مەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي ومىرىندە وتە ۇلكەن وزگەرىستەر بولعان جىل. 2019 جىلدىڭ 19 ناۋرىزىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ ۇندەۋى ارقىلى پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىگىن توقتاتاتىنىن جاريالادى. پرەزيدەنت وكىلەتتىگى مەرزىمىنەن بۇرىن توقتاتىلعاندا, ونىڭ وكىلەتتىگى قالعان مەرزىمى اياقتالعانعا دەيىن سەنات توراعاسىنا بەرىلەدى. ءسويتىپ ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسى بويىنشا تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ورنىن سول كەزدەگى سەنات توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ باستى. وسىلايشا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحىندا العاش رەت مەملەكەت باسشىسى اۋىستى. ال سول جىلى 20 ناۋرىزدا مەملەكەتىمىزدىڭ جاڭا پرەزيدەنتىنىڭ بۇيرىعىمەن ەلورداعا جيىرما جىل ءسان بەرگەن استانا اتاۋى نۇر-سۇلتان دەپ وزگەرتىلدى.
جالىندى جاستار جىلىندا
«نۇر الەم» سفەراسىندا وتكەن جاستار فورۋمىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جاستار جىلىنىڭ باستالعانىن رەسمي جاريالادى. «جاستار – ەلىمىزدىڭ قازىرگى الەمدەگى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ نەگىزگى فاكتورى. قازاقستاننىڭ بولاشاعى سىزدەرگە, سىزدەردىڭ بىلىمدەرىڭىزگە, كۇش-جىگەرلەرىڭىز بەن پاتريوتتىق سەزىمدەرىڭىزگە بايلانىستى» دەدى ول فورۋمداعى سوزىندە. جىل اياسىندا ەلىمىزدىڭ ەرەكشە تالانتتى جانە تۇلعالىق سيپاتقا يە ادامدارىن انىقتاۋعا باعىتتالعان «قازاقستاننىڭ 100 جاڭا ەسىمى» جوباسىنىڭ جەڭىمپازدارى انىقتالدى. وعان قاتىسۋعا 2388 ءوتىنىم بەرىلگەن. ساراپشىلار توبى جوبا تالاپتارىنا ساي 200 ۇمىتكەردى انىقتاعان. سوڭىندا ونلاين داۋىس بەرۋ ارقىلى 29 ادام جەڭىمپاز رەتىندە تانىلدى. ايتۋلى جوبادا بارىنەن ەرەكشەلەنگەن سول جاستاردىڭ تەڭ جارتىسى – ەلوردا تۇرعىندارى. («استانا اقشامى», №17, 14 اقپان, 2019 جىل).
بەس پەرىشتە ۇشىپ كەتتى اسپانعا…
قوعامدا رەزونانس تۋدىرعان قايعىلى وقيعا كوكتال تۇرعىن الابىندا 4 اقپان كۇنى تۇندە, اتا-اناسى جۇمىستا جۇرگەندە قۋىقتاي سارايدا جاتقان 5 بالا ورتەنىپ كەتتى. بۇكىل ەلدە بۇل جاعدايعا جىلاماعان, پەرىشتەلەردى جوقتاماعان ادام قالمادى. ءبىر توتەنشە جاعداي ەلدەگى بىرنەشە الەۋمەتتىك ماسەلەنى قوزعاپ كەتتى, تەك قوزعاپ قويماي, كوپتەگەن ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋىنا ىقپال ەتتى. ماسەلەن, وسىدان كەيىن ءورت قاۋىپسىزدىگى بويىنشا تەكسەرۋلەر كۇشەيتىلىپ, ەلوردانىڭ شەت ايماقتارىندا جەر ۇيلەردە تۇراتىن حالىقتىڭ تۇرمىسى جانە كوپ بالالىلار ماسەلەسى وتكىر كوتەرىلدى. ۇكىمەت جانىنان وسى ماسەلەمەن اينالىساتىن ارنايى جۇمىس توبى قۇرىلىپ, كوپبالالى انالاردىڭ وتىنىشتەرى قاراستىرىلدى. وسى جۇمىس اياسىندا ازاماتتاردىڭ تۇرمىس جاعدايىن تەكسەرۋ, مۇقتاجدىقتارىن ءبىلۋ ماقساتىندا ءموبيلدى توپ قۇرىلدى. ولار كوپبالالى انالاردىڭ تۇرعىلىقتى جەرلەرىن ارالاپ, تۇرمىس-تىرشىلىگىمەن تانىستى. سونىڭ ناتيجەسىندە اۋدان اكىمدىكتەرى كوپبالالى وتباسىلارعا كومەك كورسەتۋ تەتىكتەرىن انىقتادى. ەلباسى كوپ بالالى وتباسىلارداعى ءاربىر بالاعا بەرىلەتىن جاردەماقى 21 مىڭ تەڭگەگە كوتەرۋدى تاپسىردى. بۇل جۇمىستاردىڭ بارلىعى باسىلىم بەتىندە تۇراقتى جاريالانىپ وتىردى («استانا اقشامى», №15, 9 اقپان, 2019 جىل).
الەۋمەتتىك جەلى دامىعان سايىن ساۋاتسىزدىق ۇلعايادى
قازىر ادامدار ۋاقىتىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن الەۋمەتتىك جەلىلەرگە ارنايدى. جۇمىس تا, كاسىپ تە, بالانىڭ مەكتەپتەگى جاعدايى دا, ءبارى الەۋمەتتىك جەلى بولماسا رەتتەلمەيتىن بولعان. بىراق ونىڭ كەرەعار تۇسى دا بار. قازىر الەۋمەتتىك جەلىلەر حالىقتى جاپپاي ساۋاتسىزدىققا ۇرىندىرۋدا. باسىلىمنىڭ 15 قاڭتارداعى سانىندا شىققان «ءتىل بۇزارعا توسقاۋىل قويۋ كەرەك» اتتى ماقالادا اۆتور وسى ماسەلەگە نازار اۋدارتادى. وسى ورايدا نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى گ.جەيكوبسون: «الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن سمارتفونداردىڭ اسەرىنەن 20 جىلدان كەيىن بالالار جاپپاي ساۋاتسىزدىققا ۇشىرايدى. ول كەزدە وقي المايتىن جانە وقىعىسى كەلمەيتىن بالالار پايدا بولادى» دەگەن بولجام جاسادى. مىسالى, «انا نوحچى سيمايسىن ءديدى سەنى الام ءديدى», «جاس بالاعوي ءالى كەلىنششە كىم», «جۇرەك دەگەن وپسىناعوي», «ۋي امانىسەن با؟»… Wھatsapp-تا وسىنداي جازبالار تولىپ ءجۇر. اۆتور ءتىل بۇزارلار انا ءتىلىمىزدى وسىلاي بالتالاپ جاتقاندا قاراپ وتىرا بەرمەۋ ءۇشىن بەس ۇسىنىس ايتادى. سونىڭ سوڭعىسى – زاڭعا الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردە مەملەكەتتىك ءتىلدى بۇزعان ادامداردى جازالايتىن ارنايى باپ ەنگىزۋ كەرەكتىگى تۋرالى بولعان.
تۇكىرىكتەن «جاڭبىر جاۋعانداي»
ەلوردادا ءبىرازدان بەرى تۇراتىن شەتەلدىك دوسىنىڭ كوزقاراسى تۇرعىسىنان استانالىقتاردىڭ ءوزىن-ءوزى ۇستاۋ مادەنيەتىن وركەنيەتتى ەلدەرمەن سالىستىرا سىناعان بوتاگوز ءتىلشىنىڭ ءسوزى كوپكە وي سالادى. سونىڭ بەلگىلەرى – ءوزىمىز تەڭدەسى جوق دەپ سانايتىن اسەم استانامىزدى بىلعاپ, كەز كەلگەن جەرگە شىمىرىكپەستەن قاقىرىپ, تۇكىرە سالاتىنىمىز, ەكىنشى – كەزەككە تۇرا المايتىنىمىز, ءۇشىنشى – العىس ايتا المايتىنىمىز. «اتى دارداي استانا بولساق تا, تۇرعىنداردىڭ ادەبى ازىرگە وعان ساي كەلمەي تۇر. دالەل كەرەك پە؟ دالەلدى كەز كەلگەن بۇرىشتان تاباسىز. مىسالى, «حان شاتىرعا» بارىڭىزشى. كوركى كوز تارتاتىن وسىناۋ ورتالىقتىڭ الدىنا تۇكىرىكتەن «جاڭبىر جاۋعان» با دەرسىز» دەي كەلە اۆتور: «ەگەر ولار سينگاپۋرعا بارسا, اڭگىمە باسقاشا بولار ەدى. بۇل مەملەكەتتە جەرگە تۇكىرگەن كىسى 300 سينگاپۋر دوللارىن (شامامەن 84 مىڭ تەڭگە) تولەۋى ءتيىس. سەبەبى ونداعى ۇكىمەت تۇكىرىكتى, ەڭ اۋەلى, قاۋىپتى اۋرۋلاردى تاراتاتىن فاكتور دەپ قاراستىرادى» دەپ تۇيىندەيدى.
پرەزيدەنت سايلاۋى
9 ماۋسىمدا وتكەن كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا قاسىم-جومارت توقاەۆقا 6,5 ملن قازاقستاندىق داۋىس بەرىپ, ول قازاقستان پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى. وسك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى كونستانتين پەتروۆ جالپى تىزىمدەگى 11947995 ادامنىڭ 77,4 پايىزى ەلىمىزدەگى 9920 جانە شەتەلدەگى 48 سايلاۋ ۋچاسكەسىنە كەلىپ, ءوز تاڭداۋىن جاساعانىن حابارلادى. سايلاۋ پروتسەسىنە باقىلاۋشى رەتىندە ءارتۇرلى شەتەلدىك ۇيىمدار تاراپىنان 1013 ادام قاتىستى. ءبىر قۋانارلىعى, رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار ءۇش قالانىڭ ىشىنەن نۇر-سۇلتان كوش باستاپ, سايلاۋشىلاردىڭ 68,9 پايىزى داۋىس بەرگەن. («استانا اقشامى», №67, 11 ماۋسىم, 2019 جىل).
حالىق پەن بيلىكتىڭ ديالوگ الاڭى
اتالعان كەڭەستىڭ قۇرىلۋىن جۇرتشىلىق كوپ كۇتتى. ويتكەنى قوعامدا حالىق پەن بيلىك اراسىن بايلانىستىرىپ تۇراتىن ديالوگ الاڭى قاجەت. بۇل – وركەنيەتتى ەلدەردە قالىپتاسقان ءۇردىس. وسى ورايدا پىكىر بىلدىرگەن بەلگىلى اقىن, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى نەسىپبەك ايتۇلىنىڭ ايتۋىنشا, شىندىعىن ايتقاندا, حالىقتىڭ بيلىككە كوڭىلى تولمايدى. «مەن ۇلتتىق كەڭەسكە ەشنارسەدەن جالتاقتامايتىن, تابانىنىڭ ءبۇرى, اۋزىنىڭ دۋاسى بار جىلىكتى ازاماتتار مۇشە بولسا دەپ ويلاپ ەدىم… بىزدە ساياساتتى سۋداي ساپىراتىن ساياساتكەرلەر كوپ. بىراق ولاردىڭ دەنى ۇلتتىڭ ءتىلى مەن قاسىرەتىن جان-تانىمەن سەزىنە بەرمەيدى. «رۋحاني جاڭعىرۋ» تۋرالى كوپ ايتامىز. بىراق ناقتى اتقارىلعان ءىس از. قازىر رۋحانياتىمىز وتە جۇدەۋ كۇيدى باستان كەشىپ وتىر» دەيدى ول. («استانا اقشامى», №85, 23 شىلدە, 2019 جىل).
سارىبۇلاق تازالىعى اكىمدىك نازارىندا
ەلوردا اۋماعىنىڭ نەگىزگى بولىگى ەسىل, اقبۇلاق جانە سارىبۇلاق وزەندەرىنىڭ تارماقتارىمەن تۇيىقتالادى. سونىڭ ىشىندە سارىبۇلاق وزەنىنىڭ لاستانۋى اكىمدىك نازارىنان تىس قالماي, تىلشىلەر ماقالاسىنا دا ارقاۋ بولعان. «سارىبۇلاق تاسقىن سۋلاردىڭ عانا ەمەس, ەسiل وزەنiنە بارىپ قۇيىلاتىن سارقىندى سۋلاردىڭ دا قاشىرتقىسى قىزمەتiن اتقاراتىن تەحنوگەندiك سۋ ارناسىنا اينالۋى ەكولوگ مامانداردىڭ دا قۇتىن قاشىرۋدا. ەكولوگيالىق اپاتقا ۇلاسىپ كەتۋى مۇمكىن» دەيدى ماقالا اۆتور ب.وسپان. بۇل وزەكتى ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋدى قالا اكىمى التاي كولگىنوۆ ءوز قۇزىرىنا, ءجىتى قاداعالاۋىنا الدى. («استانا اقشامى», №88, 30 شىلدە, 2019 جىل).
كەلىندەر ءداستۇردى بۇرمالاپ ءجۇر مە؟
كەڭەستىك داۋىردە شاڭىراق كوتەرگەن بويدا جاس كەلىننىڭ كۇيەۋىنىڭ تەگىنە ءوتۋىن ءبىز قانشاما جىل ادەپتىلىك پەن ادالدىقتىڭ بەلگىسى ساناپ كەلدىك. «ءوز جارىنا بەرىلگەن» كەلىن وبرازىن ۇلگى ەتتىك. «ال نەگىزى بۇل ورىس وتارشىلدارىنىڭ قازاق ۇلتىنىڭ ادەت-عۇرپىن, بابادان جالعاسقان باعالى ءداستۇرىن بۇرمالاۋدىڭ ءبىر كورىنىسى. الايدا بۇل قاعيدا قازاقتىڭ داستۇرىنە جات ەكەنىن ەسكەرەتىندەر دە ەل ىشىندە ءالى دە سيرەك» دەيدى وسى تاقىرىپتا ماسەلە كوتەرگەن اۆتور قالياقبار ۇسەمحان. سەبەبى بۇرىن ات تەرگەپ, قايىن جۇرتتاعى اعايىننىڭ اتىن اتامايتىن كەلىندەر ەندى جولداسىنىڭ تەگىنە ءوتىپ, اتالارىنىڭ اتىن ايتۋدا الدىنا جان سالماي ءجۇر. («استانا اقشامى», №92, 8 تامىز, 2019 جىل).
تابيعاتتى لاستاعانعا ايىپپۇل كوبەيسىن
2030 جىلعا قاراي الەمدەگى قالالاردا 5,1 ملرد ادام تۇرادى. بۇل – جەر شارى حالقىنىڭ 60 پايىزى. قازىرگى كەزدە جەر شارىنداعى قالا تۇرعىندارىنىڭ 10 پايىزى عانا قولايلى جاعدايدا ءومىر سۇرەدى. استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنا كەلگەن The Boston Consulting Group ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى حانس-پول بيۋركنەر وسىلاي دەيدى. ونىمەن سۇحباتتاسقان جۋرناليست تولەن تىلەۋبايعا قادىرمەندى مەيمان ەلورداعا قاتىستى دا ۇسىنىستار ايتىپتى. «نۇر-سۇلتانعا لوندوننىڭ تاجىريبەسى وتە قولايلى. ءىرى-ءىرى كاسىپورىندار وڭىرلەرگە كوشىرىلىپ, ەلوردادا تەك تابيعاتتى لاستامايتىن سەكتورلار شوعىرلانعانى ابزال. ەكىنشىدەن, جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى قورشاعان ورتانى لاستايتىنداردى اياپ, مۇسىركەمەۋى كەرەك. كەرىسىنشە, ولارعا سالىقتى ءوسىرىپ, زاڭنامانى بۇزعانى ءۇشىن سالىناتىن ايىپپۇلداردى كوبەيتسىن» دەيدى ول. («استانا اقشامى», №97, 20 تامىز, 2019 جىل).
