كۇن جامباسقا اۋىپ بارا جاتقان شاق. اپىل-تاپىل كابينەتكە كەلسەم, ەراعاڭ, ەرعازى اسەمبەكوۆ مارقۇم الدىنا قازاقستان كارتاسىن جايىپ تاستاعان, قولىندا ۇزىن سىزعىش, بۇگەجەكتەپ بىردەمە سىزىپ الەك. «نە بوپ جاتىر, ەرەكە؟». جارىقتىق, باجىرايىپ ءبىر قارادى دا, «شارۋاڭ بولماسىن» دەگەندەي ميتىڭ تىرلىگىن جالعاستىرا بەردى. شامالىدان كەيىن ەراعام ماڭدايى جارقىراپ, جۇزىندە شاتتىق, تاپ ءبىر قاتىنى ۇل تاپقانداي ءبىز جاققا نۇرلانا قارادى. «نە بولدى, ەرەكە؟».
– كەل بەرى, مىناعان قارا! قارادىق. كارتانىڭ قاق ورتاسىندا قىپ-قىزىل جۇرەكشە تۇر. – بۇل – استانا قالاسى, – دەدى اعامىز. – ال مىنا جۇرەكشەگە جان-جاقتان اعىلىپ كەلىپ قوسىلىپ جاتقان سىزىق – سەندەرسىڭدەر…
بارەكەلدى! كارتاعا قاراساق, جەتىسۋدان ءبىر سىزىق اعىلىپ كەلىپ استاناعا تۇمسىق تىرەپتى. ونىسى – تالدىقورعاندىق تالعات باتىرحان. كوكشە جاقتان تاعى ءبىر سىزىق قۇلاپتى. ول – جانعالي قاسەنوۆ. اتىراۋدان اققان سىزىق تەمىرحان رامازانوۆ ەكەن. جەزقازعاننان سىزىعىن سۇيرەتىپ ايتقادىر تىلەۋوۆ كەلىپ تۇر. مەنىڭ سىزىعىم تىپتەن قىزىق. زايسان كولىنە ەمىنە قۇلاعان قارا ەرتىستى بويلاي شاۋىپ, جولاي سەمەي مەن كەرەكۋدى كوكتەي ءوتىپ كەلىپ قاپپىن…
ە, زامان-اي دەگەن. ۇمىتپاسام, بۇل 1998 جىلدىڭ شىلدەسى-ءتىن. ەل كىندىگى ارقاعا اۋىپ, دۇنيە ابىر-سابىر بولىپ جاتقان زامان. وسى اپاق-ساپاقتا «اقمولا اقيقاتى» دەيتىن ەكى بەت قالالىق گازەت استانالىق ستاتۋسىنا يە بولىپ, مارتەبەسى ارتىپ, اتالمىش باسىلىمعا جان-جاقتان ءجىبى ءتۇزۋ جۋرناليستەر كەلىپ جاتقان. ەرعازىنىڭ سىزىپ جۇرگەن كارتاسى – وسى. سول تۇستا «استانا التى الاشتىڭ باسىن قوستى» دەيتىن كوركەم تىركەس كوپ ايتىلاتىن. ماعان سونىڭ ناقتى ايعاعى: «ەرعازى اعام كارتاسى» سياقتى ەلەستەيدى قازىر.
ارادا اي ءوتتى. تامىلجىعان تامىزدىڭ شەتى كورىندى. جاڭالىقتى بىزدەن بۇرىن قۇلاعى شالاتىن گازەتتىڭ جاۋاپتى حاتشىسى ەرعازى ءبىر كۇنى توردەگى كارتاسىن ۇستەلگە ءتۇسىردى. قولىنا قالام-سىزعىشىن الدى. باتىستاعى ورال قالاسىن ءبىر ءتۇرتىپ الدى دا, تارتتى. سىزىق جۇرەكشەگە كەلىپ كىلت توقتادى. بۇل – «رەداكتسياعا ورالدان ءبىر جىگىت كەلەدى» دەگەن ءسوز. كۇتىپ ءجۇرمىز, كەلدى. تولىقشا كەلگەن, ورتا بويلى, ءجۇزى اشاڭ, شيكىل سارى, بىلىنەر-بىلىنبەس قياقشا مۇرتى بار, مەن ويلاپ قويام «جۇرەكشەگە قۇيىلعان قوس سىزىقتىڭ شىعىسى مەن باتىسى وسى بولدى-اۋ» دەپ. سارى جىگىتتىڭ اتى تاڭاتار ەكەن. تولىق نىپسىسى – تاڭاتار ابدوللاۇلى تولەۋعاليەۆ.
حوش سونىمەن… تاكەڭ كەلدى دە, كىرىستى. وڭ مەن سولعا قارامايدى, تىرناعى ىلىكسە بولدى, ماقالانىڭ تىرىدەي تەرىسىن سىپىرادى. جازۋى تاستاي. بالتالاساڭ بۇزىلمايدى. ءوز باسىم قۇقىق ءھام قىلمىس تاقىرىبىن تاڭاتارداي جەتەسىنە جەتكىزىپ, وزەگىنە ءسىڭىرىپ, ءولى وقيعانى ومىردە بولعانداي, ءتىرى دۇنيەنى ءتورت توڭكەرىپ جازاتىن شەبەردى كورگەن جوقپىن. باسقاسى باسقا, قىلمىستىق وقيعادان جاندى دەتەكتيۆ جاسايدى. شەرلوك حولمستىڭ كينوسىن كورىپ وتىرعانداي بولاسىز. راس ايتام.
تاكەڭنىڭ تاعى ءبىر ادەتى بولدى. جازۋعا تەرەڭ كىرىسكەندە استىڭعى ەرنىن كۇرەك تىسىمەن قىمقىرىپ الادى دا, سىلتەيدى كەپ. ءبىز پاقىرعا وسى ءىسى باتىرلار جىرىنداعى «استىڭعى ەرنى جەر تىرەپ, ۇستىڭگى ەرنى كوك تىرەپ» دەپ كەلەتىن كەرەمەت ءبىر ءدۇلدۇل تۇلپاردىڭ شابىسىن ەلەستەتەتىن.
سول كۇندەرى «جۇرەكشەگە» جينالعان جىگىتتەر كەرەمەت تاتۋ ەدىك. رەداكتسيادا ەجەلدەن كەلە جاتقان عالىم قوجابەكوۆ, ساعات وشاقباەۆ سياقتى تارلاندار بار, وعان تالعات ايتپاقشى جان-جاقتان «مامليۋكتەر» كەلىپ قوسىلدى. قازىر ويلاپ وتىرسام سول ءبىر شابىس, سول ءبىر جارىس, سول ءبىر كۇندەر – كەرەمەت ساعىنىش. وعان جاڭا داۋىرگە, جاڭا زامانعا قۇلاش ۇرعان قايمانا قازاقتىڭ ەل بولۋعا ۇمتىلىپ, ەلورداسىن تىكتەگەن پاسسيونارلىق قۋاتىن قوسىپ قويىڭىز… ءبىز شاپپاعاندا كىم شابادى؟!
ءوزارا قاتتى سىيلاسامىز. ءبىر باۋىرساقتى ءبولىپ جەيمىز. ءبىر جاس ءۇلكەندىگى بولسا ول – اعا. ىشىمىزدەگى «اقساقالىمىز» – ەرعازى, ودان كەيىن وسى تاڭاتار. تەكتى جۇرتتىڭ كەلىندەرى سياقتى تاكەڭنىڭ اتىن اتاماي, جاپپاي «سارى كوكە» دەيمىز.
كەيدە, ياعني جازۋدان جالىققاندا, القا-قوتان وتىرىپ اڭگىمە ايتامىز. سودان قالعان ءبىر جۇرناق ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. بىرەۋلەر سياقتى تاڭاتار توپ ەتىپ شاڭىراقتان تۇسە قالعان جۋرنالشى ەمەس ەكەن. العاشقى قارۋ-قالامىن «ورال ءوڭىرى» گازەتىندە كوررەكتورلىقتان باستاپتى. قازاقتىڭ جالپاق تىلىمەن ايتقاندا, گازەتتىڭ «ءبيتىن» قاراعان. جازۋىنا «سىركە» جىبەرمەيتىنى سودان ەكەن.
ىلگەرىدە وقىپ ەدىم ەرنەست حەمينگۋەي قاريانىڭ «باقىتسىزداۋ بالالىق بولاشاق – باقىتتىڭ باسى» دەگەن تسيتاتاسىن. تاكەڭنىڭ تاعدىرى دا سولاي سىڭايلى. ءوزى ايتادى: «التى جاسىمدا اكەم قوس جانارىنان ايىرىلدى. اللانىڭ ءامىرى-اي! كوزى كورمەسە دە, قوس ىشەكتەن كۇيدىڭ جەتى اتاسىن توگىلدىرەتىن. سوندىقتان دا شىعار كوكىرەگىمە كۇي جارىقتىق ەرتە ۇيا سالدى. مەن ونى جىر قىلىپ شىعاردىم».
راس-اۋ. قالامى توسەلگەن, ۇيقاسى جىپتىكتەي, كوركەمدىگى كولدەي, مولدىرلىگى بۇلاقتاي جىرلار جازعان. قاراڭىز «مەنىڭ اكەم» دەيتىن جىرىندا:
مەكتەپ كورىپ, وقۋى جوق تاۋىسقان,
سəلەم بەرسەڭ, ايىرادى داۋىستان.
قوس جانار جوق, قوس جاناردىڭ سəۋلەسى,
Əكەمىزدىڭ كەۋدەسىنە اۋىسقان, – دەسە, ءوزىنىڭ كىندىك قانى تامعان ولكە باتىس قازاقستان وبلىسى اقجايىق اۋدانى العاباس اۋىلى جايلى:
قيالىمدى قياعا جالعاعاسىن,
قاناتتاندىم وزىڭنەن, العاباسىم!
و, تۋعان جەر – كيەلى التىن بەسىك,
جۇرەگىمدى تەربەتكەن سەن عاناسىڭ! – دەپ توگىلتەدى.
ال تاكەڭدى اقىن دەمەي كورىڭىز. ءوزى ايتادى: «مەنىڭ جىر جازۋىما مارقۇم ارقىلى ازامات, دارىندى اقىن جانعالي ءنابيۋلليننىڭ ۇستازدىق ىقپالى اسەرلى بولدى. وسى كىسىنىڭ القاۋىمەن ۇلى جىردىڭ شالقار كوشىنە ىلەستىم».
مەنىڭ بىلەرىم, تاڭاتار جىر ايدىنىنا كوش سوڭىنداعى تايلاق سياقتى ىلەسكەن جوق. ءدالەل كەرەك پە, ونى دا جىپكە ءتىزىپ كورەلىك: 1983 جىلى جىل سايىن ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىلەتىن رەسپۋبليكالىق شىعارماشىلىق جاستاردىڭ «جىگەر» فەستيۆالىنە قاتىسىپ لاۋرەات اتانسا, 1984 جىلى جاس اقىن-جازۋشىلار سەمينارىنا وبلىس اتىنان قاتىسىپ, ولەڭدەرى ۇلكەن اقىن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ جۇرگىزگەن سەكتسيادا تالقىلانىپ, تاكەڭە «بەس» دەگەن باعا بەرىلگەن. ءتىپتى اعامىزدىڭ اقىندىعى جايلى اتاقتى تۇرسىنزادا ەسىمجانوۆ: «تولەۋعاليەۆ – ولەڭ جازۋدىڭ تەحنيكاسىن جەتىك مەڭگەرگەن تالانت. ەگەر دە وسى جولدان تايماي-تالماي ىزدەنسە, جاقسى اقىن شىعۋى انىق» دەپ باعا بەرىپتى.
راسىن ايتسام, ءوز باسىم ونىڭ اقىندىعىنان گورى كوركەم ءسوزدى سارى قىمىزداي ساپىرىپ, سارشا تامىزدا بۇلاق سۋىنا سالقىنداتقان ساۋمالداي جۇتقىزا قوياتىنىن بىلەم. بىردە تالعات باتىرحاننان سۇرادىم:
– تاكە, وسى تاڭاتار قانداي جۋرنالشى؟
– تاپ-تۇيناقتاي جازاتىن مىقتى جۋرنالشى.
– كەمشىلىگى شە؟
– ونىڭ كەمشىلىگى تىم تاپ-تۇيناقتاي جازاتىنى, كەيدە ماقالاسىنان قىسقارتاتىن ءسوز تاپپاي قينالاسىڭ.
مىنە, مەنىڭ كەيىپكەرىم وسىنداي. ايتپاقشى, كوكەمنىڭ تاعى ءبىر قىرى بار. اۋدارماعا اعىپ تۇر. سوسىن جانر تالعامايدى. ەرتەدەن سالسا كەشكە وزاتىن, ىلديعا سالسا توسكە وزاتىن جۇيرىك. جولجازبا, وچەرك, ەسسە, فەلەتون, دەتەكتيۆ, تاعى نە بار, بەتىنە ءبىر قارايدى دا, تۇگەل جاپىرادى. ناعىز گازەتتىڭ مايتالمانى. بىراق وسى جىگىتتىڭ جازۋ تالانتى مەن جانكەشتى ەڭبەگى ءتيىستى باعاسىن ءالى الا الماي جۇرگەندەي كورىنەدى بىزگە.
«كەتەم دەگەن قىزدى باعىپ, جەتەم دەگەن ۇلدى باعىپ, ءومىر ءوتتى سىرعىپ اعىپ» دەپ اقىن ەسەنقۇل جاقىپبەكوۆ ايتقانداي, تاڭاتار ارىپتەسىمىز ۇلىن ۇياعا, قىزىن قياعا قوندىرىپ, مىنە, بۇگىن الپىس دەيتىن اسقارعا تابان تىرەگەن ەكەن, قالعان عۇمىرىڭ قايىرلى بولسىن, تاكە!
بەكەن قايراتۇلى
وتە كەرەمەت تۋىندى, شىعارما