«ەل بولامىن دەسەڭ, YOUTUBE-ءىڭدى تۇزە». بارشامىزدىڭ سانامىزدا جاتتالىپ قالعان تەرەڭ ماعىنالى ناقىل ءسوزدى زامانىنا قاراي وسىلايشا تۇرلەندىرۋگە بولادى. راسىمەن دە, تەمىر قۇرىلعىعا تەلمىرگەن ۇرپاق ءوسىپ جاتىر. بۇرىندارى تەلەديداردىڭ الدىندا جينالاتىن بالالار قازىر ءبىر-ءبىر پلانشەت قۇشاقتاپ, YOUTUBE جەلىسىندە ءتۇرلى مۋلتفيلمدەردى كورەدى. كەيىپكەرلەرگە قاراپ ءتىلى شىعادى. بۇدان بۇلدىرشىندەرگە قازاقشا ءونىم جاساۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن سەزىنگەن بولارسىز. وتاندىق «بالاپان» ارناسىنان بولەك, «بولاشاق» قاۋىمداستىعىنىڭ كورپوراتيۆتىك قورى بالالارعا ارناپ گولليۆۋد فيلمدەرىن قازاقشا دۋبلياجداپ ءجۇر.
كۇنى كەشە عانا «سۋپەر وتباسى-2» ءفيلمى قازاق تىلىندە كورەرمەنگە جول تارتتى. الەمدىك پرەمەرا بولىپ جاتقاندا, قازاق كورەرمەنى دە تۋىندىنى تاماشالادى. وقيعا جەلىسى بويىنشا ەرەكشە كۇشكە يە وتباسى عالامدى قۇتقارۋ ءۇشىن بارىن سالادى. باتىرلاردىڭ كۇندەلىكتى ءومىرى ءتۇرلى شىتىرمان وقيعاعا تولى. ءفيلمنىڭ قازاق تىلىندەگى دۋبلياجىنىڭ رەجيسسەرى شاح-مۇرات ورداباەۆ بولدى. ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ اكتەرى وسىمەن بەسىنشى رەت ءوزىن جاڭا قىرىنان بايقاپ, جوباعا جەتەكشىلىك ەتىپ جاتىر.
– 2016 جىلدان باستاپ دۋبلياج رەجيسسەرىمىن. بۇعان دەيىن «جۇلدىزدى سوعىستار: كۇرەسكەر-1», «گالاكتيكا ساقشىلارى-2», «ورمەكشى ادام: قايتا ورالۋ» جانە «كوكونىڭ قۇپياسى» فيلمدەرىنىڭ قازاقشا دىبىستالۋىنا اتسالىستىم. دۋبلياج – ونەردىڭ ءبىر قىرى. ونىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. 60-جىلدارى ش.ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنان باستاۋ الادى. كەزىندە وسى سالادا مۇحتار باقتىگەرەەۆ, فاريدا ءشارىپوۆا سياقتى ايگىلى ارتىستەرىمىز تەر توكتى. سوندىقتان مۇنى قوسىمشا تابىس كوزى دەپ ويلامايمىن. دۋبلياجدىڭ ارقاسىندا ارتىستەر ءوزىن جاڭا قىرىنان تانىپ, شىعارماشىلىعىن شىڭدايدى, – دەپ ەسەپتەيدى شاح-مۇرات ورداباەۆ.
بۇگىندە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى زاڭ قىزمەتى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى كۇمىس سەيىتوۆانىڭ «بارلىق ءفيلمدى قازاق تىلىنە دۋبلياجداۋ قاجەتتىلىگى جوق» دەگەن ءسوزى قوعامدا قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتىر. ول «قازاقستانعا ورتاشا ەسەپپەن العاندا جالپى 300-گە جۋىق فيلم كورسەتىلەدى. ونىڭ بارلىعىن قازاق تىلىنە مىندەتتى تۇردە دۋبلياجداۋ قاجەت ەمەس. «مادەنيەت تۋرالى» زاڭعا «سۋبتيترلاۋ نەمەسە كادردان تىس اۋدارمانى ەنگىزۋ» نورماسىن كىرىستىردىك» دەپ مالىمدەمە جاساعان بولاتىن. الايدا قازاقشا كونتەنتتى كوبەيتۋگە تالماي ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان «بولاشاق» قورى مەن ءتىل جاناشىرلارى باسقا پىكىردە ەكەنى تۇسىنىكتى.
«بولاشاق» قاۋىمداستىعىنىڭ كەڭەس توراعاسى, ءماجىلىس دەپۋتاتى باحتيار ماكەننىڭ پىكىرىنشە, بالالار زامان اعىمىنا ساي مۋلتفيلمدەردى انا تىلىندە كورۋگە قۇقىلى. ونىڭ ايتۋىنشا, 7 جىلدىڭ ىشىندە 24 مۋلت يپليكاتسيالىق فيلم قازاقشا جارىققا شىققان. «جاقىندا عانا پارلامەنت قابىرعاسىندا «كينەماتوگرافيا تۋرالى» زاڭدى كوتەردىك. سول زاڭ شەڭبەرىندە ءبىراز ماسەلەلەردىڭ باسىن اشىپ, گولليۆۋد مۋلتفيلمدەرىن دۋبلياجداۋعا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ بىلدىرگىمىز كەلەدى» دەگەن دەپۋتات كينوتەاترلاردان كەيىن مۋلتفيلمدەردى قايدا كورۋگە بولادى دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەردى. – تۋىندىلاردى مەملەكەتتىك تاپسىرىس اياسىندا ارنا ەفيرلەرىنە تاراتامىز. اۋىلدى جەرلەردە قازاقشا مۋلتفيلمدەردى كورسەتۋدە ازىرگە قيىندىقتار بار. ايماقتاردا كينوتەاترلار جوق ەكەنى بەلگىلى. سول سەبەپتى جۋىردا رەسەيلىك www.ivi.ru ينتەرنەت-پورتالىمەن كەلىسىمشارتقا وتىردىق. سايتتا قازاق تىلىنە اۋدارىلعان تۋىندىلاردى HD ساپاسىندا كورە الاسىزدار. «مەلومان» دۇكەن جەلىسىندە دە ديسكتى ساتىپ الۋعا بولادى, – دەدى باحتيار ماكەن.
ال اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستىڭ بەكەر ەمەستىگىن ءفيلمنىڭ دۋبلياج رەجيسسەرى شاح-مۇرات ورداباەۆ بىلايشا ءتۇسىندىردى:
– بۇل جۇمىستى توقتاتىپ, ورنىنا سۋبتيتر قويۋ دەگەن قازاق دۋبلياجىنا عانا ەمەس, قازاق تىلىنە جاسالعان قيانات دەپ بىلەمىن. مۇنىڭ بارلىعى تابىس ءۇشىن جاسالمايدى, بالالاردىڭ بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزدى. ارقالىقتا تۋعان اعامنىڭ ءتورت بالاسىنا ءار فيلم شىققان سايىن ديسكىلەردى اپارىپ بەرەمىن. كورىپ بولعان سوڭ, پىكىر الماسامىز. بالالار مازمۇنىن تاپتىشتەپ ايتىپ بەرەدى. مۋلتفيلمدەگى اندەردى جاتقا ايتادى. ولاردىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرلەرىنىڭ قازاقشا سويلەگەنى قالىپتى جاعدايعا اينالىپ بارادى.
ءبىر جوباعا شامامەن ەكى ايداي ۋاقىت بەرىلەدى. ءماتىندى الىپ, اۋدارۋ, ونى ۇيلەستىرۋ, اكتەرلەرگە كاستينگ جاساۋ, ءۇش ساتىداعى دىبىس جازۋ بارىسى, فينيش, ماتەريالدى جيناقتاۋ سياقتى وراسان زور ەڭبەك اتقارىلادى. ديسنەي كومپانياسىنىڭ ەرەجەلەرىنە سايكەس, ءۇش كۇننىڭ ىشىندە كەيىپكەرلەردىڭ داۋىسىنا لايىقتى ارتىستەردى ىزدەستىرەدى. بۇگىندە دۋبلياج جاساۋعا استانا مەن الماتىنىڭ عانا ەمەس, قاراعاندى, كوكشەتاۋ قالالارىنىڭ اكتەرلەرى دە قوسىلدى. «قاللەكي» تەاترىمەن قاتار, جاستار تەاترى, استانا ميۋزيكل تەاترى, قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەكتەرى بايقاۋلاردان ءوتىپ ءجۇر.
ءماتىندى كاسىبي اۋدارماشى اۋدارادى. ودان كەيىن ونى ءتىل مامانى قاراپ شىعىپ, رەداكتسيالايدى. كوركەمدىك كەڭەس تە كوز جۇگىرتەدى. رەجيسسەرلىك ۇستەلگە جەتپەس بۇرىن 4-5 ادامنىڭ قولىنان ءوتىپ, ۇلكەن ساراپتاۋ جاسالادى. دەگەنمەن پرەمەرادان كەيىن قاتەلىكتەردى تەرىپ, سىن ايتىپ جاتاتىندار دا كەزدەسەدى. وعان شاح-مۇرات ورداباەۆ: «ءتىل ماماندارى ءسوزدىڭ دۇرىس ايتىلىپ, جازىلىپ, گرامماتيكالىق زاڭدىلىققا باعىنعانىن قالايدى. ال كينونىڭ ءومىرى, ونىڭ سيۋجەتى بۇل ەرەجەلەرگە ساي بولماۋى مۇمكىن. سەبەبى ءار كەيىپكەردىڭ تابيعاتى وزگەشە. ونىڭ ىشىندە تۇرمەدە وتىرعانى دا بار, پروفەسسور دا, قاراقشى دا بار. ولاردىڭ بارلىعى بىردەي جۇرگىزۋشىلەر سياقتى سويلەمەيدى عوي. كەيبىر سوزدەر كوركەم ەستىلمەگەنىمەن, ءفيلمنىڭ كوركەمدىك يدەياسى شەڭبەرىندە اۋدارىلادى. سوندىقتان كەيبىر كەزدەردە دورەكى سوزدەردى, اۋىزەكى سوزدەردى ءجيى قولدانامىز. مۇنىڭ بارلىعى – رەداكتورمەن بىرگە ەتەنە وتىرىپ شەشىلگەن دۇنيە» دەپ جاۋاپ بەردى. ايتا كەتەيىك, «سۋپەر وتباسى-2» مۋلتيپليكاتسيالىق ءفيلمىن جازۋشى ءارى جۋرناليست تۇرسىنباي جانداۋلەت رەداكتسيالادى. ال ءماتىندى ۇيلەستىرۋشى – گۇلجان ساۋرتاەۆا. بۇل ماماندار – ءوز ءىسىن بىلەتىن, ناعىز ءتىلدىڭ جاناشىرلارى.
باستى كەيىپكەرلەردى دىبىستاعان – تەاتر جانە كينو اكتەرلەرى سايا توقمانعاليەۆا مەن جانىبەك مۇساەۆ. ال كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ داۋىسىن ديدار قۇرالباەۆ پەن ايكوركەم ادىلگەرەەۆا دىبىستادى.
گۇلدانا تالعاتقىزى
قازاق ەرتەگىلەرىن كورىپ, وقىپ, تىڭداپ وسكەن ۇرپاقتىڭ ۇلت جاناشىرى بولارى انىق.