ايتقالي جايىموۆ,
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى: قازاق كۇيلەرى قوعامىن قۇرامىز
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, پروفەسسور ايتقالي جايىموۆ – مۋزىكا الەمىندەگى بەلگىلى ەسىم. ءوزى تۋعان اتىراۋدان التايعا دەيىنگى ارالىقتاعى ۇلان-عايىر دالامىزدى جايلاعان جۇرتقا تانىس تۇلعا. ىزدەيتىن بولساق, ءتىپتى ەلىمىزدەن تىس جەرلەردە ونىڭ ونەرىن مويىندايتىن ءبىراز ادام تابىلادى. ون جىلعا جۋىق ۋاقىت استانا قالاسى مەملەكەتتىك اكادەميالىق فيلارمونياسى قازاق وركەسترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى-باس ديريجەرى بولىپ وتىرعان داۋلەسكەر كۇيشى, كورنەكتى كومپوزيتور ۇلتتىق مۋزىكانىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. ونەرىمىزدىڭ ورىستەۋىنە ءالى دە ەڭبەگىن سىڭىرۋدە. شىعارماشىلىق كەشىنىڭ قارساڭىندا مۋزىكا مايتالمانىمەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
ۇستازداردان جولىم بولدى
– ايتقالي اعا, بيىل جەتپىستىڭ جوتاسىنا كوتەرىلدىڭىز. مەرەيتويىڭىزدى ءسىزدى سىيلايتىن ەل-جۇرتپەن بىرگە ساحنادا اتاپ وتكەلى جاتىرسىز. ونەرىڭىزدى ومىرىڭىزگە اينالدىرعان جانسىز. ءسىزدى وسى جولعا جەتەلەپ اكەلگەن مۋزىكاعا دەگەن قۇشتارلىق پا, الدە ونىڭ باسقا سەبەپتەرى بار ما؟
– راقمەت! اكەم تىلەپقالي مەن انام كۇمىساي ەكەۋى دە ءان سالاتىن. اكەمنىڭ ونىڭ ۇستىنە دومبىرا تارتاتىن ونەرى بار ەدى. مەن دە ەس بىلگەلى قولىما دومبىرا ۇستادىم. اكەمنىڭ قۋانىش دەيتىن اعاسى بولدى. سول كىسى كەشەگى سال-سەرىلەردىڭ سارقىتىنداي دومبىرانى شەبەر شەرتىپ, قازاعىمنىڭ بۇل اسپابىن ءوزى شاباتىن. وكىنىشكە قاراي, بۇل اعامدى كورە المادىم. ول 1939 جىلى اسكەرگە شاقىرىلدى. ارتىنشا ۇلى وتان سوعىسى باستالىپ, 1943 جىلى مينسك قالاسىن ازات ەتۋ كەزىندە قازا تاپتى. اكەم دە سوعىسقا قاتىسىپ, ەكىنشى توپتاعى مۇگەدەك بولىپ ورالدى. انام ون ءۇش قۇرساق كوتەردى, مەن سونىڭ ءۇشىنشىسىمىن.
اتا-انامىز كۇنى بويى جۇمىستا بولعاننان كەيىن ءبىزدى, نەگىزىنەن, اجەمىز قىرمىزى قاراپ, تاربيەلەدى. سوسىن ايماققا بەلگىلى ۇستاز, اۋداندىق مەكتەپتىڭ ديرەكتورى, اۋداندا دومبىرا وركەسترىن قۇرعان ەلگەلدى مەڭدياروۆ دەيتىن تۋىسىمىز بولدى. سول كىسى ماعان العاشقى دومبىرامدى اكەپ بەردى. مەنى اۋدانعا الىپ كەتىپ, ورتالىقتىڭ مەكتەبىندە وقىتتى, كۇي ۇيرەتتى. جازدا كانيكۋلعا اۋىلعا كەلگەندە, اجەم مۋزىكاعا قۇشتارلىعىمدى كورىپ, سىرناي ساتىپ اپەردى. توعىزىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىمدە مەكتەپتە دومبىرا ءانسامبلىن قۇردىم.
ءارتۇرلى شارالاردا ونەر كورسەتىپ, كوزگە كورىنگەن بولۋىم كەرەك, ونىنشى سىنىپتا اياق استىنان جانىمىزداعى ا.وستروۆسكي اتىنداعى سەگىز جىلدىق مەكتەپتىڭ ءان-كۇي ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولىپ شىعا كەلدىم. ول ۋاقىتتا مۋزىكادان ساباق بەرەتىن ادام جوق, سول مەكتەپتىڭ ديرەكتورى مەن وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى مەنى اتتاي قالاپ, شاقىرىپ الدى.
ءوزىم مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن تۋعان اۋىلىمدا مۇعالىم بولدىم. وبلىس ورتالىعىنا ءتۇرلى كونتسەرتتەرگە بارىپ جۇرگەندە, اتىراۋ مۋزىكالىق ۋچيليششەسىنىڭ ديرەكتورى سەيىلحان قۇسايىنوۆتىڭ كوزىنە ءتۇستىم. ءبىر كۇنى اتىراۋعا مۇعالىمدەر كۋرسىنا كەلگەنىمدە «نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟» دەپ سۇرادى. ۋچيليششەگە قابىلداۋ ەمتيحاندارى اياقتالسا دا, مەن ءۇشىن كوميسسيا شاقىرىپ, وقۋ ورنىنا ءوزىنىڭ سىنىبىنا قابىلدادى. ول ۋاقىتتا مەن دومبىرانى دا, باياندى دا, ماندولينانى دا تارتاتىنمىن. بىراق سەيىلحان اعا دومبىراعا دەن قويۋىمدى قالادى. سودان وسى جولمەن كەتتىم عوي.
ۇستازىم مادەنيەت مينيسترلىگىنە قىزمەتكە شاقىرىلعاننان كەيىن بوزداق رزاحانوۆ ەسىمدى تاماشا مۋزىكا مامانىنان وقىدىم. 1969 جىلدىڭ كوكتەمىندە ۋچيليششەگە لاتيف حاميدي كەلدى. ونىڭ الدىندا كۇيلەرىمدى تارتىپ, ايگىلى كومپوزيتوردىڭ باتاسىن الدىم.
ۋچيليششەنى ءبىتىرىپ جاتقان كەزدە مەملەكەتتىك ەمتيحانداردى قابىلداۋ كوميسسياسىنىڭ توراعاسى بولىپ بولات سارىباەۆ كەلدى. سول كىسى ماعان كونسەرۆاتورياعا جولداما جازىپ بەردى.
– بىلۋىمشە, كونسەرۆاتورياعا ءسال كەيىندەۋ ءتۇسىپسىز. ونىڭ سىرىن اشساڭىز.
– ۋچيليششەدەن كەيىن اۋدان باسشىلىعى ماعان قولقا سالىپ, مۋزىكا مەكتەبىنە ديرەكتور بولۋىمدى قالادى. ولاردىڭ وتىنىشتەرىن جەرگە تاستاي المادىم. سودان كونسەرۆاتوريادا وقۋدىڭ ورنىنا مەكتەپتە جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى. ودان ءبىر جىل وتكەندە بارىپ كونسەرۆاتورياعا ءتۇستىم.
– موڭعوليادا جۇمىس ىستەگەنىڭىز بار ەكەن. ول جاققا قالاي بارىپ ءجۇرسىز؟
– كسرو مادەنيەت مينيسترلىگىنەن ءبىزدىڭ ءتيىستى مينيسترلىگىمىزگە حات كەلدى. وندا ۇلان-باتىرعا شىعىستىڭ اسپابىندا وينايتىن ديريجەر مامان كەرەكتىگى تۋرالى ايتىلعان. ول ۋاقىتتا كونسەرۆاتوريا رەكتورى عازيزا جۇبانوۆا ەدى. باستىعىم مەنى جىبەرۋدى ءجون دەپ تاپتى. موڭعوليادا ەكى جىل ساباق بەردىم, كەڭەسشى بولدىم. وركەستردى, حوردى, بي ونەرىن ءبىر ارناعا توعىستىرعان ۇجىمدى باسقاردىم. سول ەلدە ەلۋگە تارتا شىعارمانى – شەتەل, ورىس جانە قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ تۋىندىلارىن وركەسترگە ءتۇسىرىپ كەتتىم.
ۇلتتىق اسپاپتارىمىزدى زەرتتەۋدى جالعاستىرۋ كەرەك
– ونەرىڭىزدىڭ ورىستەۋىنە بولات سارىباەۆتىڭ ىقپالى بولعاندىعىن ايتتىڭىز. ول كىسىنى مۋزىكاتانۋشى, قازاقتىڭ سانداعان اسپاپتارىن تىرىلتكەن ادام رەتىندە دە بىلەمىز. ءسىز دە قۇرمانعازى وركەسترىن باسقارعان جىلدارى بىرنەشە اسپاپتان توپتاردى قوسىپسىز. وسى جاعىن تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز.
– الدىمەن مىنانى ايتايىن: موڭعولداردا ءبىزدىڭ قىلقوبىزعا ۇقسايتىن مورينحۋر دەيتىن ۇلتتىق اسپاپ بار. بۇل اسپاپتى شەبەر دەنيس ياروۆوي جەتىلدىرگەننەن كەيىن ودان ماقپالداي دىبىس شىعا باستادى. سول ەلدە جۇرگەندە وسىنى بايقاپ, دومبىرا مەن قىلقوبىزدىڭ قۇرىلىمى تۋرالى ويلاندىم. سودان ەكسپەريمەنت رەتىندە «اسەم قوڭىر» اتتى وركەستر قۇردىم. سىنىبىمدا اسسيستەنت بولعان مارقۇم جۇماگەلدى ناجىمەدەنوۆ دومبىرانى جەتىلدىرۋ ءۇشىن عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىن جازا باستادى. ۇلتتىق اسپاپتارىمىزدىڭ ءۇنىن جاقسارتۋ ءۇشىن ءالى دە زەرتتەۋدى جالعاستىرۋ كەرەك. سونى قولعا الاتىن ادامدار تابىلسا دەپ ويلايمىن.
ال قۇرمانعازى وركەسترىنە ەلىمىز ءۇشىن قيىن-قىستاۋ توقسانىنشى جىلدارى كەلدىم. ول ۋاقىتتا شامعون قاجىعاليەۆ قاراعاندىعا اۋىسىپ كەتىپ, ورنىنا مەن شاقىرىلدىم. 1991 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا وركەستردە 28 مۋزىكانت قانا قالدى. مامىر ايىنا قاراي ارىپتەستەرىم مەن شاكىرتتەرىمدى شاقىرىپ, ولاردىڭ سانىن 61 ادامعا جەتكىزدىم. العاشقى مارتە وركەسترگە قىلقوبىز جانە شەرتەر توپتارىن قوستىم.
كونسەرۆاتورياداعى حالىق اسپاپتارى فاكۋلتەتىندە «شەرتەر» ارنايى سىنىبى مەن «سىبىزعى», «سازسىرناي», «جەتىگەن» فاكۋلتاتيۆ سىنىپتارىنىڭ اشىلۋىنا مۇرىندىق بولدىم. دومبىرا كافەدراسى جانىنان «ءداستۇرلى ءان» سىنىبىنىڭ جۇمىسىن باستاۋىنا باستاما كوتەرگەن ادامداردىڭ ءبىرى دە ءوزىممىن.
– ۇلىڭىز ارمان دا كومپوزيتور. «ۇيادا نە كورسەڭ, ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ» دەيدى. وعان وتباسىندا العان تاربيەنىڭ اسەرى بولدى دەپ ويلايسىز با؟
– ءيا, كىشكەنتايىنان مۋزىكاعا قۇشتار بولدى. ايتىس تەلەديداردان العاش شىعىپ جاتقان كەزدە قولىنا دومبىرا الىپ, ۇيگە كەلگەن كىسىلەردى ايتىسقا شاقىراتىن. كەيىن ا.جۇبانوۆ مەكتەبىنىڭ فورتەپيانو سىنىبىن ءبىتىردى. كونسەرۆاتورياعا فورتەپيانوعا ءتۇسىپ, قوسىمشا كومپوزيتورلىقتى وقىدى. قۇدايعا شۇكىر, قازىر مۋزىكاسى ەلىمىزگە, شەتەلگە دە تانىلىپ جاتىر, ديسكىگە دە جازىلۋدا. ۇلىمنىڭ ماعان ەلىكتەيتىنى دە بار شىعار.
– شاتاسپاسام, ارمانمەن «بەيبارىس سۇلتان» وپەراسىن بىرىگىپ جازدىڭىز عوي. وسىعان كەڭىرەك توقتالىپ وتسەڭىز.
– بەلگىلى تۇلعالارعا قاتىستى قازاقستاندا قىزىقتى دەرەكتەر شىعا باستاعان كەزەڭدە دوسىم, تانىمال وپەرا ءانشىسى عافيز ەسىموۆ ماعان «بەيبارىس سۇلتان» تولعاۋىن جازۋدى ۇسىندى. مۋزىكاسىن جازىپ, ءبىر كونتسەرتتە ورىندادىم. جۇرت جىلى قابىلدادى, ال عافيز تىپتەن ارقالانىپ: «بۇل بەيبارىستىڭ دايىن ارياسى عوي! سەندە وركەسترگە, حورعا ارنالعان شىعارمالار, رومانستار دا بار. ەندى وپەرا جازاتىن كەزىڭ كەلدى» دەگەن ۇسىنىس ايتتى. باسىندا ءبىراز كۇماندانىپ, اقىرى ارمانمەن بىرگە جازۋعا بەل بايلادىم. سودان ەكەۋمىز بىرنەشە جىل «بەيبارىس سۇلتان» وپەراسىن جازدىق. ليبرەتتوسىن جازۋعا بەلگىلى اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەتتى كومەككە شاقىردىم. وپەرانىڭ تۇساۋى وسىدان ءتورت جىل بۇرىن استانا فيلارمونياسىندا كەسىلدى. باستى پارتيالاردى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەرى ازامات جىلتىركوزوۆ, بيبىگۇل جانۇزاق جانە بەيىمبەت تاڭارىقوۆ ورىنداپ, جاقسى الىپ شىقتى.
– اعا, قۋانىشتى دا, قايعىنى دا كوردىڭىز. كورنەكتى كومپوزيتور سەيدوللا بايتەرەكوۆ اكە اتانعاندا قاتتى قۋانىپ, «كىشكەنتاي» كومپوزيتسياسىن جازعان دەگەن اڭگىمەنى ەستىگەن ەدىم. ءسىزدىڭ «شاتتانامىن» دەگەن كۇيىڭىز بار. وسى كۇي تاريحىن بىلگىمىز كەپ وتىر.
– «شاتتانامىن», «ەركىن ەلىم» سياقتى كۇيلەرىم ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاندا جازىلدى. بوداندىقتىڭ بۇعاۋىنان بوساپ, ازاتتىق العانىمىزدا ەل قالاي قۋانسا, شىعارماشىلىق ادامدارى سولاي شاتتاندى. سول قۋانىشتان جۇرەگىمنەن بۇل تۋىندىلار شىقتى.
تۇڭعىش كۇيىمدى اجەمە ارنادىم
– جالپى, كومپوزيتورلىققا قالاي كەلدىڭىز؟
– 1965-1966 جىلدارى اۋىلدا جۇرگەندە ءان شىعارا باستادىم. بوزبالالىق شاقتاعى العاشقى ماحاببات سەزىمىنىڭ اسەرى عوي. ال تۇڭعىش كۇيىمدى اجەمە ارناپ 1967 جىلى جازدىم. سودان ۋچيليششە, كونسەرۆاتوريادا وقىعاندا جالعاستىردىم.
– استاناعا كەلگەنىڭىزگە ون جىلعا جۋىقتاپ قالىپتى. باس قالاعا ارنايى شاقىرتۋمەن كەلدىڭىز بە؟
– ءيا. ونىڭ الدىندا باس قالاعا ءتۇرلى كونكۋرستارعا, فەستيۆالدەرگە قازىلار القاسىنىڭ مۇشەسى بولىپ كەلىپ ءجۇردىم. نەگىزىنەن, استاناعا 1997 جىلدان شاقىرا باستادى. اۋەلى «وركەستر ۇيىمداستىرىڭىزشى» دەگەن ۇسىنىس ءتۇستى. ودان سوڭ ەلورداعا كەپ جاتقان وركەستردىڭ سوڭىنان كەلۋ تۋرالى ءوتىنىش ايتىلدى. اقىرى 2008 جىلى كەلدىم عوي. قازاق وركەسترى مەنىڭ سۇيىكتى پەرزەنتىمە اينالدى. وركەستردە قولدانىلاتىن مۋزىكالىق اسپاپتار سانى جاعىنان رەسپۋبليكامىزدا بىزدەن اساتىن ۇجىم جوق. رەپەرتۋارىمىز دا باي.
قۇرمانعازى وركەسترىنە جەتەكشىلىك ەتكەنىمدە, مەنىڭ ۇسىنىسىممەن دومبىرالاردى ءبىر شەبەر ءبىر اعاشتان جاسادى. مۇنىڭ ۇتاتىن تۇسى – ۇجىم شىعارمانى ورىنداعاندا تىڭدارماندار كورمەسە دە, قاي وركەستر ەكەنىن بىردەن تانيدى. استانا فيلارمونياسىنىڭ قازاق وركەسترىنە دە بولاشاققا سونداي دومبىرالاردى الدىرامىز.
قازىر دومبىرا جاساۋ ءادىسى دە وزگەردى. بۇرىن ونى جاساۋ ءۇشىن اعاشتى تابيعي تۇرعىدان ۇزاق كەپتىرەتىن. بۇگىن اعاشتى اكەلەدى دە, ەلەكتردىڭ كۇشىمەن تەز كەپتىرىپ, دومبىرا جاساي سالادى. ءبىر-ەكى ايدان كەيىن, ءارى كەتسە ءبىر جىلدان سوڭ سونداي دومبىرانىڭ اعاشتارى قيسايىپ, ءۇنى دە دۇرىس شىقپايدى. ءار نارسەنىڭ ءوزىنىڭ زاڭدىلىعى, رەتى بار.
– باياعىدا ەممانۋيل رومانەنكو دەگەن دومبىرا جاسايتىن شەبەر بولعانىن بىلەم. قازىر سونىڭ جاساعان دومبىرالارىن ۇستاپ جۇرگەن تانىس كۇيشىلەرىم دە بار. ولار سول دومبىرالارىن ماقتايدى. ءسىز قاي شەبەرگە جۇگىنەسىز؟
– ءوزىم كوبىنەسە جولاۋشى تۇردىعۇلوۆ دەيتىن شەبەردىڭ دومبىرالارىنا دەن قويام. سوسىن اعاشتىڭ ساپاسىنا كوپ نارسە بايلانىستى. قازىر شەبەرلەر جەكە-جەكە جۇمىس ىستەيدى. ال ۇلكەن ءبىر ورتالىق بولسا, جۇمىستىڭ اۋقىمى دا كەڭەيەر ەدى دەپ ويلايمىن.
– اتاقتى «قوڭىر» كۇيىنىڭ اۆتورى ابىكەن حاسەنوۆتىڭ وسى كۇيىن كەز كەلگەن دومبىرامەن تارتا المايسىڭ دەگەن اڭگىمەنى تاياۋدا عانا ەستىپ ەدىم. ءسىز بۇعان نە دەيسىز؟
– بۇل – راس. وتكەن عاسىردىڭ سەكسەنىنشى جىلدارى كوپتەگەن دومبىرانىڭ شاناعى ۇلكەن بولىپ جاسالدى. ونداي دومبىراعا كوبىنەسە ىشەكتىڭ كۇشى جەتپەي, اسپاپتىڭ ءۇنى دۇرىس شىقپادى. شاعىنداۋ دومبىرا كەرىسىنشە. ىشەك شەرتىلگەندە شاناقتىڭ بۇكىل اۋدانىن قامتىپ, تەربەتىپ, دىبىسى جاقسى تارايدى. سوسىن شەرتپە كۇيگە قالاق دومبىرا, توكپە كۇيگە باتىستىڭ قوزىقۇيرىق دومبىراسى كەلەدى.
دارىندى جاس ديريجەرلەر ءوسىپ كەلەدى
– ەلىمىزدە ءتۇرلى مۋزىكالىق كونكۋرستار, فەستيۆالدەر ءوتىپ تۇرادى. سولاردىڭ ىشىندە ونەرگە بەرەرى كوپ, مۋزىكا ماماندارى مەن كورەرمەندەردى قىزىقتىراتىن بايقاۋلاردى اتاپ بەرە الاسىز با؟
– بيىل استانادا كەزەكتى مارتە نۇرعيسا تىلەنديەۆ اتىنداعى حالىقارالىق بايقاۋ ءوتتى. وعان العاش رەت «سيمفونيالىق وركەستر ديريجەرى» اتالىمى قوسىلدى. كونكۋرسانتتار مەن قازىلار القاسىنىڭ مۇشەلەرى ءار ەلدەن جينالدى. كونكۋرس وتە قىزىقتى ءوتتى. ءوزىم قازىلار القاسىنىڭ توراعاسى ەدىم, قاتىسۋشىلاردىڭ كاسىبي دەڭگەيى جوعارى بولعاندىقتان باعا بەرگەندە ءبىراز قينالدىم. كوپشىلىك ءبىزدىڭ فيلارمونيانىڭ سيمفونيالىق وركەسترىنىڭ باس ديريجەرى ەرنار ءنۇرتازيندى ءبىرىنشى ورىنعا لايىق دەپ تاپتى. وسى جاعداي مەنى قاتتى قۋانتتى.
سونداي-اق, وسى جىلى ديريجەرلەردىڭ شامعون قاجىعاليەۆ اتىنداعى ءىىى رەسپۋبليكالىق بايقاۋى وتە بيىك دارەجەدە ۇيىمداستىرىلدى. وسى ەكى بايقاۋ قازاقستاندا تالانتتى جاس ديريجەرلەر ءوسىپ كەلە جاتقانىنا مەنىڭ كوزىمدى جەتكىزدى.
– جالپى, ەلىمىزدە ديريجەرلىكتى دە ءان مەن كۇي ونەرى سياقتى مەكتەپتەرگە ءبولىپ قاراستىرۋعا بولا ما؟
– ءار ونەردىڭ كلاسسيكالىق باعىتى بولادى. ءبىزدىڭ نەگىزىمىز – كەڭەستىك مەكتەپ. سوسىن ۇستازعا كوپ نارسە بايلانىستى. ياعني, كىمنەن وقىساڭ, سونىڭ مانەرىن ءبارىبىر الاسىڭ. ونەرپازدىڭ دۇنيەتانىمى, تابيعاتى دا ۇلكەن مانگە يە. ال ءان مەن كۇيگە كەلسەك, مەكتەبىمىزدىڭ كوپتىگىن زور بايلىق, حالىقتىڭ ۇلىلىعى دەپ بىلەم. سەبەبى دومبىرامىز – ءبىر, قوبىزىمىز – ءبىر, ءتىلىمىز – ءبىر, ءدىلىمىز – ءبىر. ياعني, مادەنيەتىمىز ورتاق.
– اقمولا وبلىستىق فيلارمونياسىنا تاياۋدا ۇكىلى ىبىرايدىڭ اتى بەرىلدى. استانا فيلارمونياسىنىڭ دا, ءوزىڭىز جەتەكشىلىك ەتەتىن قازاق وركەسترىنىڭ دە اتى جوق. وزىڭىزگە تىكەلەي قاتىسى بار بۇل ۇجىمدارعا بەلگىلى مۋزىكا مايتالمانىنىڭ اتى بەرىلۋى كەرەك سياقتى, قالاي ويلايسىز؟
– ارينە, ونەرىمىزگە ەڭبەك سىڭىرگەن, حالىق تانيتىن تۇلعالاردىڭ اتىمەن مادەني وشاقتاردى, ونەر ۇجىمدارىن اتاۋ كەرەك. ءبىزدىڭ ۇجىمدارعا كەلسەك, وعان ۋاقىت كەرەك دەپ ويلايمىن. ءار نارسەنىڭ رەتى بولادى. وعان ويلانىپ بارىپ كەلۋ قاجەت. قازاق كەز كەلگەن دۇنيەنىڭ اتى بولعانىن دۇرىس كورەدى. نەگىزى, ومىردەن وتكەن ايتۋلى تۇلعانى ەستە ساقتاۋ ءۇشىن بۇل – قۇپتارلىق ءىس. بەلگىلى ءبىر ونەر ۇجىمىنا اتى بەرىلسە, سول ۇجىم ساحناعا شىققان سايىن كەيىنگى جاستار تۇلعانى تاني تۇسەدى.
شەتەلدە ولاي ەمەس ەكەنىن ايتا كەتەيىن. ماسەلەن, بەرلين فيلارمونياسى نەمەسە بەرلين فيلارمونياسىنىڭ وركەسترى بولىپ اتالا بەرەدى.
– جازۋشىلار وداعى, جىرشىلار مەن تەرمەشىلەر جانە ايتىس اقىندارى وداعى سىندى قوعامدىق ۇيىمدار قازىر جۇمىس ىستەپ وتىر. ءسىز كۇيشىلەر وداعىن قۇرۋ تۋرالى باستاما كوتەردىڭىز دەپ ەستىپ ەدىم.
– ءبىز «قازاق كۇيلەرى قوعامى» دەگەن ۇيىم قۇرماقپىز. بىراق قازىر ونىمەن اينالىسۋعا ۋاقىتىم بولماي وتىر. ول ۇيىمدى قۇرۋداعى ماقساتىمىز – بەلگىلى ءبىر مەزگىلدەردە جينالىپ, مۋزىكا ونەرىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاۋ, كەيىنگى جاستاردى تاربيەلەۋ, ومىردەن وتكەن مۋزىكانتتارعا ارناپ كەشتەردى وتكىزۋ. بۇل جوسپارىمىزدا ءالى بار. اماندىق بولسا, قولعا الارمىز دەپ ويلايمىن.
– قازىر قازاق كۇيى مەن كۇيشىلەردىڭ زەرتتەلۋىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– بۇل جاعى ءالى دۇرىس بولماي جاتىر. ونى زەرتتەۋ ءۇشىن كۇيلەردىڭ ءوزىن عانا ەمەس, تاريحىن جاقسى ءبىلۋ كەرەك. كۇيدى كىم جەتكىزدى, شىعارما قالاي دامىعان, ءوسىپ جاتىر ما, ءوشىپ جاتىر ما دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە ءبىلۋ قاجەت. ونى بىلەتىن ادام جازۋى ءتيىس. بىراق تەوريالىق تۇرعىدان, عىلىمي جاعىنان تالدايتىن زەرتتەۋشىلەر تاپشى بوپ تۇر. كوبىسىنىڭ كۇيدى زەرتتەۋگە ءتىسى باتپاي جاتىر.
– ەلباسىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسىندا ۇلتتىق كود تۋرالى ايتىلادى. وسىعان پىكىرىڭىزدى بىلدىرسەڭىز.
– بۇل ادامعا وي سالاتىن, باعىت-باعدار سىلتەيتىن ماقالا عوي. سونىڭ اياسىندا قازىر كوپ نارسە اتقارىلۋدا. «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن الايىق. كاسىپكەرلەر نەمەسە زيالى قاۋىم تۋعان جەرىنە بارىپ, كومەك جاساپ جاتىر. وسىعان ەلباسى ماقالاسىنىڭ بەلگىلى ءبىر اسەرى بولىپ, تۇرتكى بولدى دەپ ويلايمىن.
– اقىنداردىڭ اۋىلعا بارىپ نەمەسە تابيعات اياسىنا شىعىپ, شابىتتاناتىنى بار. ءوز باسىم ولارمەن ارالاسقاندا «قالا شارشاتىپ جىبەردى» دەگەن اڭگىمەنى كوپ ەستيمىن. كومپوزيتورعا قالاي ەكەن؟ قالادان جالىقپايسىز با؟ جالپى, شابىتتى قايدان الاسىز؟
– ۇيرەنشىكتى جەردەن باسقا جەرگە بارعاندا ادامدا ءبىر سەزىم پايدا بولادى. اسەم قالاعا كەلگەندە دە اسەرلەنەسىڭ. ارينە, كابينەتتە وتىرىپ تۇك بىتىرە المايسىڭ. ءجۇرۋ كەرەك, كورۋ كەرەك. جالپى, ءار نارسەدەن جاقسى اسەر الا ءبىلۋ كەرەك.
– سۇراقتى باسقاشا قويسام, ءوزىڭىز استانادا قاي جەرگە بارىپ دەمالعاندى ۇناتاسىز؟
– استانادا قازىر ساياباقتار كوبەيىپ كەلە جاتقانى قۋانتادى. اسىرەسە, «پيراميدانىڭ» ارتىنداعى ساياباقتى ۇناتىپ, سول جەردە سەرۋەندەگەندى قالايمىن. ول ماڭايدا وزەن دە, اعاش تا كەزدەسەدى. سوسىن فيلارمونيا عيماراتى جانىندا كىشكەنتاي گۇلزار بار. بۇل جەردە جۇرگەندە دە كوڭىلىڭ جايلانادى.
– تۇلعاڭىزعا قاراعاندا, سپورتپەن دە اينالىساتىن سياقتىسىز.
– جاسىمدا سپورتپەن اينالىستىم. قازىر تاڭەرتەڭ ويانعاندا مىندەتتى تۇردە دەنە جاتتىعۋىن جاسايمىن. سوسىن ديريجەرلىك ماماندىق تا سپورتتىڭ ءبىر ءتۇرى سياقتى. كۇندىزگى ساعات 10-نان 12-گە دەيىن وركەسترمەن تىك تۇرىپ دايىندىق جاساعان دا ءبىر جاعىنان دەنساۋلىققا پايدالى. ول دا ادامنان شيراقتىقتى قاجەت ەتەدى.
– كەزىندە مۋزىكا مەترى فۋات مانسۋروۆ ءسىزدى «دومبىرا ۇستاعان پاگانيني» دەپ بەكەردەن-بەكەر اتامادى دەپ ويلايمىن. شىعارماشىلىق كەشىڭىزدىڭ ءساتتى ءوتۋىن تىلەيمىن! ۋاقىت تاۋىپ, اڭگىمەلەسكەنىڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان
امانعالي قالجانوۆ
