىر ەسىرتكى بيزنەسىنە قاتىستى 769 ادام قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان. ولاردىڭ دەنى – 17-30 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتار. زاڭسىز اينالىمنان 258 كگ ەسىرتكى تاركىلەندى. ەلوردادا سينتەتيكالىق ەسىرتكى جاسايتىن 4 زەرتحانا انىقتالدى. ولار ەسىرتكىنى دارىحانالارداعى ءار ءتۇرلى پرەكۋرسورلار مەن پرەپاراتتاردى ارالاستىرىپ ىستەيدى. پرەكۋرسور ءوزى دارا تۇرعاندا ەسىرتكى سانالمايدى. تەك ولاردى ارنايى فورمۋلاسىمەن ارالاستىرعاندا ءتيىستى ءونىم شىعادى. ودان بولەك, ناشاقورلىق ساۋداسىمەن اينالىساتىن 2 ۇيىمداسقان توپ ۇستالدى. سونداي-اق قازىرگى تاڭدا استانادا ناركولوگيالىق ديسپانسەردە 1093 ادام ەسەپتە تۇر. ولاردىڭ 146-سى – ايەلدەر, 7-ءۋى – كامەلەت جاسىنا جەتپەگەندەر. 14 جاسقا دەيىنگى 1 ادام, 15-17 جاس ارالىعىنداعى 6 ادام, 18-30 جاس شاماسىنداعى 287 ادام, وتىزدان جوعارى 799 ادام بار.
سىلتەمە جازۋلارعا مۇقيات بولىڭىز
تۇرعىن ۇيلەردىڭ ءبىر بۇرىشىندا قولمەن جازىلعان بەلگىسىز ءبىر سايتتاردىڭ سىلتەمەسىن, تۇسىنىكسىز سانداردى كورسەڭىز, وعان كۇمانمەن قاراڭىز. ءتىپتى قاسىنا ۇن, نان, كۇرىش, قۇرىلىس ماتەريالى دەپ جازىپ كەتسە دە سەنبەڭىز. سەبەبى ول ەسىرتكى ساتاتىن ينتەرنەت-دۇكەندەر سايتىنىڭ سىلتەمەسى بولۋى ابدەن مۇمكىن. وسى ىسكە جالدانىپ, اقشا تاباتىندار ماركەرمەن, گراففيتي سۋرەتتەرمەن, باللونچيكتەرمەن, ترافارەتتەرمەن جازىپ, جاپسىرمالار, QR-كودتار قالدىرىپ كەتۋ ارقىلى ناشاقورلارعا اقپارات تاستايدى. ءتىپتى وسى سىلتەمەنى كورىپ, وعان تەلەفونى ارقىلى ابايسىزدا كىرگەن كەز كەلگەن باسقا جاستار دا تەرىس جولعا ءتۇسىپ كەتۋى مۇمكىن.
– قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 279-بابى, 131-بولىگى بويىنشا ەسىرتكىنى زاڭسىز جارناما جاساۋ بويىنشا دا قىلمىستىق ءىس قوزعالادى. ەسىرتكى بيزنەسىن وسىلاي ناسيحاتتاپ, تەك جازىپ كەتكەنى ءۇشىن عانا كامەلەت جاسقا جەتپەگەن جاسوسپىرىمدەر 3-4 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى, – دەيدى باسقارما باسشىسى.
بالاعا دۇرىس كوڭىل بولەسىز بە؟
ستاتيستيكا بويىنشا بۇگىنگى اتا-انا بالا تاربيەسىمەن كۇنىنە 15 مينۋتتان ارتىق اينالىسپايدى ەكەن. بۇل تۇجىرىم عىلىمي دالەلدەنگەن. ساباقتان كەلگەن بالادان ءارى كەتسە: «قالاي, ءبارى دۇرىس پا؟ ساباعىڭنان قالمادىڭ عوي؟» دەپ قىسقا حال سۇراسىپ, اناسى ۇيالى تەلەفونعا, اكەسى تەلەديدارعا «جارماسىپ», وتباسىندا اركىم ءوز الەمىندە جۇرەدى. ءسويتىپ بالا وزىنەن ەش جاۋاپكەرشىلىك تالاپ ەتىلمەيتىنىن سەزىنەدى دە, سىرتتا ءجۇرىپ كوپ نارسەگە ۇرىنادى. ودان قالدى اتا-انا بالاعا قىمبات گادجەتتەر الىپ بەرىپ, قالتاسىن دا اقشاسىز قالدىرمايدى. باستىسى, بالانىڭ كيىمى ءبۇتىن, قارنى اش ەمەسىنە كوڭىلىن دەمدەپ قويىپ وتىرا بەرەدى. ال تاربيە جايىنا قالادى. وسىلايشا بالا كىممەن ارالاسىپ جۇرگەنى بەلگىسىز, ءوز بەتىنشە وسەدى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, بۇرىن ەسىرتكى قولداناتىن بالالار الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىنان شىقسا, قازىر كەرىسىنشە جاعدايى بار ادامداردىڭ بالالارى قولدانادى.
بالانىڭ ارەكەتىنەن كۇماندانعان اتا-انا ونىڭ ەسىرتكى قولدانعانىن نەمەسە قولدانباعانىن 2 مينۋتتا-اق انىقتاي الادى. كەز كەلگەن ءدارىحانادا ەسىرتكىنىڭ 7 ءتۇرىن انىقتايتىن «ەكسپرەسس-تەست» ساتىلادى. ونى ادامنىڭ زارىنە سالىپ كورگەندە, تەست تاياقشاسىنداعى 2 سىزىق تا بويالسا, بالا بويىندا ەسىرتكى زاتتارى بار دەگەن ءسوز. وسىنداي تەستتى قولداناتىنىن ەسكەرتىپ وتىرۋ دا جاسوسپىرىمگە اتا-انا تاراپىنان باقىلاۋ بارىن سەزدىرتەدى.
