مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ COVID-19 ىندەتىنىڭ ەكىنشى تولقىنىنا دايىندىق ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەس وتكىزدى.
پرەزيدەنت ءوز سوزىندە كوپتەگەن ەلدە ەپيدەميولوگيالىق احۋالدىڭ ناشارلاعانىن اتاپ ءوتىپ, وسىعان بايلانىستى احۋال ۋشىققان جاعدايدا وعان مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ دايىن بولۋى قاجەت ەكەنىن ايتتى. پرەزيدەنت تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى ايتا كەلە, تەست سىنامالارىن الۋ كولەمىنىڭ ازايعانىنا نازار اۋداردى.
پرەزيدەنت ىندەتكە قاتىستى ەلىمىزدەگى احۋال تۇراقتانعانىمەن, باسقا كوپتەگەن ەلدەردەگى جاعدايدىڭ ۋشىعۋىنا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى. جاز ايلارىنداعى قيىندىقتاردى ەستەن شىعارماي, بوساڭسۋعا بولمايتىنىن ەسكەرتتى. الەمدە بولىپ جاتقان وقيعالاردان ساباق الىپ, ەلدىڭ بەرەكەسى مەن بىرلىگىن, اماندىعىن ساقتاۋعا ۇندەدى. ەل بولىپ, جۇمىلا بىلسەك قانا كەز كەلگەن قيىندىقتى جەڭەتىنىمىزدى قاداپ ايتتى.
مەملەكەت باسشىسى العاشقى كەزەڭدە جىبەرىلگەن قاتەلىكتەردى تالداۋعا ۋاقىتىمىز جەتكىلىكتى بولعانىنا ەكپىن ءتۇسىردى. سونداي-اق ەپيدەمياعا قارسى كۇرەس كەزىندە جيناعان تاجىريبەمىزدى مەيلىنشە ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەتتىگىن جەتكىزدى. قازىر كوپتەگەن ەلدەردە سانيتارلىق جاعداي كۇردەلەنگەنىن, بۇل ىندەتتىڭ قايتا ءورشيتىنىنىڭ بەلگىسى ەكەنىن قاداپ ايتتى. بيلىك پەن بۇقارانى كۇرەسۋگە دايىن بولۋعا شاقىردى. «ەپيدەميانى اۋىزدىقتاۋ – وڭاي شارۋا ەمەس. ونىڭ ەكونوميكاعا جانە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنا تيگىزەتىن سالدارىن بارىنشا ازايتۋ – ماڭىزدى مىندەت. ءبىز جان-جاقتى ويلاستىرىلعان جانە ناقتى شارالار قابىلداۋىمىز كەرەك» دەپ مالىمدەپ, بىرقاتار تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە تولىعىراق توقتالدى.
«بۇكىل الەمدە زەرتحانالار جەلىسىنىڭ كەڭەيگەنىنە جانە تەستىلەۋ باعاسىنىڭ تومەندەگەنىنە قاراماستان, ەلىمىزدە ونىڭ قۇنى جوعارى بولىپ وتىر: 10 مىڭنان 18 مىڭ تەڭگەگە دەيىن. تۇرعىنداردىڭ باسىم بولىگى ءۇشىن بۇل باعا قىمبات دەپ ويلايمىن. ۇكىمەت پەن اكىمدىكتەر تەست سىناماسىن الۋدىڭ قارجىلاي قولجەتىمدىلىگى ماسەلەسىن شەشۋى كەرەك. سونىمەن قاتار باسقا ەلدەرمەن, سونىڭ ىشىندە, رەسەيمەن سالىستىرعاندا بەتپەردەلەردىڭ باعاسى ءالى دە شارىقتاپ تۇر. ونىڭ دا باعاسىن تومەندەتۋ قاجەت. ۇكىمەت بەتپەردەلەردىڭ بولشەك ساۋداداعى شەكتى باعاسىن 60 تەڭگە كولەمىندە بەكىتۋدى جوسپارلاپ وتىر. ماعان حابارلاعان مالىمەت بويىنشا, رەسەيدە بۇل باعا 20-30 تەڭگە شاماسىندا. باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنە مۇنداي باعالاردىڭ سايكەستىگىنە تالداۋ جاساپ, زەرتحانالىق قىزمەتتەر مەن جەكە قورعانىش قۇرالدارىنىڭ باعالارىنا مونيتورينگ جۇرگىزۋدى تاپسىرامىن» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت ەل تۇرعىندارىنىڭ جاز ماۋسىمىندا ءدارى-دارمەك تاپشىلىعىن كورگەنىن جيىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ ەسىنە سالدى. «ءبىز جاز ايلارىندا ءدارى-دارمەك تاپشىلىعىن ايقىن سەزىندىك. مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا ناقتى جۇمىس اتقارىلدى. اتاپ ايتقاندا, ەكى ايعا جەتەتىن قور جاساقتالىپ, ەڭ قاجەتتى دەگەن ءدارى-دارمەكتىڭ ءتىزىمى ۇلعايتىلدى. ونى سىرتتان اكەلۋ جانە تىركەۋ ءتارتىبى جەڭىلدەتىلدى. بىراق, وڭىرلەردە ءدارى-دارمەكتەردى تۇراقتاندىرۋ قورلارىنىڭ كولەمى جانە دايىندىق جۇمىستارى بىركەلكى ەمەس. مىسالى, باتىس قازاقستان جانە اقتوبە وبلىستارىندا – ەكى ءجۇز ميلليون تەڭگەدەن. ماڭعىستاۋ وبلىسىندا – ءۇش ءجۇز ميلليون تەڭگە. ال, نۇر-سۇلتان قالاسىندا ءبىر ميلليارد التى ءجۇز ميلليون تەڭگە, الماتىدا – بەس ميلليارد تەڭگە. ۇكىمەتكە اكىمدەرمەن بىرلەسىپ, ەكى اپتا ىشىندە تۇراقتاندىرۋ قورلارىن بەلگىلەنگەن نورماتيۆكە سايكەس جاساقتاۋدى جانە مەديتسينا ينفراقۇرىلىمىنىڭ تولىق دايىن بولۋىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرامىن» دەدى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسى پاندەميانىڭ ەكىنشى تولقىنى بولعان جاعدايدا نەگىزگى سالماق تاعى دا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە تۇسەتىنىن اتاپ ءوتتى. پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ەكىنشى جارتىجىلدىقتا تولەماقى ءۇشىن 150 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى بولىنگەن. بىراق ۇستەماقى جانە ساقتاندىرۋ تولەمدەرىن الۋدا ءالى كۇنگە دەيىن بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەر بار.
«جەرگىلىكتى جەرلەردە ۇستەماقىعا قاتىستى «تسيفرمەن ويناۋ» ماسەلەسى جالعاسۋدا. بۇل قارجى ءبولۋ ىسىندە وسى ۋاقىتقا دەيىن اشىقتىق جوق. مۇنداي جاعدايدى بولدىرماۋ قاجەت. باس دارىگەرلەر جۇمىس ۋاقىتىنىڭ ەسەبىن تۇزەتۋدى مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ پايداسىنا ەمەس, كەرىسىنشە جاساۋعا تىرىسىپ ءجۇر. دارىگەرلەر وزدەرىنە تيەسىلى اقشانى سۇراپ الماۋى ءتيىس. 30 قىركۇيەكتەگى مالىمەت بويىنشا پاندەميا كەزىندە بۇل ىندەتتەن 182 مەديتسينا قىزمەتكەرى كوز جۇمدى. قازىرگى كەزدە بۇل جاعدايلاردى ءتۇرلى كوميسسيالار قاراستىرۋدا. 37 وتباسىنا عانا جاردەماقى تولەندى. مۇنداي جاعدايعا مۇلدە جول بەرمەۋ كەرەك. ءولىم سەبەپتەرىن ادام قايتىس بولعاننان كەيىن انىقتاۋ كوپتەگەن قيىندىقتار, سونىڭ ىشىندە, ەتيكالىق سيپاتتاعى تۇيتكىلدەردى تۋىنداتادى. وسى ورايدا ۇكىمەتكە قايتىس بولعان مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ وتباسىلارىنا ەگجەي-تەگجەيلى تەرگەۋ جۇرگىزبەي, ءتيىستى بارلىق جاردەماقىنى تولەۋدى تاپسىرامىن. مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قىزمەت بارىسىندا ناۋقاسقا شالدىعۋى راستالعان جاعدايدا ولاردىڭ تولەماقىلارى قىسقا مەرزىم ىشىندە ءسوزسىز تولەنۋى ءتيىس» دەدى پرەزيدەنت.
پرەزيدەنت ءوز سوزىندە باسقا دا اۋرۋ تۇرلەرى بويىنشا ءتيىستى مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. مەملەكەت باسشىسى انا مەن بالا دەنساۋلىعىن قورعاۋ بويىنشا جاعدايدىڭ ناشارلاعانىنا ارنايى توقتالدى.
«بىلتىرعى 8 ايدا 36 ايەل قايتىس بولسا, بيىلعى 8 ايدا 131 ايەل قايتىس بولدى. مىسالى, اقتوبە وبلىسىندا بۇل كورسەتكىش شامامەن 13 ەسە, قىزىلوردا وبلىسىندا 9 ەسە, شىمكەنت قالاسىندا 7 ەسە ارتتى. نەگە بۇل ادامدارعا كومەك كورسەتىلمەدى؟ قانداي شارالار قابىلدانىپ جاتىر؟ ۇكىمەتكە وڭىرلەرمەن بىرلەسىپ, اتالعان فاكتىلەردىڭ ارقايسىسىن تەكسەرىپ, ناتيجەسىن بايانداۋدى تاپسىرامىن. انا مەن بالانى قورعاۋ, ونكولوگيالىق, كارديولوگيالىق, پۋلمونولوگيالىق جانە مەديتسينالىق كومەكتىڭ باسقا دا تۇرلەرىن كورسەتۋ – ەل الدىنداعى مىندەتىمىز. اكىمدەردى, جالپى ۇكىمەتتى بۇل مىندەتتەن ەشكىم بوساتقان جوق» دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
سونىمەن قاتار كەڭەستە باسقا دا ماسەلەلەر قاراستىرىلدى. پرەزيدەنت حالىقتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن قىزمەتتەردىڭ ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەۋىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە, ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى مەن الەۋمەتتىك ماڭىزى بار تاۋارلاردىڭ باعالارىنا قاتىستى ماسەلەلەر ەرەكشە نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەدى. «ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. ەلىمىزدە جىل باسىنان بەرى الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىكتەردىڭ باعاسى 4 پايىزعا ءوستى. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر بويىنشا, 2020 جىلدىڭ قاڭتار-قىركۇيەك ايلارىندا 2019 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا قاراقۇمىق, سارى ماي, قوي ەتى, جۇمىرتقا, سيىر ەتىنىڭ باعاسى كۇرت قىمباتتادى. نان مەن ءسۇت باعاسى 8 پايىزعا ءوستى. قىشقىلسۇت ونىمدەرىنىڭ قۇنى 7 پايىزعا ۇلعايدى. سوندىقتان وڭىرلەردىڭ اكىمدەرىنە تۇراقتاندىرۋ قورلارىنا ازىق-تۇلىك قورىن دەر كەزىندە جيناۋدى, سونداي-اق باعانى ىرىقتاندىرۋدىڭ وزگە دە تاسىلدەرىن جۇزەگە اسىرۋدى تاپسىرامىن» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاندى ەلدەگى ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ كۇرت تومەندەۋىنەن شىعا الدى دەپ ەسەپتەيدى. بيزنەستى ىنتالاندىرۋ جونىندە شارالار قابىلدانىپ, تۇرعىنداردىڭ از قامتىلعان توپتارىنا كومەك كورسەتىلدى. دۇنيەجۇزىلىك بانك ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرىنىڭ قارقىنىن جوعارى باعالادى. «بۇل رەتتە, بۇكىل الەم بويىنشا پاندەميانىڭ جاقىنداپ كەلە جاتقان ەكىنشى تولقىنى جاڭا مىندەتتەر جۇكتەيدى. ۇكىمەت كەلەسى جىلى داعدارىسقا قارسى ءىس-شارالاردى جالعاستىرۋ ءۇشىن قاجەتتى رەسۋرستار مەن شارالار جيىنتىعىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى. مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋال كۇرت ۋشىققان جانە ىندەتتىڭ جاڭا تولقىنى بولعان جاعدايدا جۇزەگە اسىرىلاتىن كەشەندى ءىس-شارالار جوسپارى دايىندالدى. الايدا, بۇگىنگى تاڭدا رەسەيگە سانكتسيالىق قىسىمنىڭ كۇشەيۋى, قاپ تاۋىنداعى جانە بىزبەن كورشىلەس ەلدەردەگى جاعدايدىڭ شيەلەنىسۋى, وزگە دە سىرتقى فاكتورلار داعدارىسقا قارسى جوسپارلارىمىز بەن بولجامدارىمىزدى تياناقتى, قاتەسىز جاساۋدى تالاپ ەتۋدە. وسىعان وراي, ۇكىمەتكە ۇلتتىق بانكپەن بىرلەسە وتىرىپ, جوسپارلارىنا وزگەرىس ەنگىزىپ, قازان ايىنىڭ سوڭىنا دەيىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە كەلىسۋگە ۇسىنۋدى تاپسىرامىن» دەدى ق.توقاەۆ.
پرەزيدەنت بۇدان ءارى حالىقپەن قارىم-قاتىناس جاساۋدىڭ جانە كەرى بايلانىس ورناتۋدىڭ اسا ماڭىزدى ەكەنىنە نازار اۋداردى. «پاندەمياعا قارسى كۇرەستەگى تابىس, نەگىزىنەن, حالىقتىڭ قابىلدانعان شارالار مەن شەشىمدەرگە دەگەن سەنىمىنىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى. مۇنى تاجىريبە كورسەتتى. ال سەنىم ازاماتتاردىڭ بيلىك تاراپىنان اتقارىلىپ جاتقان ءىس-قيمىلدارعا تۇسىنىستىك تانىتىپ, قولداۋ كورسەتۋىنە بايلانىستى. حالىقپەن تۇراقتى ديالوگ جاساپ وتىرۋ كەرەك جانە تۇرعىندارعا تۋىنداعان ماسەلەلەر مەن قاتەردى شىنايى ءارى اشىق ايتىپ, ونى شەشۋدىڭ جولدارىن ۇسىنۋ قاجەت. جاعدايدىڭ ۋشىعۋى سانيتارلىق جانە الدىن الۋ شارالارىن قاتاڭ ساقتاۋعا بايلانىستى ەكەنىن بيزنەس وكىلدەرى مەن ازاماتتارىمىز تۇسىنۋگە ءتيىس. شىنايى جانە وپتيميستىك جاعدايلار بويىنشا بيىل قاتاڭ شەكتەۋ شارالارىن ەنگىزۋ قاجەتتىگىن بولدىرماۋىمىز كەرەك جانە وعان مۇمكىندىگىمىز بار» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قاسىم-جومارت توقاەۆ ىندەتپەن بىرىگىپ كۇرەسۋدىڭ ناقتى ناتيجەگە جەتكىزەتىنىن قاداپ ايتتى. ۇكىمەت پەن اكىمدەرگە ءوزىنىڭ تاپسىرمالارىن مۇلتىكسىز ورىنداۋعا پارمەن بەردى. «قازىر الەمدەگى جاعداي كۇردەلى. ءتىپتى, كەيبىر ايماقتارداعى احۋال ۋشىعا ءتۇستى. بۇل جاعداي, ارينە, ءبىزدى دە الاڭداتادى. بارلىعىمىز ەل ىشىندە جانە اينالامىزدا تۇراقتىلىق بولعانىن قالايمىز. سوندىقتان الەمدە بولىپ جاتقان وقيعالاردان ساباق الۋىمىز كەرەك. ەلدىڭ بەرەكە-بىرلىگى مەن اماندىعى بارىنەن قىمبات. اسىرەسە, بۇل قازىرگىدەي كەزەڭدە وتە ماڭىزدى. الەمدى جايلاعان پاندەمياعا جانە ەكونوميكالىق داعدارىسقا توتەپ بەرۋ ءۇشىن مەملەكەت بارلىق قاجەتتى شارالاردى قابىلداۋدا. بىراق بۇل جۇمىس بۇكىل ەل بولىپ, جۇمىلا بىلسەك قانا ءوز ناتيجەسىن بەرەدى. «تورتەۋ تۇگەل بولسا, توبەدەگى كەلەدى» دەگەن دانا حالقىمىز. ءبىزدىڭ بارلىق جەتىستىكتەرىمىز, ەڭ الدىمەن, اۋىزبىرشىلىكتىڭ ارقاسى. وسىنى ۇمىتپاعان ءجون» دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى پرەزيدەنت.
جيىندا پرەمەر-مينيستر اسقار مامين, دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى الەكسەي تسوي, نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆ, الماتى قالاسىنىڭ اكىمى باقىتجان ساعىنتاەۆ, شىمكەنت قالاسىنىڭ اكىمى مۇرات ايتەنوۆ, سونداي-اق اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى ماحامبەت دوسمۇحامبەتوۆ ءسوز سويلەدى.
