بيىلعى قىس اساۋ مىنەز تانىتا قويعان جوق. انشەيىندە كوكتەمنىڭ ورتاسىنا دەيىن ەرىمەي جاتاتىن قاردىڭ كوبەسى بۇل جىلى تىم ەرتە سوگىلدى. ءساۋىر تۋماستان جەردىڭ توڭى ءجىبىپ, قالاداعى تىرشىلىك تۇرلەنۋدە. تابيعاتتىڭ وسىناۋ توسىن قۇبىلىسىن سينوپتيكتەردەن سۇراپ-بىلمەك بولىپ «قازگيدرومەت» ورتالىعىنا باس سۇققانبىز. ءارى-بەرىدەن سوڭ, 23 ناۋرىز – مەتەورولوگتاردىڭ كاسىبي مەيرامى ەمەس پە؟! مەكەمەگە بارعانىمىزدا ونداعى مامانداردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن دە باقىلاپ قايتتىق.
سينوپتيكتەرگە سالماقتىلىق ءتان
ءبىزدى «قازگيدرومەتتىڭ» جەتەكشى ينجەنەر-سينوپتيگى ءلاززات كەرىموۆا قارسى الدى. «كەزدەسۋدى ادەيى كەشكى ۋاقىتقا ۇيىمداستىردىق. كۇندىز مۇندا قىزۋ قاربالاس» دەپ جىميدى ول دەرەۋ. ءسوزىنىڭ جانى بار. ويتكەنى, عيمارات تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيدى. بولجامداردىڭ دالدىگى تۇسكە دەيىنگى جينالىستا تالقىلانىپ, سول بويىنشا ءار مامان ەسەپ بەرەدى. ودان سوڭ وڭىرلەردەگى مەتەوبەكەتتەردەن كەلىپ تۇسكەن مالىمەتتەر وڭدەلىپ, الداعى كۇننىڭ اۋا رايى قۇراستىرىلادى.
– استانانىڭ اۋا رايىن ءبىلۋ ءۇشىن ءبىز جەردىڭ سولتۇستىك جارتى شارىنداعى جاعدايدى زەرتتەيمىز. ياعني, پلانەتاداعى جالپىلاما احۋال كەز كەلگەن مەكەننىڭ كليماتىنا اسەر ەتەدى. سوندىقتان وسىدان 66 جىل بۇرىن دۇنيە ءجۇزىنىڭ بارلىق سينوپتيكتەرى بىرىگىپ بۇكىلالەمدىك مەتەورولوگيالىق ۇيىم قۇردى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن اشىلعان بۇل قاۋىمداستىق بۇگىندە مەملەكەتتەر اراسىنداعى مەتەورولوگيالىق اقپارات الماسۋ پروتسەسىن الدەقايدا جاقسارتتى, – دەيدى ءلاززات كەرىموۆا.
رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە 327 «قازگيدرومەت» مەتەوبەكەتى ورنالاسقان. ونىڭ 69-ى اۆتوماتتاندىرىلعان رەجيمگە قوسىلعان. مەتەوبەكەت قىزمەتكەرلەرى 3 ساعات سايىن اۋا تەمپەراتۋراسىن, جەلدىڭ جىلدامدىعىن, جاۋىن-شاشىننىڭ مولشەرىن ولشەپ, كارتا دايىندايدى. ول كارتالار سينوپتيكتەر تىلىندە باريكا دەپ اتالادى ەكەن. قازاقستانمەن قاتار, وزگە دە مەملەكەتتەردىڭ باريكالارى بۇكىلالەمدىك مەتەورولوگيالىق ۇيىمعا جولدانادى. جۇمىستارى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى تاپسىرمالارمەن بايلانىستى بولعاندىقتان, مۇنداعى ماماندار اعىلشىن تىلىنە دە جەتىك.
مەتەورولوگيا سالاسى سالقىندىلىقتى تالاپ ەتەدى. شەلەكتەپ جاۋاتىن نوسەر, بەت قاراتپايتىن بۇرقاسىن, مي قايناتار ىستىقتى الدىن الا سەزىپ, اينالاسىن قۇلاقتاندىراتىن مامانداردىڭ سابىرلى بولماعى زاڭدى دا شىعار. ايتەۋىر, ولار ەشتەڭەگە تاڭعالمايدى, قورشاعان ورتانىڭ ەركە قىلىقتارىنا بارىنشا بايسالدىلىق تانىتادى.
جۇمساق قىسقا جاھاندىق جىلىنۋ كىنالى
شىنى كەرەك, ورتالىققا كىرەر كەزدە تاۋداي تەمىر-تەرسەكتىڭ ورتاسىنا تاپ بولارمىز دەپ ويلاعانبىز. سويتسەك, ونداي ءداۋىر كەلمەسكە كەتىپتى. سينوپتيكتەردىڭ ءبارى زاماناۋي تەحنيكانىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. «اۋا رايىن سپۋتنيكتەن تۇسىرىلگەن سۋرەتتەر, شەتەلدىك سايتتار, رەيتينگتىك دياگراممالار مەن ساندىق مودەل ارقىلى انىقتايمىز. ودان بولەك, «Gismeteo» اتتى كاسىبي باعدارلامانى قولدانامىز. بولجام جاسالعاننان كەيىن ونى بيۋللەتەن تۇرىندە مەملەكەتتىك ۇيىمدارعا, توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىنە, ىشكى ىستەر ورگاندارىنا, تەمىرجولشىلارعا جىبەرەمىز» دەيدى جوعارىداعى كەيىپكەرىمىز. ەگەر قولايسىز اۋا رايى تۋرالى بولجام جاسالسا, بايلانىس ورتالىعىنا لەزدە حابارلانادى. ول جۇرتشىلىققا 112 نومىرىنەن سمس رەتىندە تاراتىلادى.
«قازگيدرومەتكە» كەلىپ ءتۇسكەن قوڭىراۋلاردى ورتالىقتىڭ ديسپەتچەرى گۇلايىم ماناپ قابىلدايدى. ونىڭ ايتۋىنشا, قىسقى مەزگىلدە مەكتەپتەردەگى ساباقتىڭ بولۋ-بولماۋىن ناقتىلاۋ ماقساتىندا تەلەفون شالاتىن اتا-انالار كوپ. بيىل تەك ەكى رەت قانا ساباق تولىقتاي توقتاتىلدى. بىلتىر مۇنداي جاعداي بىرنەشە رەت قايتالانعان.
مەشىن جىلىنداعى قىستان قىسىلماي شىققانىمىز راس. اق تۇتەك بورانعا بويلارى ۇيرەنگەن ارقالىقتار اۋا تەمپەراتۋراسىنىڭ كۇرت ارتىپ كەتۋىن تۇسىنبەي الەكتەندى. جاھاندىق جىلىنۋدىڭ ىقپالى بولار دەپ تە توپشىلادىق. ماماننىڭ الدىنا كەلىپ تۇرىپ, وسى كۇمانىمىزدى بۇگىپ قالعانىمىز ءجونسىز بولار ەدى. ءبىزدىڭ ساۋالىمىزعا «قازگيدرومەتتىڭ» اۋا رايىن قىسقا مەرزىمگە بولجاۋ باسقارماسى باسشىسى ارداق كالمەنوۆا جاۋاپ قاتتى. «ۋاقىت وتكەن سايىن جاھاندىق جىلىنۋ كليماتتى كادىمگىدەي وزگەرىسكە ۇشىراتۋدا. ماسەلەن, بىلتىر ەلورداداعى ەڭ تومەنگى تەمپەراتۋرا – 30 گرادۋسقا جەتسە, بيىلعى كورسەتكىش بۇدان 3-4 شكالا جوعارى. جالپى, سوڭعى جىلدارى ايلىق نورمادان 1-2 گرادۋس ارتىعىراق تەندەنتسيا بايقالادى. مۇنىمەن قاتار, وسى جىلى تسيكلون مەن انتيتسيكلون ءبىرىن-ءبىرى الماستىرىپ, سونىڭ كەسىرىنەن اۋا رايى قۇبىلدى» دەيدى بىلىكتى مامان.
حالىقتىق بولجامدار الدامايدى
سينوپتيكتەردىڭ جۇمىسىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان اۋىر ماماندىقتاردىڭ ءتىزىمىنە جاتقىزۋعا بولادى. سەبەبى, بولجامىڭنىڭ قانشالىقتى ءدال شىعاتىنىنا ءار كەز الاڭداۋلىسىڭ. «ۇيگە قايتقاننان كەيىن دە تەرەزەگە قاراعىشتاپ, اسپاننىڭ قاباعىن باعىپ وتىرامىز» دەپ اعىنان اقتارىلدى ورتالىقتاعىلار. ءبىر كۇنگە نەمەسە ءبىر اپتاعا جاسالاتىن بولجامدار 99 پايىزعا ورىندالادى. ال ايلىق نەمەسە ماۋسىمدىق بولجامداردىڭ ءدوپ كەلۋ ىقتيمالدىعى – 96 پايىز.
ادەتتە جۋرناليستەردىڭ اۋزىنان ەستىگەن اۋا رايى بولجامىنا بۇقارانىڭ كوڭىلى تولماي, سينوپتيكتەرگە قاتىستى رەنىشتەرىن ءبىلدىرىپ جاتادى عوي. وسى ورايدا «قازگيدرومەت» ماماندارى كەيبىر باق وكىلدەرىنە بازىناسىن جەتكىزدى. «تەك ساناۋلى تەلەارنالار عانا ءبىزدىڭ بولجامىمىزدى پايدالانادى. بىراق حالىق بارشا تىلشىلەردى بىزدەن ماعلۇمات الادى دەپ ويلايدى. ديسپەتچەرلىك ورتالىققا تەلەفون سوعىپ, نازىن ايتاتىندار بارشىلىق. ادامداردىڭ وسىنداي سىڭارجاق تۇسىنىكتەن ادا بولعانىن قالايمىز» دەيدى ولار مۇڭىن شاعىپ.
ءبىر قىزىعى, سينوپتيكتەر اۋا رايى جايلى ەجەلگى ىرىمدارعا قۇلاق اسادى ەكەن. كۇننىڭ سۋىتىپ, جەردىڭ قارايىپ, ايازدىڭ سىناتىن كەزەڭىنە اتا-بابالارىمىزدىڭ ءارتۇرلى ۇعىم تاڭىپ كەتكەنى بەلگىلى. مىسالى, قازىر دامىلسىز سوعىپ تۇرعان تەنتەك جەل بەسقوناق دەپ اتالادى. سولتۇستىكتە ناۋرىزدىڭ اياعىنان, وڭتۇستىكتە ءساۋىردىڭ ورتاسىنان باستاپ ۇيىتقيتىن داۋىل بەس كۇنگە سوزىلادى.
سونىمەن, سينوپتيكتەردىڭ كوكەك ايىنا بەرگەن بولجامى مىناداي: بۇل مەزگىلدە استانادا جاۋىن-شاشىن قالىپتى مولشەردەن ازىراق جاۋادى. العاشقى اپتاداعى اۋا رايى قىستاعىعا ۇقساس. كوكتايعاق بولىپ, اياز كۇشەيەدى. اۋا تەمپەراتۋراسى – 20 گرادۋسقا دەيىن تومەندەيدى. ال ايدىڭ ورتا تۇسى نوسەرلى. ءۇشىنشى دەكاداعا قاراي كۇن جىلىنىپ, ىعىر قىلعان سۋىق باسىلادى. قىسقاسى, «ءساۋىر بولماي, ءتاۋىر بولماس».
بوتاگوز ماراتقىزى
