قالادا قوعامدىق ءتارتىپ پەن قاۋىپسىزدىكتىڭ ساقتالۋى, ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ قورعالۋى – ىشكى ىستەر ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ الدىندا تۇرعان ەڭ باستى مىندەت. ءبىز بۇگىن وسى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە استانا قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى, پوليتسيا گەنەرال-مايورى امانتاي اۋباكىروۆتى اڭگىمەگە تارتقان بولاتىنبىز.
– امانتاي اكرامۇلى, ەلوردانىڭ كريمينالدىق جاعدايى قالاي؟ جىل باسىنان بەرى اتقارىلعان جۇمىستاردى ايتا وتىرساڭىز..
– جالپى, ەلورداداعى قىلمىستىق جاعداي تۇراقتى دەۋگە بولادى. كۇن سايىن قالا كوشەلەرىندەگى قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋگە مىڭ جارىم پوليتسەي مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ۇلتتىق ۇلان ساربازدارى شىعادى.
راسى كەرەك, ەلىمىزدىڭ جۇرەگىندە ورنالاسقان باس شاھاردىڭ حالىق سانى تەز ءوسىپ كەلەدى. مىنە, وسىنداي ورتادا قىلمىستىق جاعدايدى تۇراقتاندىرىپ, كوشەلەر مەن كوپشىلىك ءجيى شوعىرلاناتىن قوعامدىق ورىنداردا جاسالاتىن قۇقىقبۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا جىل باسىنان بەرى قىرىقتان اسا جەدەل الدىن الۋ ءىس-شاراسى, جۇزدەن اسا جەرگىلىكتى رەيد جۇرگىزىلدى.
ناتيجە ايتارلىقتاي, كوشەلەر مەن قوعامدىق جەرلەردە جاسالاتىن قۇقىقبۇزۋشىلىق سانى 20%-عا جۋىق ازايدى. بوتەننىڭ مۇلكىن ۇرلاۋ قىلمىسى, ونىڭ ىشىندە پاتەر ۇرلىعى 11%-عا دەيىن كەمىپ وتىر. جاسىراتىنى جوق, بىزدە ەڭ كوپ تىركەلەتىنى – پاتەر ۇرلىعى. وسىنىڭ بارلىعى كەيدە ادامداردىڭ سالعىرتتىعىنان بولىپ جاتادى. جىل باسىنان بەرى پاتەر ۇرلىعىمەن اينالىسقان مىڭنان اسا ادام قىلمىستىق جازاعا تارتىلدى. قازىر بۇل قىلمىسقا ارنايى دايىندالعان, اككى باۋكەسپەلەر باراتىندىعى انىقتالىپ وتىر. كوبىنە ولار سىرت ايماقتان, ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرىنەن كەلەدى.
ەلباسىنىڭ قوعامدا قىلمىسقا مۇلدە توزبەۋشىلىك ۇستانىمىن قالىپتاستىرۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن جۇزەگە اسىرۋ باعىتىنداعى جۇمىستار جۇيەلى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. قازىر كەز كەلگەن ۇساق ءتارتىپ بۇزۋشىلىق بىردەن نازارعا الىنادى. جىل باسىنان بەرى «مۇلدە توزبەۋشىلىك» ۇستانىمى نەگىزىندە قىرىق مىڭنان اسا ءتارتىپ بۇزۋشىلىق انىقتالىپ, 200-دەن اسا ادام اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى.
قالا تازالىعىن ساقتاۋعا دا بەلسەنە اتسالىسىپ كەلەمىز. ەلوردانىڭ اباتتاندىرىلۋى مەن ينفراقۇرىلىمى ەرەجەسىن ساقتاماعان, بىلايشا ايتقاندا, كوگالداندىرىلعان جەرلەردى باسىپ, كوشەنى لاستاعان 13,4 مىڭ ادامعا 19,4 ملن تەڭگە ايىپپۇل سالىندى. ولاردىڭ قاتارىندا قاراپايىم ازاماتتار دا, پيك-تەر مەن مەردىگەر ۇيىمداردىڭ جانە قۇرىلىس نىساندارىنىڭ باسشىلارى دا بار.
قۇقىق بۇزۋشىلارعا قاتىستى وقۋ ورىندارى مەن ەڭبەك ۇجىمدارىندا كوشپەلى سوت وتىرىستارىن وتكىزۋ تاجىريبەگە كەڭىنەن ەنگىزىلىپ, ونىڭ ايتارلىقتاي ناتيجەسى كورىنۋدە. اسىرەسە, ازاماتتاردىڭ «مۇلدە توزبەۋشىلىككە» قاتىستى ۇستانىمدارى قۋانتادى. ولار ەلوردالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ بلوگىنا ۇساق قۇقىق بۇزۋشىلىقتار جونىندە كۇن سايىن جازىپ وتىرادى. بۇدان ءبىز حالىقتىڭ ىشكى ىستەر ورگاندارىنا دەگەن سەنىمدەرىنىڭ نىعايا تۇسكەنىن انىق بايقايمىز.
– قالامىزدا الەم نازارىن اۋدارعان «ەكسپو – 2017» حالىقارالىق كورمەسى وتۋدە. وسىعان بايلانىستى ساقتىق شارالارىنا توقسالساڭىز.
– «ەكسپو-2017» مەملەكەتىمىزدىڭ بەدەلىن اسقاقتاتقان ەلىمىزدەگى تاريحي وقيعا بولۋىمەن قاتار ءتارتىپ ساقشىلارىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيتىن سىندارلى ءسات ەكەنى دە بەلگىلى. ويتكەنى ءۇش اي بويى حالىقارالىق كورمە اياسىندا وتەتىن ءىرى ءىس-شارالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ – باستى مىندەت.
قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى ءسوز ەتكەندە, ەڭ الدىمەن, ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ الدىمىزعا قويعان مىندەتتەرىن باسا ايتۋىمىز قاجەت. ەلباسى قازاقستان حالقىنا ارناعان بيىلعى جولداۋىندا راديكالدىق باعىتتارعا مۇلدەم توزبەۋشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋگە شاقىردى. ويتكەنى قوعامداعى تۇراقتىلىق پەن تەمىردەي ءتارتىپ ەلدى وركەندەتۋدىڭ نەگىزى ەكەنى ءسوزسىز.
قازىر بۇل ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ۇلكەن جۇمىستار جۇرگىزىلىپ, قالا تۇرعىندارى مەن ەلوردا قوناقتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قىلمىس پەن قۇقىق بۇزۋشىلىققا قارسى جانە نىسانداردى لاڭكەستىك ارەكەتتەردەن قورعايتىن كەشەندى ءىس-شارالار قابىلداندى. سونىڭ ارقاسىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن «ەكسپو» اۋماعىندا بىردە-ءبىر قىلمىستىق ارەكەت تىركەلگەن جوق.
كورمە قالاشىعى اۋماعىندا بۇگىنگى كۇننىڭ بارلىق تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەتىن جاڭا پوليتسيا ءبولىمى جۇمىس ىستەۋدە. ول حالىقارالىق كورمە اياقتالعاسىن دا 50 مىڭ تۇرعىنى بار ەسىل اۋدانىنىڭ قوعامدىق ءتارتىبىن ساقتاۋعا قىزمەت ەتە بەرەتىن بولادى.
كورمە كەشەنىنىڭ باقىلاۋ-وتكىزۋ قوسىنى ارقا قالقاندى تەمىردەتەكتورلى جانە ساۋلەلىك-تەلەۆيزيالىق قوندىرعىلارمەن تولىق جابدىقتالعان. پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى دە بەينەتالداۋ جۇيەسى ارقىلى كەلۋشىلەردىڭ بەت-جۇزدەرىن تولىق كورە وتىرىپ, ارنايى قۇرالدارمەن تىيىم سالىنعان زاتتاردى انىقتايدى.
وسىنداي قىراعىلىقتىڭ ارقاسىندا كورمە كەشەنىنىڭ باقىلاۋ-وتكىزۋ قوسىنى اۋماعىندا اتىس قارۋىنىڭ وقتارى سالىنعان پوليەتيلەن دوربا تاستاپ كەتكەن قاراعاندى وبلىسىنىڭ 22 جاسار تۇرعىنى ۇستالدى. قازىر ونىڭ قانداي ماقسات كوزدەگەنى انىقتالۋدا.
كەيىنگى كەزدە قالاداعى كەيبىر قىلمىستاردى اشۋدا بەينەكامەرالاردىڭ ايتارلىقتاي كومەگى بولىپ تۇر. اسىرەسە, بەينەتالداۋ جاسايتىن قۇرىلعىلاردى كوپتەپ ورناتۋعا كوڭىل بولىنۋدە. قازىرگى تاڭدا قالادا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى مەن مەكەمەلەردە 3000-عا تارتا بەينەكامەرا جۇمىس ىستەپ تۇر. تەك «ەكسپو» نىساندارىنىڭ وزىنە 2000-نان اسا بەينەباقىلاۋ كامەراسى قويىلىپ, ولاردىڭ بارلىعى دا قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جاعدايدى باقىلاۋ ورتالىعىنا قوسىلعان. ءتارتىپ ساقشىلارى كوبىنە سول قۇرىلعىلاردىڭ كومەگىمەن قۇقىقبۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الىپ, كورمە پاۆيليوندارى اۋماعىندا اتا-انالارىنان كوز جازىپ قالعان بالالاردى تابۋعا نەمەسە جوعالعان زاتتاردىڭ يەسىنە قايتارىلۋىنا كومەكتەسىپ جاتادى. ماسەلەن, حالىقارالىق اۆتوبۋسپەن ابايسىزدا ەلوردادان اسىپ كەتكەن اعىلشىن ازاماتىن قوناقۇيگە اكەلىپ ورنالاستىرعان, ەكى يسپان ازاماتىنىڭ تاكسيدە ۇمىت قالدىرىلعان زاتتارى مەن مالايزيا ازاماتىنىڭ ءدامحانادا قالدىرىپ كەتكەن سمارتفونىن زاڭدى يەلەرىنە قايتارىپ بەرىلۋىنە ىقپال ەتكەن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە شەتەلدىكتەر شەكسىز العىس ءبىلدىردى. ال ءبىز ءۇشىن ادامداردىڭ سەنىمى ماڭىزدى.
مۇنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى. وسىنىڭ بارلىعى قازاقستاندىق پوليتسەيلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن يميدجدەرىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن اسا كەرەك. بۇگىندە حالىقارالىق كورمە اۋماعىندا جۇمىس ىستەيتىن مىڭ جارىمعا تارتا پوليتسيا قىزمەتكەرى اعىلشىن ءتىلى كۋرسىنان وتكەن, شەتەلدىكتەرمەن ەركىن قارىم-قاتىناس جاساي الادى.
– قالاداعى زاڭسىز كوشى-قون ماسەلەسىنە قاتىستى قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە؟
– «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسى قارساڭىندا ناقتىراق ايتساق, مامىردىڭ 10-ى مەن 31-ءى ارالىعىندا «قۇقىقتىق ءتارتىپ» شۇعىل-الدىن الۋ ءىس-شاراسى وتكىزىلدى. ەلوردالىق پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى پاتەرلەر مەن جەكەمەنشىك ۇيلەردى, ساياجاي الابىن, قۇرىلىس نىساندارىن تۇگەل ارالىپ, تەكسەرۋ جۇرگىزدى. بۇركەمەلەنىپ كەلگەن كوپتەگەن كەمشىلىكتەردىڭ بەتى اشىلدى. ماسەلەن, ءبىر ايدىڭ ىشىندە ءجۇز مىڭنان اسا ادامنىڭ تىركەۋسىز جۇرگەنى انىقتالدى.
ءۇش ايدىڭ ىشىندە 695000 ادام تۇراقتى, 750000 ادام ۋاقىتشا, بارلىعى 1 ميلليون 500 مىڭ ادام تىركەۋگە تۇردى. سونىڭ ناتيجەسىندە قوعامدىق ورىندار مەن كوشەدە قۇقىقبۇزۋشىلىق پەن قىلمىستىق ارەكەتتەر سانى ازايا باستادى. ارينە, ەلورداداعى زاڭسىز كوشى-قون ماسەلەسى مۇنىمەن اياقتالا قالعان جوق. بۇل ماسەلە قازىر قاتاڭ باقىلاۋعا الىنىپ, وتكىر قويىلىپ وتىر. جىل باسىنان بەرى كوشى-قون زاڭدىلىعىن بۇزعان ءتورت مىڭنان اسا شەتەلدىك اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ, ولاردىڭ ءبىر مىڭنان استامى سوت شەشىمىمەن ەل اۋماعىنان شىعارىلدى. بۇدان بولەك, ماقساتتى ءىس-شارالار جوسپارى ازىرلەنىپ, شەتەلدىك جۇمىس كۇشىن پايدالاناتىن قۇرىلىس كومپانيالارى مەن ساۋدا سالالارى باقىلاۋعا الىندى. وسى باعىتتا قازىر ەلوردانىڭ باسقا دا قىزمەت ورگاندارىمەن بىرلەسىپ, اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلۋدا.
– جۇمىستىڭ ناتيجەسى كادرلاردىڭ بىلىكتىلىگىنە بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى. پوليتسيا قاتارىنا كىمدەر قابىلدانادى؟
– ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ ەڭ باستى ماقساتى – حالىقتىڭ سەنىمىنە يە بولۋ.
ىشكى ىستەر ورگاندارىنا جۇمىسقا قابىلداۋ كونكۋرستىق نەگىزدە جۇرگىزىلەدى. اتاپ ايتقاندا, ورگان قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي دەڭگەيىن لاۋا-زىمى بويىنشا بىلىكتىلىك تالاپتارىنا ساي باعالاۋ جۇمىستىڭ تۇپكى ناتيجەلىلىگىنە دە سەپتىگىن تيگىزۋدە. وسى باعىتتا قىزمەتكەردىڭ اتقاراتىن لاۋازىم¬دىق ساناتىنا ساي ءۇش دەڭ¬گەيدە اتتەستات¬تاۋ وتكىزىلەدى.
سونداي-اق, بىزدە تالىمگەرلىك ينستيتۋتى قىزمەت اتقارادى. تالىمگەرلىككە تاجىريبەسى مول قىزمەتكەرلەر ىرىكتەلىپ, ولار جاس قىزمەتكەرلەرگە جان-جاقتى تاجىريبەلىك, مەتوديكالىق جانە مورالدى كومەك كورسەتەدى. دەپارتامەنتتىڭ باستاماسىمەن قازاق گۋمانيتارلىق زاڭ ۋنيۆەرسيتەتىندە ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ جاس تەرگەۋشىلەرى مەن انىقتاۋشىلارىنا ارنالعان وقۋ سەمينارلارى مەن كۋرستارى وتكىزىلەدى. سونداي-اق, اتالعان وقۋ ورنىندا جوعارى كۋرس ستۋدەنتتەرىنە ارنالىپ, «دەتەكتيۆ» كلۋبى اشىلدى. وندا تاجىريبەسى مول تەرگەۋشىلەر بىلىكتىلىك ساباقتارىن جۇرگىزەدى. ءسويتىپ, وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋىنا, ولاردىڭ بويىندا پاتريوتيزم رۋحىن قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن ءمان بەرىلۋدە.
– قىزمەتكەرلەردىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايلارى تۋرالى نە ايتاسىز؟
– بىرىنشىدەن, ءبىز قالا اكىمدىگى تاراپىنان ۇنەمى ۇلكەن قولداۋ مەن كومەككە يە بولىپ كەلە جاتقانىمىزدى ايتقىم كەلەدى. قازاقستان پوليتسياسىنىڭ 25 جىلدىعى قارساڭىندا قالا اكىمى اسەت يسەكەشەۆ وتاندىق وندىرىستەن شىققان 100 قىزمەت كولىگىنىڭ كىلتىن تابىس ەتتى.
اۆتوموبيلدەردىڭ بارلىعى دا بەلگى بەرۋ, دىبىستىق جابدىقتارمەن, بەينەتىركەۋ جانە باسقا دا كۇزەت پوليتسياسى ماشيناسى ءۇشىن قاجەتتى زاماناۋي قۇرىلعىلارمەن تولىق جابدىقتالعان.
جاقىندا ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ جاس قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن كازارمالىق ۇلگىدەگى ىشىندە تۇرمىسقا قاجەتتى بارلىق جاعدايى بار جاتاقحانا بەرىلدى. بۇل قالادا قوعامدىق ءتارتىپتى نىعايتۋ ءۇشىن كۇن دەمەي, ءتۇن دەمەي قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن پوليتسيا ساربازدارىنىڭ جۇمىستارىن بۇرىنعىدان دا جاقسى اتقارۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى دەپ ويلايمىن.
قازىرگى زامانعى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ تەك قانا كاسىبي مامان بولىپ قويماي, جوعارى ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى بويىنا سىڭىرە قالىپتاسۋى ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى. بىزگە مامان ەمەس, الدىمەن ادام كەرەك. وسى قاعيدانى نەگىزگە الا وتىرىپ, ءبىزدىڭ باستامامىزبەن بالالارعا ارنالعان اۋلا كلۋبى ۇيىمداستىرىلدى, بازادا سپورتتىق جارىستار مەن ءتۇرلى بالالار اراسىنداعى كونكۋرستار ءوتىپ تۇرادى.
ءبىز تاربيەسى قيىن جاسوسپىرىمدەر مەن الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن جەتكىنشەكتەر دە نازاردان تىس قالدىرمايمىز. ءار مەرەكە سايىن ءوز قامقورلىعىمىزعا العان استانا قالاسىنداعى بالالار ۇيىنە بارىپ تۇرامىز. بالالار ءۇشىن «اشىق ەسىك كۇندەرىندە» ارنايى تەحنيكالار, قىزمەتتىك يتتەر مەن اتتار كورسەتىلىپ, اتاقتى سپورتشىلارمەن بايقاۋلار, شەبەرلىك ساعاتتارى وتكىزىلىپ تۇرادى. بولاشاقتا بۇل بالالاردىڭ ءبىرى ءوز ءومىرىن پوليتسيا قىزمەتىمەن بايلانىستىرادى دەپ كامىل سەنەمىز. سونىمەن قاتار, «قارتتار مەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا ارنالعان مەديتسينالىق-الەۋمەتتىك مەكەمەسىنە» بارىپ كونتسەرتەر بەرىپ, وندا تۇراتىن ارداگەرلەردى مەرەكەلەردە قۇتتىقتاپ تۇرامىز.
ۇلگى ەتەر, ماقتانىشپەن ايتار جەتىستىكتەرىمىز دە از ەمەس. وتكەن جىلى قارۋلى قىلمىسكەرلەردى ۇستاۋ بارىسىندا كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن دەپارتامەنتتىڭ ءۇش قىزمەتكەرى «ايبىن» وردەنى مەن «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىن كەۋدەلەرىنە تاقسا, بيىل استانا قالاسى ءىىد-ءنىڭ اسا ماڭىزدى ىستەر جونىندەگى تەرگەۋ باسقارماسىنىڭ اعا تەرگەۋشىسى ۆيتالي شۋتكو ءىى دارەجەلى «ايبىن» وردەنىنە يە بولدى.
قازىر پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ الدىنا ۇلكەن مىندەتتەر قويىلىپ وتىر. اسىرەسە, ەلباسىمىز ايتىپ جۇرگەن «پوليتسيا – حالىققا جاقىن بولۋ قاجەت» دەگەن ءسوز كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيدى. ءبىز وسىنداي وزىمىزگە جۇكتەلگەن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك پەن كەلەلى تاپسىرمالاردى جۇزەگە اسىرۋ جولىندا جوسپارلى جۇمىستار جۇرگىزۋدەمىز. وسى باعىتتا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى مەن قاراپايىم حالىقتىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى نىعايتا بەرەتىنىمىزگە سەنىمىمىز مول.
– سۇحباتىڭىزعا راقمەت.
سۇحباتتى جۇرگىزگەن:
تاڭاتار تولەۋعاليەۆ
