پرەزيدەنتتىڭ ەلىمىزدى «قازاق ەلى» دەپ اتاۋ جونىندەگى يدەياسى تاۋەلسىز تۇرمىس كەشىپ, بوستان تىرلىككە بويىن جازعان ءار قازاقتىڭ كوكەيىندەگى ويىن ءدوپ باسىپ, اڭسارىن العا جەتەلەگەندەي. ەكونوميكاسى قۋاتتى, دامۋى تۇراقتى مەملەكەتكە اينالۋ ءۇشىن قازاق ەلى توڭىرەگىنە توپتاسۋ مىندەتىنىڭ جۇگى اۋىر بولعانىمەن, ابىرويى اسقاق, ءمان-ماڭىزى زور ەكەنى انىق. كەزەكتى اپتا ساۋالىندا – «قازاق ەلى» اتاۋى.
عاني قاراساەۆ,
تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى:
– «ەل» ۇعىمى بۇكىل تۇركى حالىقتارىندا ەركىن وركەندەپ, دەربەس دامىعان بىرلىگى جاراسقان قۋاتتى حالىققا بەرىلەتىن سيپاتتاما. سوندىقتان دا ۇلتىمىزدىڭ اراسىنداعى ۇنەمى ايتىلاتىن «ەل بولايىق» دەگەن ءسوز وسىنداي تالاپقا جەتۋگە شاقىرۋدان تۋعان. وتكەن تاريحىمىزدا وسىنداي «قۋاتتى ەلدى» بۇكىل ەۋرازيا ايماعىنا بەلگىلى تۇركىلەر نەگىزدەي الدى. بۇل تۋرالى ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ: «ۇلى تۇركى ەلى سياقتى ورتالىقتانعان مەملەكەتتىڭ پايدا بولۋى ءتىلى ءبىر, سالت-داستۇرلەرى ورتاق وراسان زور دالالىق قاۋىمداستىقتىڭ قالىپتاسۋىنا سەبەپشى بولدى» دەپ جازدى. مىنە, سوندىقتان دا «قازاقستان» اتاۋىن «قازاق ەلى» دەپ اۋىستىرۋ وتە ورىندى. بۇل ۇعىم قازىرگى قازاقستان تەرريتورياسى تۋعان حالقىمىزدىڭ تاريحي ءتول مەكەنى ەكەندىگىن, كوپ ۇلتتى مەملەكەتتى نەگىزدەۋشى ءبىزدىڭ ۇلت ەكەندىگىن پاش ەتەدى. سەبەبى, قازاقستان ۋنيتارلىق مەملەكەت, ولاي بولسا, مەملەكەتتىڭ اتاۋى دا سول ۇلتتىڭ ەسىمىنە بايلانىستى بولۋى كەرەك. ال, مۇنىڭ ءوزى ەشقانداي دا قازاق جەرىن مەكەندەپ وتىرعان باسقا ۇلتتاردىڭ وكىلدەرىنىڭ قۇقىقتارى مەن ازاماتتىق مۇمكىندىكتەرىن شەكتەمەيدى. وعان ءبىزدىڭ كونستيتۋتسيامىز كەپىل بولا الادى.
قانات ەڭسەنوۆ,
جاس تاريحشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى:
– قازىرگى ۋاقىتتا «قازاق ەلى» اتاۋى جونىندە ۇسىنىستار كوتەرىلىپ, قوعامدىق پىكىر تۋعىزۋ, تالقىلاۋ ءجۇرىپ جاتىر. ارينە, زاڭدى قۇبىلىس. ويتكەنى, قازاق ەلى 1783 جىلعى سىرىم داتۇلىنىڭ ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنەن 1986 جىلعى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسقا دەيىنگى ارالىقتا تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلىس-تالپىنىس جاسادى, ايقاستار مەن شايقاستاردى باسىنان وتكەردى. تاريحي زاڭدىلىق بويىنشا الىپ قىزىل يمپەريا كۇيرەدى. ەلىمىز بوداندىقتان بوساپ, بوستاندىق الدى. بۇل حالقىمىزعا تاعدىر سىيلاعان ۇلكەن جاقسىلىق ەدى. ەندىگى ماقسات, تاۋەلسىزدىكتى باياندى ەتۋ قاجەت. سوندىقتان, «قازاق ەلى» اتاۋى دۇرىس, ويتكەنى, بۇل قازاقتىڭ مەملەكەتى دەپ ويلايمىن. ەكىنشىدەن, قازاق حالقىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ, ۇلتتىق تۇتاستىقتى ساقتاۋعا سەپتەسەدى. سونىمەن قاتار, ۇلتتىق مادەنيەت پەن ءداستۇرلى ەرەكشەلىكتەردى ۇلىقتاپ, قولداۋعا دا, ۇلتتىق سانانى قالىپتاستىرۋعا دا ىڭعايلى.
دوساي كەنجەتاي,
تەولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور:
– مەنىڭ ويىمشا, «قازاق ەلى» اتاۋى ءداستۇرلى تۇركىلىك تانىمنان باستاۋ الادى. ءداستۇرلى تۇركىلىك دۇنيەتانىمدا «تاڭىرلىك باستاما نەمەسە تاڭىرلىك اقيقاتقا» ۇلاسۋدىڭ كەڭىستىگى – ادامنىڭ كىندىك قانى تامعان تۋعان ەلى. ويتكەنى, ءداستۇرلى قوعام مۇشەسىنىڭ تۋعان ەلى – العاش تاڭىرلىك جاراتۋدىڭ جۇزەگە اسىرىلعان ۋاقىتى مەن كەڭىستىگىنىڭ قايتالانعان جەرى ءارى ءتاڭىر تاراپىنان بەرىلگەن قۇت. ءتاڭىردىڭ قۇتىنىڭ شوعىرلانعان جەرى – «جەرۇيىق». ەجەلگى تۇرىك اڭىز-ءاپسانالارىندا جەرۇيىق «ورتالىق, كىندىك» ماعىناسىنداعى سيمۆولدارىمەن بەرىلگەن. ءداستۇرلى قوعام ادامىنىڭ تاڭىرمەن بايلانىس قۇرۋى تىكەلەي رۋحىمەن ەمەس, جەرۇيىق ەلى ارقىلى جۇزەگە اساتىن. ا.ينان, ب.وگەل سياقتى تۇركىتانۋشى عالىمدار جەرۇيىق ءسوزىن «باقىت», «تىنىشتىق», «ەل» ۇعىمدارىمەن تۇتاستىقتا قاراستىرادى. دەمەك, «جەلمايامەن» «شارتاراپتى» كەزگەن قورقىت اتا مەن اسان قايعىنىڭ ەلى ءۇشىن جەرۇيىق ىزدەۋى – ۋتوپيا ەمەس, ءداستۇرلى تۇركىلىك دۇنيەتانىمنىڭ دىلدىك ارقاۋى, ويلاۋ ارەكەتىنىڭ وزەگى.
