«استانا اقشامى» گازەتىنىڭ ۇجىمى جاڭا جوبانى قولعا الدى: «بايتەرەك» تۇبىندەگى باسقوسۋ» (وقىرماندارعا ءمالىم, رەداكتسيانىڭ جاڭا قونىسى «بايتەرەك» مونۋمەنتىنىڭ تۇبىندەگى «نۇرسايا-2» عيماراتىندا). جوبا اياسىندا جۋرناليستەر ءتۇرلى سالا ماماندارىمەن بىرلەسىپ, وزەكتى, ءتۇيىندى تاقىرىپتاردى تالقىلاماق. العاشقى وتىرىس «وتان – وتباسىنان باستالادى» دەگەن اتپەن وتباسى كۇنىنە ارنالدى. جيىندى اشقان «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ەربولات قامەن الدىمەن ەلوردالىق باسىلىمنىڭ تاريحىنا توقتالىپ, جاڭا جوبانىڭ ماقسات-مۇددەسىن اڭگىمەلەدى. سونىمەن قاتار, وتباسى – قوعامنىڭ ەڭ نەگىزگى الەۋمەتتىك قۇندىلىعى ەكەنىن ايتىپ, سول قۇندىلىعىمىزدىڭ قاداسى نىعايا ءتۇسۋى ءۇشىن ءونىمدى پىكىر ءبىلدىرۋ كەرەكتىگىن ءسوز ەتتى.
باسقوسۋعا قاتىسقان ارداگەر ۇستاز, ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى تورعاي قۇداشەۆا, پسيحولوگ المات ءسابيتۇلى, «ميراس-ا» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى سەرىك ءجۇزباي جانە ەلوردا تۇرعىنى, ابزال انا باقىتجامال كارىبايقىزى بالا تاربيەسىنە, جاس وتباسىلاردىڭ ءجيى اجىراسۋىنا, ەرلى-زايىپتىلار اراسىنداعى باسقا دا پروبلەمالارعا قاتىستى ويلارىن ورتاعا سالىپ, پىكىر ءبولىستى.
ءتىلشى: سوڭعى جىلدارى نەكەگە تۇرعان جاستاردىڭ اراسىندا اجىراسقانداردىڭ باسىمدىعىن راستايتىن رەسمي دەرەكتەر بار. ايتالىق, ازاماتتاردىڭ حال اكتىلەرىن تىركەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ مالىمەتىنشە, بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتى جىلدىعىندا جيىرما مىڭ التى ءجۇز (!) ەرلى-زايىپتى ايىرىلىسقان. وتكەن جىلدىڭ سايكەس مەرزىمىمەن سالىستىرعاندا اجىراسقاندار سانى 7,3 پايىزعا ارتقان. مۇنىڭ سەبەبىن, سالدارىن قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭىزدەر؟
تورعاي قۇداشەۆا: ەڭ ءبىرىنشى, وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتىنىڭ ءبىر-بىرىنە سىيلاستىعى مەن سۇيىسپەنشىلىگى بولۋ كەرەك. سودان كەيىن بىرلىگى مەن تاتۋلىعى قاتار ءجۇرۋى ءتيىس. سوندا عانا ول جانۇيانىڭ بەرەكەسى كىرەدى, كەلەشەگى بولادى.
«تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم – ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» دەيدى عوي. تاربيە مەن مىنەز دە كەرەك بۇل تۇرعىدا. قازىبەك ءبيدىڭ مىناۋ ناقىلى بۇگىنگىلەر ۇلگى تۇتارلىق:
«تاتۋ بولسا – اعايىن جاقىن, اقىلشى بولسا – اپاڭ جاقىن, يناباتتى بولسا – كەلىن جاقىن, باۋىرمال بولسا – ءىنىڭ جاقىن, سىبايلاس بولسا – ناعاشىڭ جاقىن, ەركەلەيتىن نەمەرەڭ جاقىن, ءوز ۇرپاعىڭ – شوبەرەڭ جاقىن, بارىنەن دە ومىرگە اكەلگەن اناڭ جاقىن». مىنە, وسىنداي عيبراتتاردى ءبىلىپ, ۇعىپ وسكەن ۇرپاق قانا اجىراسۋعا, باسقا دا كەلەڭسىز قادامدارعا بارمايدى دەپ ويلايمىن.
المات ءسابيتۇلى: وتباسىنىڭ بۇزىلۋىنا قوعامداعى جاھاندانۋ, شەت ەل قۇندىلىقتارىن ءسىڭىرۋ فاكتورلارى اسەر ەتەدى. الايدا, اجىراسۋشىلاردىڭ كوبىسىنىڭ ايتاتىنى: «مىنەزىمىز كەلىسپەدى». ياعني, ورتاق مامىلەگە كەلۋلەرى قيىن. سودان كەيىن كوپ جاس ەرلى-زايىپتىلار ءبىر-ءبىرىنىڭ الدارىنا قويعان ماقساتتارىن تۇسىنبەيتىن سياقتى. الگى جاھاندانۋ قۇندىلىقتارى مەن قازاقي تاربيەنىڭ قاراما-قايشىلىعى دا وتباسى شىرقىنىڭ بۇزىلۋىنا اسەر ەتەدى. بۇلارعا الەۋمەتتىك, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايلاردى قوسىڭىز. بۇل تۇرعىدان ايتا بەرسە, اڭگىمە كوپ. ويتكەنى, كوپشىلىگىمىز ءۇيسىز-كۇيسىزدىكتى, تۇرمىس تاۋقىمەتىن, جۇمىسسىزدىقتى باستان كەشتىك, كەشىپ تە جاتىرمىز… ەندى ەكى جاس, ەرلى-زايىپتى وسىنداي قيىندىقتارعا شىداس بەرسە, توزىمدىلىك تانىتسا, بىرلەسىپ, ءبىر-بىرىنە دەمەۋ بولسا, جاراسىپ كەتەرى ءسوزسىز.
مۇندا جاستاردى دا كىنالاۋعا بولمايدى. سەبەبى, اتا-انالار, ءوزىمىز ۇل-قىزدارىمىز قيىندىق كورمەسىن دەپ, الاقانعا سالىپ ماپەلەيمىز. مۇنىڭ دا وتباسىلىق ومىردە كەرى اسەرى زور. قۇدا-قۇداعيلاردىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى دا شەتكەرى شىعارا المايمىز. ولاردىڭ كيكىلجىڭى, تالاس-تارتىسى جاس وتباسىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن.
مەنىڭ پىكىرىمشە, اجىراسۋ – دۇنيەجۇزىندە بار نارسە. وتباسىنىڭ دا نە ءبىر تۇرلەرى پايدا بولۋدا. ايتالىق, ازاماتتىق نەكە, باۋىرلاسۋ… وكىنىشتىسى, مۇنداي جات دۇنيەلەر قازاققا ءسىڭىسىپ بارادى.
تورعاي قۇداشەۆا: مەن ءبىر نارسەنى قوسا كەتەيىن, جاستاردىڭ جاراسىپ كەتۋى جۇلدىزدارىنا دا بايلانىستى كەيدە. جۇلدىزدارى قارسى بولىپ جاتسا, بىرگە عۇمىر كەشۋلەرى قيىن. بالىق توقتىمەن, تاۋەشكى مەرگەنمەن جۇپتاسا الماۋى مۇمكىن… ارقايسىسىنىڭ وزىنە ءتان مىنەز-قۇلقى, ءىس-قيمىلى, ۇستانىمى بار.
ءتىلشى: وتباسىنىڭ ەڭ نەگىزگى مىندەتى – بالا تاربيەسى. كونستيتۋتسيامىزدىڭ 27-بابىنان دا «بالالارىنا قامقورلىق جاساۋ جانە ولاردى تاربيەلەۋ – اتا-انانىڭ ەتەنە قۇقىعى ءارى مىندەتى» دەگەن جولداردى وقيمىز. ال نارىقتىق زامانداعى اتا-انالاردىڭ كوبىسى جۇمىسباستى ەكەنى بارىمىزگە ايان. بۇل بالا تاربيەسىنە كەدەرگى بولىپ وتىرعان جوق پا؟ نەمەسە مەكتەپ جاسىنداعى بالا توسىن وقيعالارعا ۇرىنا قالعان جاعدايدا نەگە ءبىرىنشى مۇعالىمنەن كورەمىز؟
تورعاي قۇداشەۆا: ءارتۇرلى مۇعالىم, ءارتۇرلى اتا-انا بار. بىراق, تاربيەنىڭ باستاۋى مۇعالىمدە دەر ەدىم. بالانى وقىتىپ قانا قويماي, تارتىبىمەن, مىنەزىمەن اينالىسقانى دۇرىس ۇستازدىڭ. بۇل – اتا-انا تاربيەدەن تىسقارى دەگەن ءسوز ەمەس. ولار دا بالانىڭ بولاشاعىنا جاۋاپتى. قازىر كوپ اتا-انالاردا «مەن مۇعالىمگە ايتقانىمدى ىستەتەم» دەگەن وركوكىرەكتىك بار, بۇل – دۇرىس ەمەس, مۇعالىمگە سەنۋ كەرەك, سىيلاۋ كەرەك, مۇعالىم مەن اتا-انا بالاعا دۇرىس تاربيە بەرۋ جولىندا ورتاق ءتىل تابىسۋ كەرەك.
«بالاڭدى بەس جاسىنا دەيىن حانىڭداي سىيلا, ون بەس جاسىنا دەيىن قۇلىڭداي جۇمسا, ون بەستەن اسقاننان كەيىن سىرلاس, اقىلداس» دەگەن ءسوزى بار قازاقتىڭ. مۇنى دا ۇمىتپاعان دۇرىس.
المات ءسابيتۇلى: بالا تاربيەسى ءار وتباسىندا ءارتۇرلى. ءبىر اتا-انا قاتال, ءبىر اتا-انا بوس ۇستايدى بالاسىن. مەنىڭشە, تاربيە ءۇش ۇعىمعا كەلىپ تىرەلەتىن سياقتى: اقىل, پاراسات جانە ۇستامدىلىق. وسى ءۇش قاسيەتتى بالا بويىنا سىڭىرە الساق, جاقسى تاربيە سول. «بالاپان ۇيادا نە كورسە, ۇشقاندا سونى ىلەدى», «نە ەكسەڭ, سونى وراسىڭ» دەيدى عوي. اتا-انانىڭ كورسەتكەنى دە, ەككەنى دە سول ءۇش قاسيەت بولسىن بالاسىنا. قوسا ايتارىم, ەڭبەككە باۋلۋ.
ءتىلشى: قوعامداعى شيەلەنىستى قارىم-قاتىناستاردى رەتتەۋدە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ءرولى زور عوي. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا مۇنى ەسكەرىپ, ۇكىمەتتىك ۇيىمداردىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرۋ كەرەكتىگىن ءجيى ايتادى. سەرىك اعا, تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ «اجىراسقانداردى جۇرەگىممەن قايتا قوسىپ…» دەگەن ولەڭىندەگىدەي, ءسىز باسقارىپ وتىرعان «ميراس-ا» قايىرىمدىلىق قورى ۇلكەن ميسسيا اتقارىپ وتىر. ويتكەنى, قازىر كۇيەۋى جەمە-جەمگە كەلگەندە سەنىمسىزدىك تانىتىپ, تاستاپ كەتكەن جالعىزباستى انالار جەتەرلىك. سولاردىڭ ءسابيى كوبىنە پەرزەنتحانادان بالالار ۇيىنە ءوتىپ كەتىپ جاتادى. وسىنداي ەسەپتەن بۇگىندە جەتىمدەر دە كوبەيىپ وتىر. مۇنى «الەۋمەتتىك جەتىمدىك» دەيدى. وسىنداي الەۋمەتتىك جەتىمدىكتىڭ سانىن ازايتۋعا سەپتەسىپ, بالانى اتا-اناسىمەن قايتا تابىستىرىپ جۇرگەن ۇيىمسىزدار. جالپى, جۇمىستارىڭىزدىڭ بارىسىن اڭگىمەلەيتىن كەز كەلگەن سەكىلدى.
سەرىك ءجۇزباي: ءيا, جوعارىدا ءسىز ايتقانداي جاعدايلاردا, انا بالاسىنان باس تارتقان مەزەتتە پەرزەنتحانادان بىزگە حابار كەلەدى. تەز ارادا بارىپ, انامەن سويلەسەمىز. سوندا كوپشىلىگىنىڭ ايتاتىنى – «تۇرمىس اۋىر, اسىراي المايمىن», «اكەسى الداپ كەتتى», «بۇل سابيگە اكە-شەشەم قارسى»… ءبىز باسۋ ايتامىز, شىعار جول ىزدەيمىز, ءبىر جىلعا دەيىن قامقورلىعىمىزعا شاقىرامىز… مىنە, وسىنداي جۇمىستارىمىزدىڭ ناتيجەسى, قوردىڭ قۇرىلعانىنا ءۇش جىل بولسا, ءار جىل سايىن ەلۋگە جۋىق شاڭىراققا سابيلەرىن تابىستاپ, تاتۋلاستىردىق.
ستاتيستيكا دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك, قازاقستاندا مىڭنان اسا تاستاندى بالا بار ەكەن. استانانىڭ وزىندە ءجۇزدى شامالايدى. ءبىز ءوز جۇمىسىمىزدا پەرزەنتحانادان قاناتىمىزدىڭ استىنا العان سابيگە ازان شاقىرىپ, ات قويامىز, قىرقىنان شىعارامىز, بەسىككە سالامىز, تۇساۋىن كەسەمىز… قازاقى راسىمدەردىڭ ءبارىن-دەرلىك جاسايمىز.
بۇل ايتىلعاندارمەن قاتار, وسىنداي جايتتاردىڭ الدىن الۋ شارالارىن دا قولعا العانبىز. وقۋ ورىندارى ستۋدەنتتەرىنە «تاربيە – تاعدىرىم» قويىلىمىن كورسەتەمىز. جاساندى تۇسىكتى ازايتۋ, وتباسىن ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا پسيحولوگ ماماندارىمىز ارنايى دارىستەر وقيدى. «ميراس-ناسيحات» اتتى گازەتىمىز ارقىلى دا ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز. «شاڭىراق» اتتى تانىسۋ بۇرىشىمىز تاعى بار, ەكى جارتىنى ءبىر ءبۇتىن قىلۋدى مۇرات ەتكەن بۇرىشتىڭ ماڭىزى زور. ءسۇر بويداقتار مەن كارى قىزداردىڭ سانىن ازايتۋعا سەپتەسەدى ەلىمىزدەگى. قۋانتاتىنى, «شاڭىراقتىڭ» اياسىندا باس قۇراپ, اجىراسىپ كەتكەندەر كەزدەسكەن جوق ءالى.
ءتىلشى: كەز كەلگەن وتباسىندا ىدىس-اياق سىلدىرلاماي تۇرمايدى. وسىنداي جاعدايلاردا, باسقا دا تۇسىنىسپەۋشىلىكتەردە وتباسىلاردىڭ پسيحولوگتارعا جۇگىنۋى قانشالىقتى؟ المات اعا, الدىمەن ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزگە قۇلاق تۇرسەك.
المات ءسابيتۇلى: بۇل ماسەلە ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ۇردىسكە اينالدى دەۋگە كەلمەيدى. قاتتى كۇيزەلىسكە ۇشىراپ, شاراسىز قالعاندار عانا كەلىپ جاتادى, بىراق وتە سيرەك. بىزدە ورىن العان تاعى ءبىر ءۇردىس, «ءوزىم بىلەمدىك پەن ءوزىم شەشەمدىك» كەڭ ەتەك العان ارامىزدا. ونىڭ ۇستىنە, مىقتى, تاجىريبەلى پسيحولوگ ماماندار دا از قازاقستاندا.
سەرىك اعامىزدىڭ باستاعان جۇمىستارىنا ءسۇيسىنىپ وتىرمىن. راسىندا, ءبىر شاڭىراقتى شايقالۋدان ساقتاپ قالۋ, ءبىر ءسابيدىڭ باسىنان جەتىمدىكتى ىسىرىپ تاستاۋ – مەنىڭ ويىمشا, ۇلكەن ەرلىك. ءبىز وسىنداي ىرگەلى ىستەردى باعالاي المايمىز, ۇكىمەت تاراپىنان قولداي المايمىز.
ءتىلشى: راس, «ميراس-ا» قورى سياقتى ۇيىمداردىڭ ارقاسىندا قايتا تابىسقان, سابيىمەن قاۋىشقان وتباسىلاردان ۇلتتىڭ ماڭدايىنا باسار تۇلعا, ەل اعاسى, ازاماتى شىعۋى دا مۇمكىن عوي. قازىر وتباسى ماسەلەسىمەن اينالىساتىن كوپ ۇيىم, پسيحولوگتار ءبىر جاقتى عانا, كوبىنە ايەل جاعىن قورعاشتاپ, قازاق قوعامىنداعى ايەلدەردىڭ ءرولىن كەمسىتۋشىلىككە بالاپ جاتادى. بۇل دا تابىستىرۋدان گورى ارازداستىرۋعا اپاراتىن سياقتى…
سەرىك ءجۇزباي: ءوز تاجىريبەمنەن ايتا كەتەيىن, اجىراسقالى جاتقان كوپ وتباسى مۇشەلەرىنەن «نە بولدى؟» دەپ سۇراساڭىز, «ۇرىسىپ قالدىق» دەيدى. بولماشى نارسە عوي. ءبىز مىنانى تۇسىندىرۋگە تىرىسامىز, ماسەلەن, ءبىر الاقانمەن شاپالاق ۇرا المايمىز, ەكى الاقان بىرىككەندە عانا ءۇن شىعادى. وتباسىندا دا سولاي, قازاقتىڭ سوزىمەن ايتساق, «باس ەكەۋ بولماي, مال ەكەۋ بولمايدى». ال, قانداستارىمىز پسيحولوگتارعا جۇگىنۋگە كەلگەندە, «جىندى ەمەسپىن عوي» دەيدى. ياعني, جىندىلار عانا پسيحولوگقا باراتىن سياقتى… قوعامدا پسيحولوگ ماماندىعىنىڭ ماڭىزىن جەتىلدىرۋ كەرەك ىسپەتتى.
المات ءسابيتۇلى: وتباسىن قۇرعان ادامدار وتاۋ تىككەن كۇننەن ءبىر-بىرىنە بەيىمدەلۋ كەرەك. بۇل ەكى كەزەڭگە بولىنەدى. ءبىرىنشىسى, العاشقى ءبىر-ەكى جىلدا ءبىر-ءبىرىنىڭ كەمشىلىكتەرىن كورمەۋ, سىيلاۋ, ءتۇسىنىسۋ. ەكىنشى كەزەڭى ەكى جىلدان كەيىن باستالادى, ياعني, ءبىر-ءبىرىنىڭ بويىنان ءمىن ىزدەۋ, قاتەلىكتەرىن كورە قالۋ, كىنالاۋ. مۇنىڭ ءوزى بەس جىلعا سوزىلادى. سول بەس جىلدا ءبىر-ءبىرىنىڭ الگىندەي كەمشىلىكتەرىنە شىداس بەرىپ, توزىمدىلىك تانىتقان, بەيىمدەلە بىلگەن وتباسى عانا قاتارعا قوسىلىپ كەتەدى دە, كوبىسى «مىنەزىمىز جاراسپادى» دەپ كەتىپ قالاتىنى سودان. ستاتيستيكاعا كوز سالساق, اجىراسۋشىلاردىڭ دەنى ۇيلەنگەنىنە بەس جىل بولماعاندار عوي, ودان كەيىنگىلەر اراسىندا سيرەك. سول سيرەك اجىراسۋشىلاردىڭ ىشىندە «بىرەۋ تويىپ سەكىرەدىنىڭ» كەرى دە بار. ويتكەنى, «قازاق بايىسا…» بەلگىلى. بىراق, ءبىزدىڭ قوعام بىرنەشە ايەل الۋعا دا ەرىك بەرىپ قويعان.
ءتىلشى: ەۋروپا ەلدەرىندە وتباسىن قۇرۋدى جوسپارلاعاندار الدىمەن پروفيلاكتيكالىق تەكسەرۋدەن وتەتىن كورىنەدى. ياعني, ەر مەن ايەل مەديتسينا مەكەمەلەرىندە ارنايى قارالادى, بەدەۋلىك, بەلسىزدىك اۋرۋلارىنىڭ بار-جوعىن انىقتاپ الادى, پسيحولوگتارمەن كەڭەسەدى. ال, ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇل ماسەلە ەلەۋسىز قالعان, نەمقۇرايدى قارايمىز, ۇيات كورەمىز. بالكىم, قازاقستانعا دا سونداي ءۇردىس نەمەسە زاڭ كەرەك شىعار؟..
المات ءسابيتۇلى: شاڭىراق كوتەرگەلى جاتقان ەر مەن ايەلدىڭ پسيحولوگ الدىنا كەلىپ, مىنەزدەرىن, ءبىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناسىن ءبىلىپ, نيەتتەرىن وزگەرتكەندەر وسى ۋاقىتقا دەيىن بولدى. بۇنىڭ الىپ-قاشپا, الدامشى سەزىمنەن ارىلتىپ, اقىلعا, پاراساتقا جۇگىندىرەتىنى ءسوزسىز. مەنىڭشە, مۇنداي ارەكەتتەردى قازاقىلاندىرۋ كەرەك سياقتى, مۇسىلمانشىلىقپەن شاتاستىرمايىق. شەت ەلدەردە ءويتىپتى, ءبۇيتىپتى دەپ ەلىكتەمەي, ءوزىمىزدىڭ سالت-سانامىزعا نەگىزدەگەنىمىز دۇرىس بۇل ءۇردىستى. سوندا عانا جاقسى ناتيجەسىن كورە الامىز.
سەرىك ءجۇزباي: جان-جاقتان كوپ اقپارات الا بەرۋدىڭ دە زيانى بولادى. مىسالى, بالاعا ءتاتتىنى بەرسەك, ول ۇيرەنىپ كەتەدى دە, ءتىلىن ۋىلتادى عوي. سول سياقتى وزگەنىڭ قاڭسىعىنا جارماسا بەرگەنىمىز, بىردە بولماسا بىردە زاھارىن توگە سالادى. ەڭ باستىسى, ءبىز ءوزىمىزدىڭ قانىمىزعا سىڭگەن ادەتپەن, سالتپەن ساناسقانىمىز ءجون. سول ارقىلى ىرگەمىزدى بەكىتىپ, كەرەگەمىزدى كەڭەيتە الامىز. دەسە دە, مەن بولاشاق ەرلى-زايىپتىلاردىڭ مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن ءوتىپ, دەنساۋلىقتارىن بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن تەكسەرتىپ العانىن قولدايمىن. بۇعان زاڭدىق تۇرعىدان دا قولداۋ بولسا دەيمىن. بۇل دا كوپ شاڭىراقتىڭ شايقالماۋىنىڭ كەپىلى.
ءتىلشى: جىگىتتەردىڭ جاۋاپسىزدىعىنان, پەرزەنتحانادا جالعىز بوسانعان قىز ءسابيىن نە ىستەيدى؟ تۇرمىستىق احۋالى تومەندىگىن ايتىپ, جەتىمدەر ۇيىنە وتكىزەدى دەدىك, ءيا. مۇنى «الەۋمەتتىك جەتىمدىك» دەيدى. وسىنداي الەۋمەتتىك جەتىمدىكتى بولدىرماۋدىڭ, جويۋدىڭ قانداي جولدارى بار؟
تورعاي قۇداشەۆا: بۇل ءۇشىن اكە-شەشە ءاۋ باستان قامدانۋى ءتيىس. «ۇرپاقتى قالاي ساقتايمىز, بولاشاعىمىزدى قالاي جاسايمىز؟» دەگەن ساۋالداردىڭ توركىنىنە, بايىبىنا بارعانى ءجون. ار-نامىس الدىندا وزدەرىن بيىك ۇستاسىن. «ۇيلەنۋ – وڭاي, ءۇي بولۋ – قيىن». قال-قادىرلەرىنشە بايىپتى قادام جاساسا, جەتىمدىك تە جويىلادى.
ءتىلشى: كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا كوپ بالالىلاردى قىزمەتتە ءوسىرۋ, الەۋمەتتىك جاردەمدەسۋ, وتباسىلىق كيكىلجىڭدەردە جولداستىق كەزدەسۋ, جينالىسقا سالۋ سىندى شارالار بولاتىن. بالكىم, بىزگە دە سونداي ءبىر ارەكەتتەر كەرەك شىعار؟.. بالكىم, سونداي ارەكەتتەر الەۋمەتتىك جەتىمدىكتى ازايتار؟..
سەرىك ءجۇزباي: بىزدە بوسانعان انالارعا بەرىلەتىن بىرجولعى جاردەماقى قىرىق مىڭ تەڭگە بولسا, اي سايىنعى جورگەكپۇلى – توعىز مىڭ تەڭگە. ارينە, ماردىمسىز عانا قاراجات, تۇككە جەتكىزگىسىز. وسىنداي جاردەماقىلاردىڭ مولشەرىن ۇلعايتىپ, بوسانۋعا ىنتالاندىرۋ شارالارىن جەتىلدىرسەك, الگى پروبلەمانىڭ دا سالماعى ازايار ەدى. رەسەي, قىتاي سياقتى مەملەكەتتەردە دەموگرافياعا ات سالىسقان وتباسىلارعا جوعارى دەڭگەيدە قولداۋ كورسەتەدى. سوندىقتان بولار, شەت ەلدەرگە بارىپ, بوسانىپ جۇرگەن قاراكوزدەرىمىز بار ارامىزدا. ءبىر قارىنداستىڭ رەسەيدىڭ ازاماتتىعىن الىپ, سوندا بوسانىپ, قوماقتى اقشاسىن العانىنا ءوزىم كۋا بولدىم.
تاعى ايتا كەتەيىن دەگەنىم, وزگە ەلدەردە, ماسەلەن, تۇركيادا اجىراسۋعا ارىز تاستاعان ەرلى-زايىپتىلارعا سوت بەس (!) جىلعا دەيىن ويلانۋعا ۋاقىت بەرەدى ەكەن. بۇل دا وتباسىنىڭ اماندىعىنا, بىرلىگىنە, ىنتىماعىنا مۇددەلى ەلدىڭ تىرلىگى. ال, بىزدە بار-جوعى التى-اق اي, ارى كەتكەندە.
ءتىلشى: ىشكى ىستەر سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جاسوسپىرىمدەر قىلمىسىنىڭ ازايماي تۇرعانىن ايتىپ, ءجيى دابىل قاعادى. وسى ورايدا, بىزگە بالالارىمىزدى يماني تۇرعىدا تاربيەلەۋ جەتىسپەي جاتقان بولار؟ ويتكەنى, شاريعات زاڭدارىن ءبىلىپ جەتىلگەن ءوسپىرىم جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولادى دەيدى ماماندار.
باقىتجامال كارىبايقىزى: ءبىز يماندىلىققا كوپ نازار اۋدارعانىمىز ءجون. سوندا ءبارىمىز ايتىپ وتىرعان – بالانى تاستاۋ دا, اجىراسۋ دا, قىز بالالارىمىزدىڭ سان سوعىپ قالماۋى دا بولماس ەدى. وسى ورايدا ايتايىن, اللانىڭ ەڭ ۇناتپايتىنى – ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اجىراسۋى ەكەن. وتباسىندا ەڭ ءبىرىنشى يماندىلىق تاربيەسى كەرەك. وسىلاي عانا اتا-انانى سىيلايمىز, جات قىلىقتارعا بوي الدىرمايمىز, اللادان قورقامىز .
قازىرگى جاستاردىڭ قاتە باسىپ, ۇرىنۋلارىنا بىزدەر كىنالىمىز. ويتكەنى, ول بالا وتباسىنان شىقتى. بالاعا ەشتەڭەنى ۇيرەتىپ قاجەتى جوق, اتا-انا نە ىستەيدى, بالا سونى قايتالايدى. سوندىقتان, تاربيەنى ءوزىمىزدىڭ ارەكەتىمىزبەن, ىسىمىزبەن بەرۋىمىز كەرەك.
سەرىك ءجۇزباي: وسى جەردە مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س.) ءبىر ءحاديسىن ايتا كەتەيىن. اللانىڭ ەلشىسىنە (س.ع.س.) ءبىر ساحابا بالاسىن جەتەكتەپ كەلىپ, «مەنىڭ بالام ءتاتتىنى وتە كوپ جەيدى, قويدىرىپ بەرىڭىزشى» دەگەن ەكەن. پايعامبار (س.ع.س.) بالانىڭ باسىنان سيپاپ, «قىرىق كۇننەن كەيىن الىپ كەل» دەپ قايتارىپ جىبەرىپتى. مەجەلى ۋاقىتتا قايتا كەلەدى الگى ساحابا, پايعامبار (س.ع.س.) تاعى دا بالانىڭ باسىنان سيپاپ, «ءتاتتىنى كوپ جەي بەرمە» دەپتى دە, «قايتا بەرىڭىز» دەگەن كورىنەدى. سوندا ساحابا تۇرىپ, «ۋا, اللانىڭ ەلشىسى (س.ع.س.) قىرىق كۇننەن كەيىن كەل دەگەندەگى جاساعان امالىڭىز وسى عانا ما؟» دەسە, مۇحاممەد (س.ع.س.) «قىرىق كۇن بۇرىن مەن دە ءتاتتىنى جاقسى كورەتىن ەدىم. ونى بالاعا قالاي قوي دەپ ايتام. ال ەندى تاتتىدەن ءوزىمدى تىيىپ, بالاعا ءتاتتىنى كوپ جەمە دەپ ايتتىم, بۇل ءسوزىم وتەدى وعان» دەگەن ەكەن. مىنە, كەيىنگى بۋىن جاقسى تاربيەلەنسىن, ونەگەلى بولسىن دەسەك, الدىمەن ءوزىمىز ۇلگى تانىتالىق.
ءتىلشى: «وتباسى باقىتى» دەگەنىمىز نە, قالاي تۇسىنەمىز؟ وسىنىڭ اياسىندا بۇگىنگى وتباسىنداعى ەڭ نەگىزگى ماسەلەنى دە العا تارتساڭىزدار.
تورعاي قۇداشەۆا: جاس ەرلى-زايىپتىلار باقىتتى بولامىن دەسە, ولاردا الدىمەن بىرلىك, تاتۋلىق, كىسىلىك, سىيلاستىق جانە كەشىرىمدى بولۋ كەرەك. «مەن بىلەمدىككە» سالىنباي, اكە-شەشەلەردىڭ ءتالىمىن بويلارىنا سىڭىرگەندەرى ءجون. سودان كەيىن, بىلىمدىلىك. ءبىلىم: ومىردە – جولداس, قايعىدا – دوس, كۇرەستە – قۇرال.
المات ءسابيتۇلى: مەنىڭشە, وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءوزارا تۇسىنىستىگى, سول ارقىلى ءبىر-بىرىنە اقىل, پاراساتپەن قورعان بولۋى – باستى ماسەلە. باقىتقا دا وسىلارمەن جول تابادى.
سەرىك ءجۇزباي: بىزگە سابىرلىق جەتپەيدى. «سابىر ءتۇبى – سارى التىن» دەيدى. سابىردان اينىماعان بارلىق سىننان سۇرىنبەي وتەدى. «ويلان, دوستىم, ويلانباسقا بولمايدى, ويلانباستا جاتقان جوق پا بار قايعى» دەگەن ەكەن ءبىر اعامىز. ءار قادامىمىزدى ويلانا باسساق, قاتەلىكتەر دە از بولادى-اۋ.
«بايتەرەك» تۇبىندەگى باسقوسۋدىڭ» العاشقى وتىرىسىندا كوپ وي, ورىندى پىكىرلەر, ۇسىنىستار ايتىلدى. كوكەيگە قونىمدى ماسەلەلەر دە كوتەرىلمەي قالعان جوق. تۇيگەنىمىز, وتباسى تىنىشتىعى سىيلاستىقتا, بىلىمدىلىكتە, تاتۋلىقتا, كەشىرىمدىلىكتە, يماندىلىقتا جانە توزىمدىلىكتە جاتىر ەكەن. بالا تاربيەسىندە دە اتا-انانىڭ ماحابباتى مەن مەيىرىمىنە, قۇشتارلىعىنا, يماندىلىق شارتتارىنا سۇيەنگەنىمىز ءجون. «وتان – وتباسىنان باستالادى» دەگەن ءسوزدىڭ توركىنىنە ۇڭىلسەك تە, ءوز جاقىندارىڭدى قالاي سۇيسەڭ, وتانعا دەگەن ماحابباتىڭنىڭ سونشالىقتى ەكەنىن كورەمىز.
اسحات رايقۇل
