بۇگىندە استانا قالاسى ساياسي-اكىمشىلىك, ىسكەرلىك, مادەني عانا ەمەس, ەلىمىزدىڭ رۋحاني ورتالىعىنا اينالعانى راس. ارينە, قاي قىرىنان الساق تا باس قالامىزدى جان-جاقتى دامىتۋ وڭاي بولماعانى انىق. اسىرەسە ەلوردامىزدى ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ورداسىنا اينالدىرۋدا ەلىمىزدىڭ بىرقاتار زيالى قاۋىم وكىلىنىڭ ەڭبەگى بار. سولاردىڭ قاتارىندا تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور قادىر ءابىلجانۇلى احمەتوۆتى ايتۋعا بولادى.
قاشاندا ءوز ىسىنە مىعىم قادىر ءابىلجانۇلى اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە (بۇرىنعى قازپي) دوتسەنتتىك قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەندە, 1996 جىلى بولاشاق ەلوردا – اقمولادا قۇرىلعان ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى, تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور امانگەلدى قۇسايىنۇلىنىڭ شاقىرتۋىمەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تاريح فاكۋلتەتىنە دەكاندىق قىزمەتكە كەلەدى. العاشقى كۇندەردەن-اق ىسكەر باسشىنىڭ ۇلاعاتىن كورىپ, اعالىق قامقورلىعىن سەزىندى. ارينە, جاڭادان قۇرىلعان ۋنيۆەرسيتەتتى قالىپتاستىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. رەكتوردىڭ قاسىندا ءجۇرىپ, جاڭا ماماندىقتار, عىلىمي ورتالىقتار, ديسسەرتاتسيالىق كەڭەستەر اشۋ ىسىنە بەلسەنە ارالاسادى. ۋنيۆەرسيتەتتەگى وزگە دە ارىپتەستەرىمەن بىرگە ءبىلىم وشاعىن مادەني, رۋحاني ورتاعا اينالدىرۋعا سەپتىگىن تيگىزدى.
جوعارى وقۋ ورنىنداعى وقۋ ءۇردىسىن بىلىكتى ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە تانىلعان قادىر احمەتوۆ 2004 جىلدان باستاپ استاناداعى تۇڭعىش مەملەكەتتىك ەمەس جوعارى وقۋ ورنى – ەۋرازيا گۋمانيتارلىق ينستيتۋتىنىڭ وقۋ جانە عىلىمي جۇمىس جونىندەگى پرورەكتورى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى. مەملەكەتتىك بولسىن, جەكەمەنشىك بولسىن, وقۋ ورنىنىڭ باستى مىندەتى ەلىمىزگە قىزمەت ەتەتىن ساپالى مامان دايارلاۋ ەكەنىن بىلەتىن پرورەكتور ينستيتۋتتىڭ كوشىن تۇزەپ, ىرگەسىن بەكىتۋگە اتسالىستى.
ۇلت ينتەلليگەنتسياسىنىڭ اۋىر تاعدىرىن قالامىنا ارقاۋ ەتكەن تاريحشى-عالىم قادىر احمەتوۆ 1953 جىلى 31 قاڭتاردا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى شال اقىن اۋدانى سوتسيال اۋىلىندا تۋعان. ەڭبەك جولىن اۋىلدىق مەكتەپتە مۇعالىم بولۋدان باستاعان. 1976 جىلى س.كيروۆ اتىنداعى قازمۋ-دى بىتىرگەن سوڭ قاز سسر جوعارى جانە ورتا ارناۋلى وقۋ ورىندارى مينيسترلىگىنىڭ جولداماسىمەن تسەلينوگراد ينجەنەرلىك-قۇرىلىس ينستيتۋتىندا وقىتۋشى بولىپ ىستەدى. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا جۇرگەندە عۇلامالاردان تىڭداعان لەكتسيالارى, عىلىمي ورتا ءتالىمى بولاشاق عالىمنىڭ قالىپتاسۋىنا ەرەكشە ىقپال ەتەدى. سودان كەيىن قازمۋ-دىڭ اسپيرانتۋراسىن ءبىتىرىپ, كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاعان.
1991-1996 جىلدارى اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە دوتسەنتتىك قىزمەت اتقاردى.
ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە تاريح فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى, كافەدرا مەڭگەرۋشىسى قىزمەتتەرىمەن قوسا, قازاقستان تاريحى عىلىمىمەن دە اينالىستى. ناتيجەسىندە اكادەميك كەڭەس نۇرپەيىسوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن 2003 جىلى «حح عاسىردىڭ 20-30-جىلدارىنداعى قازاقستان مادەنيەتى» تاقىرىبىندا وتان تاريحىنان دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاپ, 2006 جىلى پروفەسسور اتاعىن الدى.
ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى, اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىندا قۇرىلعان تاريح عىلىمدارىنان دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالار قورعاۋعا ارنالعان ديسسەرتاتسيالىق كەڭەستەردىڭ مۇشەسى رەتىندە عىلىمي ەڭبەكتەردىڭ قورعالۋىنا اتسالىستى, تاريح عىلىمدارى بويىنشا قورعالعان دوكتورلىق جانە كانديداتتىق ديسسەرتاتسيالارعا رەسمي ساراپشى بولدى. ونىڭ جەتەكشىلىگىمەن عىلىم كانديداتتارى مەن ماگيسترانتتار قازاقستان تاريحىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە ارنالعان ديسسەرتاتسيالار قورعادى.
قادىر ءابىلجانۇلىنىڭ زەرتتەپ, زەردەلەگەن عىلىمي ىزدەنىستەرى مادەنيەت, ينتەلليگەنتسيا جانە جوعارى وقۋ ورنى ءبىلىم سالاسىنىڭ تاريحىنا ارنالعان.
«ينتەلليگەنتسيا – ءوزىنىڭ تابيعاتى, بولمىسى جاعىنان ءوز حالقىنىڭ ءتول مادەنيەتىنىڭ ءارى الىپ ءجۇرۋشىسى, ءارى جاساۋشىسى, ءارى تەورەتيگى, ءارى سىنشىسى رەتىندە دە سول مادەنيەتتىڭ, تۇپتەپ كەلگەندە, رۋحتاندىرۋشىسى, ءمانى مەن ماعىناسى» دەپ ۇلتتىق ينتەلليگەنتسيا, الاش قايراتكەرلەرىنىڭ مادەنيەت سالاسىنداعى قىزمەتتەرىنە نازار اۋداردى.
ونىڭ نەگىزگى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ مازمۇنى مادەنيەتتەگى يدەيالىق كۇرەس پەن ونىڭ زارداپتارى تۋرالى, سونداي-اق قازاق حالقىنىڭ رۋحاني-مادەني دامۋىن زەرتتەۋمەن ەرەكشەلەنەدى. قاي ەڭبەگىن الىپ قاراساق تا ءا.بوكەيحانوۆ, ا.بايتۇرسىنوۆ, ح.دوسمۇحامبەتوۆ, ءا.ەرمەكوۆ, م.جۇماباەۆ, ق.كەمەڭگەروۆ, تاعى باسقا الاش قايراتكەرلەرىنىڭ XX عاسىردىڭ 20-جىلدارىنداعى ەلىمىزدىڭ مادەني-رۋحاني سالالارىنداعى قارىمدى قىزمەتى, قايراتكەرلىك ءىسى تۋرالى ارحيۆ قۇجاتتارى نەگىزىندە زەردەلەنگەن تىڭ مالىمەتتەرمەن تانىسامىز.
قازاقستاننىڭ 20-30-جىلدارىنداعى ەل تاريحى مەن مادەنيەتىنىڭ قاسىرەتكە تولى كەزەڭىن زەرتتەۋدەگى عىلىمي ۇستانىمى, ءار تۇجىرىمىن دەرەك پەن قيسىندى دايەكپەن بەرۋ, الاش تۇلعالارىنا دەگەن قۇرمەت عالىمنىڭ ەڭبەكتەرىن ەرەكشەلەپ تۇراتىن باسىم سيپاتتار دەۋگە بولادى. ماسەلەن, «قازاقستان مادەنيەتىنىڭ قيلى تاعدىرى (حح عاسىردىڭ 20-30-جىلدارى)» اتتى 2002 جىلى جارىق كورگەن مونوگرافياسىندا كەڭەس وكىمەتى جۇرگىزگەن «مادەني رەۆوليۋتسيانىڭ» قازاق ينتەلليگەنتسياسىنىڭ تاعدىرىنا تيگىزگەن اسەرى, اۆتور سوزىمەن ايتساق «ءتول مادەنيەتىمىز نەدەن ۇتىلىپ, نەنى جوعالتقانى» تاريحي تۇرعىدان تالدانىپ, تارازىلانعان. ەڭبەكتىڭ ءار تاراۋىنىڭ اتاۋىنان-اق عالىمنىڭ ۇستانىمىن بايقاي الامىز. «مادەنيەتتەگى يدەيالىق كۇرەس جانە ونىڭ زارداپتارى», «مادەنيەتتىڭ ساياساتقا, يدەولوگياعا باعىندىرىلۋى» دەپ ءبىر-بىرىمەن ساباقتاستىرا وتىرىپ, ساۋاتسىزدىقتى جويۋ, قازاق دالاسىنداعى العاشقى مەكتەپتەردىڭ باعىتى تۋرالى دا تىڭ مالىمەت بەرەدى. ونىڭ وقىرمان ساناسىن سىلكىنتىپ, اسىرەسە, جاس عالىمدار ءۇشىن عىلىمي ويدى دامىتۋعا نەگىز بولاتىن تۇجىرىمدارى سالماقتى ەكەنى بايقالادى.
قادىر ءابىلجانۇلىنىڭ عىلىم مەن ءبىلىم جولىنداعى ۇزاق جىلعى ەڭبەگى دە ەلەۋسىز قالعان ەمەس. عالىم «قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى», «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عىلىمىن دامىتۋعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن» توسبەلگىلەرىمەن ماراپاتتالدى, «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى» اتاعىنا يە بولدى.
مادەنيەت, ينتەلليگەنتسيا تاقىرىبىن تەرەڭ قاۋزاعان ق.احمەتوۆتىڭ ءوز بويىنان دا ەرەكشە مادەنيەتتىلىكتىڭ, زيالىلىقتىڭ, ىزەتتىلىكتىڭ ۇلگىسىن كورەمىز.
لاۋرا داۋرەنبەكوۆا,
امانگەلدى قۇسايىنوۆ
اتىنداعى ەۋرازيا گۋمانيتارلىق
ينستيتۋتىنىڭ دوتسەنتى
