قازاقتىڭ دارىندى انشى قىزى قاراقات ءابىلدينا قازىرگى تاڭدا تەلەجۇرگىزۋشى رەتىندە كورىنىپ ءجۇر. ءاۋ باستا ساحناعا قارا دومبىرامەن شىققان ول كەيىننەن ەسترادا الەمىنەن دە وزىنە لايىق ورنىن الدى. ءداستۇرلى ءان مەن ەسترادالىق ءان – ءانشىنىڭ قوس قاناتى ىسپەتتەس. راس, كەيىنگى كەزدە ەسترادالىق باعىتتاعى اندەردى كوبىرەك ايتىپ كەتتى. الايدا, ۇلتتىق ناقىشتاعى تۋىندىلاردى, قازاقتىڭ قازاق ەكەندىگىن تانىتاتىن اندەردى دە ۇمىتقان جوق. ونىسىن استانانىڭ تورىنەن اشىلعان مەكتەپ-ستۋدياسىندا شاكىرتتەرىنىڭ بويىنا سىڭىرۋدە. وعان اتالعان وشاقتىڭ تابالدىرىعىنان اتتاعانىمىزدا كوز جەتكىزدىك. ەسىگىنەن ەنگەن بويدا اسەم ءاندى شارىقتاتقان تانىس داۋىستى ەستىدىك. قاراقات ءبىر شاكىرتىنە «ەكى تۋمايتىن» كەنەننىڭ «وي, جايلاۋ» ءانىن ىجداھاتتىلىقپەن ۇيرەتىپ جاتىر ەكەن. انشىمەن سۇحباتقا كەلىسكەن ەدىك, ساباعىنا كەدەرگى كەلتىرمەيىك دەدىك. ادەمى ءاننىڭ اسەرىمەن وتىرىپ, اۋىلدا وتكەن بالالىق شاعىمىز ەسكە ءتۇستى. «قازىر ءوزى دە شاكىرت تاربيەلەپ جاتقان ءانشى ونەر جولىنا قالاي كەلدى؟» دەپ ويلادىق. سۇحباتىمىزدى دا وسى سۇراقتى قويۋدان باستادىق.
– قاراقات, دومبىرا مەن ءاننىڭ الىپپەسىن كىمنەن ۇيرەندىڭىز؟
– ءوزىم تۋىپ-وسكەن جاڭاارقا جەرى – ءان ولكەسى, انشىلەر ەلى. وندا ءاۋ دەمەيتىن, دومبىرا تارتپايتىن جان جوق دەپ ايتسام ارتىق ەمەس. كوزىمىزدى اشقاننان سول ورتادا وسكەندىكتەن بالا جاستان دومبىرا مەن انگە اۋەستىگىم وياندى. مەكتەپ قابىرعاسىندا دومبىرا تارتىپ جۇرەتىن امانجول التاەۆ سياقتى اعالارىمىز ارقالانىپ شىققاندا اۋزىمىز اشىلىپ قاراپ وتىراتىنبىز. سودان تالاپتانىپ, ءوزىمىز دە وزدىگىمىزدەن دومبىرانى دىڭعىرلاتىپ تارتىپ, جايلاپ ۇيرەنە باستادىق.
اندا-ساندا تەلەديدار مەن راديودان جانار ايجانوۆانىڭ اندەرىن تىڭداعاندا تەز وتىرىپ ءان سوزدەرىن جازىپ الۋعا تىرىساتىنبىز. قازىرگىدەي تەحنيكانىڭ دامىعان زامانى ەمەس ينتەرنەتتى باسىپ قالىپ, كەز كەلگەن ءاندى كوشىرە قوياتىن.
«تاڭشولپان» باعدارلاماسىنا بولا ەرتە تۇرامىز. سوندا جانار ايجانوۆانى كورسەتىپ قالعان كەزدە ۇيدەگى باۋىرلارىما «اعا, ءسىز مىنا ءاننىڭ ءبىرىنشى, ەكىنشى جولىن جازىپ الىڭىز» دەپ, وزگەلەرىنە ءۇشىنشى, ءتورتىنشى جولىن جازىپ الۋدى تاپسىرامىن, ءوزىم قايىرماسىن جازىپ الامىن. ءان ەكى قايتالانبايدى, ءبىر كورسەتىپ قالعان كەزدە سوزدەرىن جازىپ الىپ ۇلگەرۋىمىز كەرەك. ونەرگە دەگەن قۇلشىنىستان شالعاي اۋىلدا جاتىپ, جانار اپامىزدىڭ رەپەرتۋارىنداعى تالاي اندەردى جاتتاپ الدىق.
11 جاسىمدا الماتىدا دارىندى بالالاردى ىرىكتەيتىن ۇلكەن بايقاۋ جاريالاندى. سوعان قاراعاندى وبلىسى, بۇرىنعى جەزقازعان وبلىسىنان التى بالا جولداما الدىق. سول سايىسقا ءۇش كۇن بويى قاتىسىپ, مازمۇنداما, شىعارما جازدىق, مانەرلەپ وقىدىق, دومبىرا تارتىپ, ءان ايتتىق. سودان التى بالانىڭ بىرەۋى عانا ءوتتى. سول – مەن بولدىم. ءسويتىپ, تەگىن وقۋعا جولداما الدىم.
اللانىڭ بۇيرىعى, ايتپەسە, ەشكىم قولىمنان جەتەكتەپ, وسى بالا ءانشى بولسىن, ونەردى ۇيرەنسىن دەگەن جوق. ۇيدەگىلەر الماتىعا جىبەرگىسى دە جوق ەدى. الايدا, «وسىنداي جولداما الدى» دەپ ەستىگەندە جولىمدى بوگەگەن جوق. اتا-انام «قالاي بولادى ەكەن؟» دەپ ۋايىمداعانى راس, بىراق ءبىرىنشى – اللا, ەكىنشى – قىمبات ابىلداقىزى دەگەن ۇلكەن اپايىم باردا نەدەن قورقامىز دەگەندەي, سول كىسىگە امانات ەتىپ, ەنشىسىنە بەردى.
سودان ارمان قالا – الماتىعا جول تارتىپ, ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى مۋزىكالىق كوللەدجدىڭ «دومبىرا جانە ءان كلاسىن» اياقتاپ, قىزىل ديپلوم الىپ شىعىپ, كونسەرۆاتورياعا ەمتيحانسىز ءتۇستىم. كوپتەگەن ۇلكەن انشىلەردىڭ الدىن كوردىك. جانىبەك كارمەنوۆتەي عاسىردا ءبىر تۋاتىن انشىدەن ەكى اي ساباق العاننىڭ ءوزىن جەتىستىك كورەمىن. وكىنىشكە قاراي, ول كىسى بىزگە ساباق بەرىپ جۇرگەندە دۇنيەدەن وزىپ كەتتى.
نابات ويناروۆا, قاجىبەك بەكبوسىنوۆ, قايرات بايبوسىنوۆ, بەكبولات تىلەۋحان, ساۋلە جانپەيىسوۆا سىندى ۇستازدار ماعان ساباق بەرىپ, ءار مەكتەپتىڭ ءانىن ۇيرەنۋگە مۇمكىندىك الدىم. كونسەرۆاتوريانى ءبىتىرىپ, اسپيرانتۋراعا ءتۇسىپ, ونى اياقتادىم. بىراق, ءارى قاراي دامىتا المادىم.
قىز بالاسى بولعاننان كەيىن تۇرمىسقا شىقتىم, دۇنيەگە ءسابي كەلدى. ءوز شىعارماشىلىعىمدى ناسيحاتتاۋعا دا كوپ ۋاقىتىم كەتتى.
الماتى العاشقى ۇلكەن ارماندارىمدى ورىنداعان قالا بولدى. ستۋدەنتتىك ومىردەگى بايقاۋلار, قاراقات ءانشى رەتىندە تانىلىپ, العاشقى بەرگەن كونتسەرتىم سول قالادا ءوتتى. الاتاۋ ەتەگىندە ومىرلىك سەرىگىمدى جولىقتىرىپ, ءدۇنيەگە ءسابي اكەلىپ, انا باقىتىن سەزىندىم. جالپى, الماتىنىڭ مەنىڭ جۇرەگىمدە الاتىن ورنى ەرەكشە.
– ال استاناعا قالاي كەلدىڭىز؟
– 2008 جىلى ومىرلىك سەرىگىمنىڭ قىزمەت بابىنا بايلانىستى وسىندا كوشىپ كەلدىك. ايتپەسە, جىلى ۇيانى تاستاپ, بىردەن قونىس اۋدارۋ وڭاي ەمەس. ول دا جوعارىدان بەرىلگەن بۇيرىق بولۋى كەرەك. ميللەنيۋمنىڭ ون جىلدىعىن اتقارۋ قاجەت بولدى. سونى ەكى ايدىڭ ىشىندە اتقارىپ, اكىمدىك ءۇش بولمەلى پاتەر بەردى. سودان كەيىن ۇلكەن ۇلىمىزبەن اقىلداستىق. «بولاشاقتىڭ قالاسى استانا دەپ جاتىر, ال, اينالايىن, قاي جاقتا ءومىر سۇرگىڭ كەلەدى؟» دەپ ءبىر اۋىز ايتىپ ەدىك, ول «اناشىم, اكە, استانا ۇنايدى» دەگەننەن كەيىن ۇلىمىزدىڭ تىلەگىنەن سوڭ وسى جەردە قالدىق. پاتەر دە ۇلكەن سەبەبىن تيگىزگەن بولۋى كەرەك.
وعان ەش وكىنبەيمىز. ارقا سامال جەلىمەن, بورانىمەن ءوزىمىز وسكەن جەردىڭ اۋا رايىنا جاقىن. العاشقى جىلدارى ۇيرەنە الماي, ءبىراز قينالعانىمىز راس, الايدا, قول قۋسىرىپ وتىرعان جوقپىز. استاناعا كەلگەن جىلى «قاراقات» مەكتەپ-ستۋدياسىن اشىپ جىبەردىك. بۇل مەكتەپتىڭ بولاشاعىنا سەنە قويماعاندار دا بولدى. بىراق, جيناعان تاجىريبەمىزدى بۇل مەكتەپتىڭ دامۋىنا جۇمساپ, ءبىر جۇيەگە تۇسىردىك.
قازىر جان-جاقتى اقپاراتقا قانىقتىراتىن ۋاقىت بوپ تۇر. بالالار شەتەلدىڭ ءانىنە, شەتەلدىڭ انشىلەرىنە كوپ ەلىكتەپ تۇراتىن زاماندا ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ونەرىمىز, ۇلتتىق اسپاپتارىمىز, حالىق اندەرىمىز نازاردان تىس قالىپ قويماسىن, جاستاردىڭ قۇلاعىنا, جۇرەگىنە جەتپەي قالماسىن دەگەن نيەتپەن وسى مەكتەپتى اشتىق.
– ءسىز جەتەكشىلىك ەتەتىن جەتىگەنشىلەر توبىنداعى بالالاردىڭ ونەرى سۇيسىنتپەي قويمايدى. ءوزىڭىز دە وسى اسپاپتا وينايسىز. جەتىگەنگە قىزىعۋشىلىعىڭىز قالاي وياندى؟
– شىنىن ايتقاندا, وسى ۋاقىتقا دەيىن سونداي اسپاپتىڭ قازاقتا بار ەكەنىن بىلمەپپىز. العاش ءۇنىن ەستىگەن كەزدە «شىركىن-اي» دەپ تامسانىپ, جەتىگەنگە عاشىق بولدىم. ءوزىمنىڭ جەكە كونتسەرتىمدە قانداي جاڭالىقپەن شىعامىن, ەلدى نەمەن ەلەڭ ەتكىزەمىن, بۇرىن-سوڭدى بولماعان قانداي دۇنيەنى كورسەتەمىن دەگەن ىزدەنىسپەن جەتىگەندى قولىما الدىم.
– جەتىگەندى كىمنەن ۇيرەنىپ, قانشا ۋاقىتتا مەڭگەردىڭىز؟
– 2005 جىلى بەرگەن جەكە كونتسەرتىمدە ەرەكشە ءبىر جاڭالىق كورسەتكىم كەلدى. سول كونتسەرتكە ەكى اي ۋاقىت قالعان كەزدە وسى اسپاپتى ەستىپ, ۇنىنە اربالىپ قالدىم. سودان الماتىداعى نۇرگۇل جاقىپبەك دەگەن ۇستاز اپايعا جولىقتىم. وعان «كونتسەرتىمە ەكى اي ۋاقىت قالدى, جەتىگەنمەن ساحناعا ءبىر كۇي تارتىپ, ءبىر ءان ايتىپ شىعا الام با؟» دەدىم. اپاي بەتىمنەن قاقپاي «ارينە, اينالايىن, ءوزىڭنىڭ نيەتىڭ بوپ تۇرسا ول قۇلشىنىسىڭ مەن تالابىڭا بايلانىستى» دەدى. سودان كۇندە دايىندالۋدىڭ ناتيجەسىندە كونتسەرتىمدە «كەربەز قىز» دەگەن حالىق كۇيى مەن «بالاپان قاز» اتتى حالىق ءانىن ايتىپ شىقتىم.
اسپاپ نەگىزى, كۇردەلى. ونى تولىق مەڭگەردىم, شەبەر وينايمىن دەپ ايتۋدان اۋلاقپىن. ءبىر عانا ميسسيانى ۇستاندىم, ول – جەتىگەندى ناسيحاتتاۋ, ءۇنىن حالىقتىڭ قۇلاعىنا جەتكىزۋ. قازىر بالالاردىڭ وعان دەگەن قىزىعۋشىلىعى زور. ماسەلەن, مەكتەپكە ەكى بالا كەلسە, ەكەۋى دە وسى اسپاپتى ۇيرەنسەم دەيدى.
– مەكتەپتە جەتىگەننەن باسقا قانداي اسپاپتاردا ويناۋعا ۇيرەتەسىز؟
– دومبىرامەن ءان ايتۋعا, قىل قوبىز تارتۋعا ۇيرەتەمىز. ەسترادالىق ۆوكالعا دا سۇرانىس ۇلكەن. زامان سوعان لايىق بولىپ تۇر. بىراق, ءبىز بالالارعا «ەسترادامەن ءان ايتۋ ەشقايدا قاشىپ كەتپەيدى» دەيمىز. سوندا ءوزىمدى مىسالعا كەلتىرەمىن. حالىق انىنەن باستاپ, كەيىننەن ەستراداعا كەلگەنىمدى بىلەسىز. حالىق اندەرىمەن سۋسىنداعان ادام ەسترادا جانرلارىنداعى ءاندى ەركىن شىرقايدى. ءسويتىپ, ەسترادا دەپ كەلگەن بالانىڭ بەتىن ۇلتتىق ونەرگە قاراي بۇرامىز. ءار مەكتەپتىڭ ءوز تالابى بار. ءبىزدىڭ تالاپ – ۇلتتىق اسپاپتى مەڭگەرۋ, حالىق ءانىن ورىنداۋ, سودان كەيىن عانا ەستراداعا كوشۋ.
– قىل قوبىز ويناۋدى ۇيرەتەمىز دەگەنىڭىز ۇناپ وتىر. قازىر كوپ جەردە قىل قوبىزدىڭ ورنىن پريما قوبىز باسىپ وتىر عوي. سىزدەردە پريما قوبىز كلاسى جوق پا؟
– مەن پريما قوبىزدى مويىندامايمىن. ول ماعان سكريپكانىڭ جاساندى ءتۇرى بولىپ كورىنەدى. ول – قولدان جاسالعان نارسە. سوندىقتان, مەن ونىڭ دىبىسىن قابىلداي المايمىن. جەتىگەن, دومبىرا, قىل قوبىز ناعىز قازاقپەن ۇندەسىپ جاتادى. پريما قوبىزدىڭ ءۇنى وركەسترگە ءار بەرۋ ءۇشىن كەرەك شىعار, سول ءۇشىن ويلاپ تابىلعان سياقتى.
– مەكتەبىڭىزدەگى ساباقتارىڭىز, تەلەارناداعى جۇمىسىڭىز ءبىراز ۋاقىتىڭىزدى الاتىن سياقتى. كەيىنگى كەزدە ءسىزدى ءانشى رەتىندە كورمەي ءجۇرمىز. جاڭا اندەرىڭىزدى قاشان ەستيمىز؟
– جاڭا اندەر جازىلىپ جاتىر. جالپى, مەن سان قۋمايمىن. كونتسەرتتى دە جىلدا بەرەتىن انشىلەردىڭ قاتارىنان ەمەسپىز. جانە ونى دۇرىس دەپ ەسەپتەمەيمىز. ساعىندىرۋ, رەپەرتۋار جاڭارتۋ دەگەن بولادى. ءار كونتسەرتتىڭ وزىندىك ايتار ويى بولۋى كەرەك. كونتسەرتتى جاڭا باعدارلامامەن, جاڭا تىنىس-پەن بەرۋ قاجەت. ءۇش جىلدا نەمەسە بەس جىلدا كونتسەرتتى شوۋ قىلىپ بەرىپ وتىرامىز. وعان ۇلكەن قاراجات جۇمسالادى. قالاي بولسا سولاي كونتسەرت بەرۋ ەشقاشان بولماعان. ول ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك پەن ۇلكەن دايىندىقتى قاجەت ەتەدى. دىبىس, جارىق, دەكوراتسيا ءبارى ەرەكشە بولادى.
– كەلەسى كونتسەرتتىڭ ۋاقىتىن انىقتادىڭىزدار ما؟
– بيىل – مەنىڭ جانە «ۇلىتاۋ» توبىنىڭ ساحناداعى ءومىرىنىڭ 15 جىلدىعى. قىدىرالىنىڭ دە 50 جىلدىق مەرەيتويى. وسىلاردىڭ ءبارىن بىرىكتىرىپ, ۇلكەن, اۋقىمدى كونتسەرتكە دايىندىقتى باستادىق. بۇيىرسا, استانا كۇنى, ياعني, جاز ايلارىندا وتەدى. جاڭا باعدارلامانى سوندا كورىپ, جاڭا اندەردى ەستيسىزدەر.
– بالاعا «وي, جايلاۋدى» ۇيرەتىپ جاتقانىڭىزدان ءداستۇرلى ءاندى ءالى دە ناسيحاتتاپ جۇرگەنىڭىزگە كوزىمىز جەتتى. الايدا, وزدەرىڭىز جۇرگىزەتىن تەلەباعدارلامادا بۇل كەمشىن. «بەنەفيس شوۋدىڭ» كورەرمەنىمىز. ول جەرگە نەگە ءداستۇرلى انشىلەردى الىپ شىقپاسقا؟
– ويتكەنى, «رەيتينگ بەرمەيدى» دەيدى. ءبىز تەك قانا جۇرگىزۋشىمىز, بيلىك جاساۋعا ەش قاقىمىز جوق. ونىڭ ءوز پروديۋسەرى, ءوز باسشىلىعى بار. وعان ءبىز ارالاسپايمىز. ءبىزدى جۇرگىزۋشى رەتىندە عانا شاقىردى. ءبىزدىڭ ماقسات – قولىمىزداعى ستسەناريدەن اۋىتقىماي, باعدارلاما قوناعىنا قوي دەگەن سۇراعىن قويۋ.
بىراق, ازامات, ونەردىڭ ءبىر قايراتكەرى رەتىندە نەگە ماقپال اپامىزدى شاقىرمايسىزدار, نەگە جىر-تەرمەنى كورسەتپەيمىز دەپ ايتىپ جاتامىز. سونىڭ ناتيجەسىندە ايگۇل قوسانوۆا مەن ساۋلە جانپەيىسوۆانىڭ قاتىسۋىمەن ءبىردى-ەكىلى باعدارلاما ءتۇسىرىلدى.
– ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى, ءاز-ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ قارساڭىندا كەزدەسىپ وتىرمىز. وقىرماندارىمىزعا ءوز تىلەگىڭىزدى ايتساڭىز.
– ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ كەلگەنىن ەڭ الدىمەن بالالارىمىزعا سەزىندىرۋ كەرەكپىز. ماسەلەن, قىستا كەلەتىن جاڭا جىلدىڭ ءوز نىشاندارى بار. شىرشا قۇرىلادى, ادامدار ءبىر-بىرىنە سىيلىقتار جاسايدى. ناۋرىز مەرەكەسىنە بايلانىستى مەنىڭ دە وسىعان ۇقساس ءبىر تىلەگىم بار. نەگە ادەمى ابدىرە كەيپىندەگى دوربا, قالتا تىگىلىپ, ءىشى تاتتىگە تولتىرىپ ساتىلمايدى؟ ونىڭ سىرتىنا «ناۋرىز قۇتتى بولسىن!» دەگەن سياقتى قازاقتىڭ ادەمى سوزدەرى جازىلمايدى؟ «رافاەللو» دەپ تامسانىپ جاتامىز, ال نەگە قورجىن, تورسىق ىسپەتتەس قازاقتىڭ ۇلتتىق ىدىسىنا قۇرت-ىرىمشىكتى سالىپ ساۋدالامايمىز؟ سوندىقتان ناۋرىز مەرەكەسىنە قاتىستى ءالى دە ىزدەنەتىن نارسەلەرىمىز كوپ, وعان كوبىمىز باس قاتىرمايتىن سياقتىمىز.
مەن ناۋرىزدى قالادان گورى اۋىلدا سەزىنەم.
ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ ءمانى تۇسىنە بىلگەن ادامعا تەرەڭدە جاتىر. سوندىقتان ساقتالۋى ءتيىس سالت-داستۇرىمىزدەن, ۇستانۋ كەرەك ۇستانىمىمىزدان الشاقتاماي, ناسيحاتتايىق. ەڭ باستىسى, وعان نەمقۇرايلى قارامايىق. ناۋرىزدىڭ مەرەكە ەكەنىن بالالارىمىزعا سەزىندىرەيىك.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت. ناۋرىزدا تىلەگىمىزگە جەتەيىك.
سۇحباتتاسقان: امانعالي قالجانوۆ
