قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى – ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى
قىمباتتى قازاقستاندىقتار!
قۇرمەتتى پارلامەنت دەپۋتاتتارى مەن
ۇكىمەت مۇشەلەرى!
حانىمدار مەن مىرزالار!
ساناۋلى كۇندەردەن كەيىن ءبىز ازاتتىق تۋىن جەلبىرەتىپ, تاۋەلسىز مەملەكەت اتانعانىمىزدىڭ 25 جىلدىعىنا اياق باسامىز. بۇل – تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋ جولىنداعى ولشەۋسىز ەڭبەگىمىزدىڭ شيرەك عاسىرلىق بەلەسىن قورىتىندىلايتىن مەرەيلى ءسات. تاۋەلسىزدىكتى باياندى ەتۋ وعان قول جەتكىزۋدەن دە قيىن. مەملەكەتتىگىمىزدىڭ تۇعىرىن مىزعىماستاي نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن بىزگە ءالى تالاي وتكەلى كۇردەلى, وكپەگى كوپ بۇرالاڭ جولداردان وتۋگە تۋرا كەلەدى.
زاماننىڭ بەتالىسىن وزدەرىڭىز كورىپ وتىرسىزدار. اسا كۇردەلى, قيىن كەزەڭگە اياق باستىق. جاڭا قاتەرلەرى مەن تىڭ مۇمكىندىكتەرى قاتار وربىگەن جاھاندىق احۋال ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا وزگەرۋدە. الپاۋىت ەلدەردىڭ تەكەتىرەسى مەن ءوزارا سانكتسيالار الماسۋ دۇنيەنى تۇيىققا قاراي باستاۋدا. ءبىزدىڭ باستى ەكسپورتتىق ونىمدەرىمىزدىڭ دۇنيەجۇزىلىك نارىقتاعى باعاسى ەسەلەپ قۇلدىرادى. بۇگىنگى احۋال – ءبىزدىڭ جەتىستىكتەرىمىزدى سىنعا سالىپ, ەلدىگىمىزدى شىڭداي تۇسەتىن ۋاقىت تەزى. جاۋاپتى ساتتە بىرلىگىمىزدى ساقتاپ, ەلىمىزدىڭ يگىلىگى ءۇشىن ايانباي تەر توگۋىمىز كەرەك. ءبىرىمىز – ءبارىمىز ءۇشىن, ءبارىمىز – ءبىرىمىز ءۇشىن دەگەن قاعيدانى ۇستانىپ, ەڭبەك ەتۋگە ءتيىسپىز.
ءسات سايىن قۇبىلعان الاساپىران زامانعا ساي امال بولۋى كەرەك. ەڭ جاقسى جوسپار – ۋاقىت تالابىنا بەيىمدەلە الاتىن جوسپار. ءبىز دە زاماننىڭ بەتالىسىنا قاراي مەجەلەرىمىزدى بەلگىلەپ, جوسپارلارىمىزدى جوندەپ وتىرامىز. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – ەلى باقىتتى, جەرى گۇلدەنگەن قاسيەتتى وتانىمىز قازاقستاندى «ماڭگىلىك ەل» ەتۋ! الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسىلىپ, باي دا قۋاتتى ەلدەرمەن يىق ءتۇيىستىرۋ. ءبىز بۇل ماقساتىمىزعا مىندەتتى تۇردە جەتەمىز. مەن بۇگىن جاڭا قاتەرلەرى مەن تىڭ مۇمكىندىكتەرى قاتار وربىگەن جاڭا جاھاندىق ناقتى احۋالدا دامۋدىڭ باستى باعىتتارىن ايقىندايتىن قازاقستان حالقىنا جولداۋىمدى جاريا ەتپەكپىن.
قىمباتتى قازاقستاندىقتار!
قۇرمەتتى پارلامەنت دەپۋتاتتارى, ۇكىمەت مۇشەلەرى!
حانىمدار مەن مىرزالار!
بىرنەشە كۇننەن كەيىن تاريح ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنىڭ ەسەبىن باستايدى. نەبارى شيرەك عاسىردا قازاقستان جاھاندىق شارۋاشىلىق بايلانىستارعا قوسىلعان ەگەمەن ۇلتتىق ەكونوميكا جانە ۇلتتاردىڭ الەمدىك وتباسىنىڭ تولىققاندى قاتىسۋشىسىنا اينالعان مەملەكەت رەتىندە قالىپتاستى. ءبىز ءبارىمىز بىرگە كوپتەگەن سىناقتارعا توتەپ بەردىك, شىنىقتىق جانە نىعايدىق. ءبىز ءوزىمىزدىڭ بۇكىل تاريحىمىزدا كوز كورمەگەن تابىستى ەكونوميكالىق دامۋ قارقىنىنا قول جەتكىزدىك. ءبىزدىڭ حالقىمىز بۇعان دەيىن ەشقاشان بۇگىنگىدەي جاقسى ءومىر سۇرگەن ەمەس. ءبىز كوپ نارسەلەرگە قول جەتكىزدىك.
قازىر الەم شاپشاڭ قارقىنمەن وزگەرۋدە. باسقاشا ءداۋىر تۋىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا وزگەشە مۇمكىندىكتەرى مەن تاۋەكەلدەرى بار جاڭا جاھاندىق ناقتى احۋال پايدا بولۋدا. بۇگىندە قازاقستان ەكونوميكاسىنا الەمدىك رىنوكتارداعى قۇلدىراۋ تۋىنداتقان بىرقاتار سىرتقى فاكتورلار تەرىس اسەرىن تيگىزۋدە. جاھاندىق داعدارىستاردىڭ شىعۋ توركىنى بىزدەرگە بايلانىستى ەمەس. جاھاندىق داعدارىستار ىقپالىنان ەشكىم دە ساقتانىپ قالا المايدى.
ءى. جاڭا جاھاندىق ناقتى احۋالدىڭ سىن-قاتەرلەرى
بۇگىندە بىزگە دە الەم دامۋىنىڭ بۇكىل سىن-قاتەرلەرىن كورە ءبىلۋدىڭ ماڭىزى زور.
بىرىنشىدەن, قازىرگى جاھاندىق داعدارىس جاپپاي قامتۋ سيپاتىنا يە. ءىس جۇزىندە بارلىق الەمدىك رىنوكتار – قارجى, كومىرسۋتەگى, مەتالدار, ازىق-تۇلىك جانە باسقا دا رىنوكتار تۇراقسىز. ءبىزدىڭ ەكسپورتتىق ونىمدەرىمىزگە سۇرانىستىڭ تومەندەۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى دە وسىندا.
ەكىنشىدەن, الەمنىڭ بارلىق ەكونوميكالارىندا دا ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ باياۋلاۋى بايقالۋدا. بۇگىندە جاھاندىق ءىجو ءوسىمىنىڭ ۇنەمى تومەندەۋى جونىندەگى بولجامدار ەشكىمدى دە تاڭقالدىرمايدى. 2011 جىلدىڭ كۇزىنەن باستاپ حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى ولاردى 5-تەن 3 پايىزعا دەيىن تومەندەتە وتىرىپ, بولجامدىق كورسەتكىشتەردى 6 رەت قايتا قارادى. جانە, شاماسى, بۇل دا شەك ەمەس سياقتى.
ۇشىنشىدەن, بۇگىندە مۇنايدان تۇسەتىن سۋپەرتابىستار جوق.
تورتىنشىدەن, جاھاندىق ەكونوميكا ساياسي فاكتورلاردىڭ قىسىمىن سەزىنۋدە. الەم تۇراقسىز بولا ءتۇستى. جەتەكشى دەرجاۆالار ءبىر-بىرىنە قارسى سانكتسيالار ەنگىزدى. ولاردىڭ اراسىنداعى سەنىم كۇرت تومەندەپ كەتتى. تاياۋ جانە ورتا شىعىس, سولتۇستىك جانە ورتالىق افريكا وڭىرىندەگى تۇراقسىزدىق پەن داۋ-جانجالدار كەڭ اۋقىمدى بوسقىندار اعىنىنا اپارىپ سوقتىردى. ءاربىر كۇن تەررورلىق اكتىلەر مەن ونداعان ادامداردىڭ قازا تاپقاندارى تۋرالى حابارلار جەتكىزۋدە. بۇگىندە حالىقارالىق تەرروريزم الەمگە ەلەۋلى قاتەر ءتوندىرىپ تۇر. بۇل تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ ىشكى ىستەرىنە سىرتقى كۇشتەردىڭ ارالاسۋى جولىمەن مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇيرەۋىنىڭ ناتيجەسى.
الەمنىڭ دامۋى كۇشتەردىڭ الەمدىك جانە وڭىرلىك ورتالىقتارىنىڭ اراسىنداعى قاتاڭ باسەكەلەستىك اياسىندا جۇرەتىن بولادى. جاڭا جاھاندىق ءومىر شىندىعىنىڭ سىن-قاتەرلەرىنە ءبىز ءوزىمىزدىڭ ناقتى مۇمكىندىكتەرىمىز نەگىزىندەگى ءبىرتۇتاس ءىس-قيمىل ستراتەگياسىن قارسى قويۋىمىز كەرەك.
ءىى. قازاقستاننىڭ داعدارىسقا قارسى مۇمكىندىكتەرى
جاھاندىق داعدارىس – ول تەك قاۋىپ قانا ەمەس, سونىمەن بىرگە جاڭا مۇمكىندىكتەر. الەمدىك اۋقىمداعى كوپتەگەن كومپانيالار دامۋدىڭ داعدارىستىق كەزەڭىندە ءساتتى كومپانيالارعا اينالدى. ءىس جۇزىندە سوڭعى جارتى جۇزجىلدىقتا تابىسقا قول جەتكىزگەن ەلدەردىڭ ءبارى تۋرا ماعىناسىندا نولدەن باستاعان بولاتىن. ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ ءوزى دە داعدارىس داۋىرىندە ومىرگە كەلدى. العاشقى ونجىلدىقتا – تاۋەلسىزدىكتىڭ قالىپتاسۋىنىڭ ەڭ قيىن كەزەڭىندە – ءبىز نەگىزىنەن «مۇنايسىز» ءومىر سۇردىك. تاۋەلسىز قازاقستان ءار كەزدە دە سىرتقى ەكونوميكالىق ستيحيالارعا كەرەعار دامىپ وتىردى. ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريالاعان وتكەن عاسىردىڭ 90-شى جىلدارىنىڭ ءبىرىنشى جارتىسى ءبىز ءۇشىن قولايلى بولا الدى ما؟ ول ۋاقىتتارى ءوندىرىس توقتاپ, ادامدار جۇمىسسىز جانە ءومىر سۇرۋگە قاجەتتى قارجىسىز قالدى. ءبىز لايىقتى تۇردە, ءاربىر قادام سايىن ول داعدارىستى ەڭسەرە بىلدىك. ءبىزدىڭ ەلىمىز وزگەرىستەردىڭ العاشقى ناتيجەلەرىن ەندى عانا سەزىنە باستاعان ساتتە 1997-1998 جىلدارداعى وڭتۇستىك-شىعىس ازياداعى قارجى داعدارىسى كەلىپ جەتتى.
سول ۋاقىتتارى قابىلدانعان ستراتەگيالىق شەشىمدەر مەن ءىس-قيمىلدار ماڭىزدى وڭ سيپاتتى مانگە يە بولدى. ول كەڭ اۋقىمدى جەكەشەلەندىرۋ مەن ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزعا كوپتەگەن ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ كەلۋى. سول كەزەڭدە ءبىز جاڭا ەلوردامىز – استانانىڭ قۇرىلىسىن قولعا الدىق, كاسپي قۇبىرلى وتكىزگىش كونسورتسيۋمى جۇمىس ىستەي باستادى, «قازاقستان-2030» ستراتەگياسى باستاۋ الدى. 2007-2009 جىلدارداعى دۇنيەجۇزىلىك قارجى داعدارىسى تۋىنداعان كەزدە ۇلتتىق قور قۇرۋ تۋرالى شەشىمنىڭ ماڭىزدىلىعى مەيلىنشە ايقىن بولا ءتۇستى. 20 ميلليارد دوللارداي – قازاقستان ءىجو-ءسىنىڭ 14 پايىزى – جۇمىسپەن قامتۋدى قولداۋعا, جولداردى جوندەۋگە جانە سالۋعا, قالالار مەن اۋىلداردى كورىكتەندىرۋگە ءبولىندى. بانك سەكتورى, شارۋا قوجالىقتارى, شاعىن جانە ورتا بيزنەس كومەككە قول جەتكىزدى. ارام نيەتتى قۇرىلىس سالۋشىلارعا الدانعان مىڭداعان ۇلەستىك قۇرىلىسقا قاتىسۋشىلار مەملەكەتتىڭ ىزگىلىكتى ەرىك-جىگەرىنىڭ ارقاسىندا جاڭا تۇرعىن ۇيلەر الىپ شىقتى.
ءبىز داعدارىسقا قارسى ەكى جوسپاردى ازىرلەپ, دايەكتىلىكپەن جۇزەگە اسىردىق. بۇل ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق قيىندىقتاردى ەڭسەرۋدەگى زور دا تابىستى تاجىريبەمىز. قازىرگى جاھاندىق داعدارىس ءبىزدىڭ باسىمىزعا كۇتپەگەن جەردەن كەلىپ تۇسكەن جوق. مەن جاڭا تولقىننىڭ قايتكەندە دە كەلىپ سوعاتىنىن تالاي رەت ايتقانمىن. بۇل جولى قازاقستان داعدارىسقا قارسى الدىن الۋ ستراتەگياسىن العاش رەت قولدانىپ وتىر.
بىرىنشىدەن, ءبىز قازىردىڭ وزىندە يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعىن باستادىق, ياعني شيكىزات رەسۋرستارىنا عانا قاراپ قالمايتىن ەكونوميكا قۇرۋدامىز.
ەكىنشىدەن, ءبىز «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ باعدارلاماسىن قابىلدادىق. داعدارىسقا قارسى شارالاردىڭ ماڭىزدى اسپەكتىسى ۇلتتىق ۆاليۋتامىز تەڭگەنىڭ ەركىن باعامعا كوشۋىنە بايلانىستى بولدى.
ۇشىنشىدەن, ءبىز «5 ينستيتۋتتىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا 100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋدامىز. پارلامەنت ۇلت جوسپارىن زاڭنامالىق قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەۋدە. ولار 80-نەن استام زاڭ. ولار ءبىز جوسپارلاعانداي, 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان جۇمىس ىستەي باستايدى. شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك ءۇشىن اكىمشىلىك كەدەرگىلەر جويىلۋدا, مەملەكەتتىك باسقارۋ, ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جەتىلدىرىلۋدە. وسى شارالاردىڭ ءبارى دە مەملەكەتكە, قوعامعا ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزعا قوسىمشا توزىمدىلىك بەرەدى.
تورتىنشىدەن, ءبىز قاجەتتى مەملەكەتتىك قور مەن التىن-ۆاليۋتا رەزەرۆىن جيناقتادىق.
بەسىنشىدەن, مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا, بۇعان دەيىن مەن ايتقانداي, مۇناي باعاسى باررەلىنە 30-عا دەيىن جانە 20 دوللارعا دەيىن تومەندەگەن جاعدايلارعا ويلاستىرىلعان ءىس-قيمىلدار نۇسقاسى ازىرلەندى.
التىنشىدان, قازاقستاندا يننوۆاتسيالىق يندۋستريالاندىرۋ شەڭبەرىندە قۇرىلعان ەكونوميكانىڭ جاڭا سەكتورلارى ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ درايۆەرلەرىنە اينالۋدا. كوپتەگەن وڭدەۋشى سالالار ءوسىم كورسەتىپ وتىر. بەس جىلدا وڭدەۋ ونەركاسىبى 1,3 ەسە, حيميا ونەركاسىبى مەن قۇرىلىس ماتەريالدارى ءوندىرىسى 1,7 ەسە ءوستى. ماشينا جاساۋ ونىمدەرىن شىعارۋ 2,2 ەسە, ەكسپورت 3 ەسە ارتتى. 800-دەن استام يندۋستريالىق جوبالار جۇزەگە اسىرىلدى. بيىلعى جىلى مەتاللۋرگيا ونەركاسىبى بىردەن 15 پايىزعا, حيميا ونەركاسىبى 3,2 پايىزعا ۇلعايدى. مينەرالدى ونىمدەر ءوندىرىسى 3,2 پايىزعا, كيىم-كەشەك 4 پايىزعا ءوستى. دۇنيەجۇزىلىك بانك پەن ازيا دامۋ بانكى قازاقستان ءۇشىن 2016 جىلعا جوعارى ەكونوميكالىق ءوسۋ قارقىنىن بولجاپ وتىر.
جەتىنشىدەن, قازاقستاندىقتاردىڭ ەكونوميكالىق مىنەز-قۇلىقتارى وزگەرۋدە. ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ 60 پايىزدان استامعا ارتقانى بايقالىپ وتىر.
* * *
ءبىزدىڭ حالقىمىز ەشقاشان بۇگىنگىدەي باقۋاتتى تۇرمىس كەشىپ كورگەن جوق. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى 1300-دەن استام دەنساۋلىق ساقتاۋ نىسانى مەن 1700-دەن استام ءبىلىم بەرۋ وشاعىن سالدىق. ولاردىڭ بارلىعىن ەڭ سوڭعى ۇلگىدەگى قۇرالدارمەن جابدىقتادىق. اسا كۇردەلى وپەراتسيالاردى ءوز ەلىمىزدە, ءوز دارىگەرلەرىمىز جاسايتىن جاعدايعا جەتتىك. جالپى حالىقتىڭ تۇرمىسىنىڭ, دەنساۋلىعىنىڭ تۇزەلۋى, سانىنىڭ ءوسۋىنىڭ ناتيجەسىندە قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاشا ءومىر ۇزاقتىعى 72 جاسقا جۋىقتادى.
مەملەكەت قانداي جاعدايدا دا الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن شاشاۋ شىعارماي ورىنداپ كەلەدى. تاريحىمىزدى تۇگەندەپ, مادەنيەتىمىزدى وركەندەتۋگە قول جەتكىزدىك. جاڭا جىلدان بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى, الەۋمەتتىك جاردەماقىلار مەن شاكىرتاقى ورتاشا العاندا 30 پايىزعا دەيىن كوبەيەدى. وسىنىڭ بارلىعى حالىقتىڭ بولاشاققا سەنىممەن قاراپ, الاڭسىز ءومىر سۇرۋىنە تولىق نەگىز بولادى.
قۇرمەتتى قازاقستاندىقتار!
وسىدان ەكى جىل بۇرىن مەن «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن جاريالادىم. وسى ۋاقىتتىڭ وزىندە-اق ءبىز ونى جۇزەگە اسىرۋدا, ءتىپتى, جاھاندىق داعدارىستىڭ تەرىس ىقپالىنا قاراماستان, وراسان زور ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدىك.
بىرىنشىدەن, داۆوس ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك يندەكسى كورسەتكىشى بويىنشا قازاقستان الەمدە 42-ءشى ورىنعا يە بولدى.
ەكىنشىدەن, بيزنەس ءۇشىن بارىنشا قولايلى جاعدايلار جاسايتىن ەلدەردىڭ الەمدىك رەيتينگىندە قازاقستان 41-ءشى پوزيتسيانى يەلەندى.
ۇشىنشىدەن, بۇگىن, 30 قاراشادا قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ زاڭدى تۇردەگى تولىققاندى مۇشەسى بولدى. ول تۋرالى دسۇ-نىڭ باس كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا رەسمي تۇردە حابارلاناتىن بولادى. بۇل وقيعا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحىنداعى ماڭىزدى كەزەڭ بولىپ تابىلادى. ول ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تولىققاندى ساۋدا-ەكونوميكالىق ارىپتەس رەتىندە مويىندالۋىن ايعاقتايدى. قازاقستاننىڭ دسۇ-عا ءوتۋى ءبىزدىڭ ەكسپورتتاۋشىلارىمىز ءۇشىن دە, ەكونوميكامىزدىڭ شەشۋشى سەكتورلارىنا كەلەتىن شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن دە جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى.
ءىىى. ءبىزدىڭ داعدارىسقا قارسى باستى ستراتاگەمامىز
بۇگىندە كوپتەگەن جايتتار ۇلى قازاقستان جولى مەن ماڭگىلىك ەل يدەياسىن باستاپ وتىرعان وزىمىزگە بايلانىستى. ءبىزدىڭ ۇزاق مەرزىمدى, ورتا مەرزىمدى جانە تاياۋ بولاشاققا ارنالعان ءىس-قيمىل ستراتەگيالارىمىز بار.
قازىر جانە كەز كەلگەن باسقا ۋاقىتتا ءبىزدىڭ داعدارىسقا قارسى باستى ستراتاگەمامىز ءۇش قاراپايىم, بىراق ماڭىزدى – ءوسىم, رەفورمالار, دامۋ ۇعىمدارىمەن ۇندەس.
ءبىرىنشىسى – ءوسىم. اڭگىمە ەڭ الدىمەن, ەكونوميكالىق ءوسىم تۋرالى بولىپ وتىر. اعىمداعى مىندەتتەرگە قاتىستى العاندا بىزگە قازاقستاننىڭ الەمنىڭ نەعۇرلىم دامىعان وتىزدىعىنا ەنۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ەكونوميكالىق ءوسىم قارقىنىن قالپىنا كەلتىرۋ قاجەت. ءبىز جەكە باستامالاردى دامىتا وتىرىپ, ءوسىمنىڭ جاڭا ىشكى كوزدەرىن اشۋعا ءتيىسپىز.
ەكىنشى – رەفورمالار. ولار ەكونوميكانىڭ, قوعام مەن مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى. قازىر ءبىز «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن جۇزەگە اسىرىپ جاتىرمىز. ولار ءوز اۋقىمى جاعىنان ءبىز 90-شى جىلدارى جۇرگىزگەن رەفورمالار اۋقىمىنا سايكەس. بىزگە مەملەكەتتىك جانە كورپوراتيۆتىك مەنەدجمەنتتى, قارجى جانە فيسكالدىق سەكتورلاردى نەعۇرلىم تەرەڭىرەك رەفورمالاۋ مەيلىنشە قاجەت.
ءۇشىنشى – دامۋ. ءححى عاسىردا قوعامنىڭ بارلىق سالالارىن ۇزدىكسىز جاڭعىرتۋ دامۋدىڭ باستى فاكتورىنا اينالىپ وتىر. ءبىز جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى, جوعارى الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك, حالىقتىڭ نەعۇرلىم ءالسىز بۋىندارىنا اتاۋلى كومەك قاعيداتتارىندا بۇكىل مەملەكەتتىك, قوعامدىق جانە جەكە ينستيتۋتتاردى كەڭ اۋقىمدى جاڭعىرتۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزۋدەمىز.
IV. داعدارىسقا قارسى جانە قۇرىلىمدىق جاڭارۋلاردىڭ بەس باعىتى
تاياۋ ۋاقىتتاردا بىزگە كەلەسى بەس باعىت بويىنشا داعدارىسقا قارسى جانە قۇرىلىمدىق كەشەندى جاڭارۋلاردى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت.
ءبىرىنشى. قارجى سەكتورىن تۇراقتاندىرۋ
ءبىزدىڭ ماڭىزدى مىندەتىمىز – قارجى جۇيەسىن جىلدام تۇراقتاندىرۋ, ونى جاڭا جاھاندىق ناقتى احۋالعا سايكەستەندىرۋ.
بىرىنشىدەن, قارجى سەكتورىنىڭ تەڭگەنىڭ ەركىن باعامى جاعدايىندا ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ. مۇنداعى قاعيداتتى ءسات سول, ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ باعامىنا ۇلتتىق قور قارجىلارى ەسەبىنەن شەكسىز قولداۋ كورسەتۋ تاجىريبەسىنە قايتا ورالۋ بولمايدى. ۇلتتىق بانك بانك سەكتورىنىڭ بارلىق سۋبەكتىلەرىنە جۇمىس ىستەمەيتىن نەسيەلەر بويىنشا سترەسس-تەستىلەۋ جۇرگىزۋى قاجەت. ونىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا ولاردى مويىنداۋ جانە ەسەپتەن شىعارۋ جونىندە شارالار قابىلداۋ كەرەك. كاپيتالداندىرۋ پروبلەمالارىن شەشە الماعان بانكتەر قارجى جۇيەسىنەن «كەتۋى» ءتيىس. قازاقستاندىق بانكتەر بارلىق حالىقارالىق ستاندارتتارعا, سونىڭ ىشىندە, بازەل كوميتەتى مەن حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ ستاندارتتارىنا سايكەس كەلۋى قاجەت. «دوللارسىزداندىرۋ» قۇرالدارىن كەڭەيتۋ ارقىلى ۇلتتىق ۆاليۋتاعا دەگەن سەنىمدى نىعايتۋعا قول جەتكىزۋدىڭ ماڭىزى زور.
ەكىنشىدەن, ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋ شەڭبەرىندە ۇلتتىق بانك ورتا مەرزىمدى بولاشاقتا ينفلياتسيا دەڭگەيىن 4 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋى كەرەك. ول ءۇشىن پايىزدىق مولشەرلەمەلەردى يكەمدى وزگەرتۋ تەتىگى تولىققاندى پايدالانىلۋى ءتيىس.
ۇشىنشىدەن, ۇلتتىق بانكتەگى ينستيتۋتتىق كەمشىلىكتەردى جويۋ قاجەت. ءبىرتۇتاس زەينەتاقى قورىن, پروبلەمالى نەسيەلەر قورىن جانە باسقا دا قارجى ينستيتۋتتارىن ونىڭ باقىلاۋىنان شىعارۋ كەرەك.
تورتىنشىدەن, 2016 جىلى زەينەتاقى اكتيۆتەرى جەكە قازاقستاندىق نەمەسە شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ باسقارۋىنا بەرىلۋى ءتيىس. زەينەتاقى جينالىمدارىنىڭ تابىستىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا زەينەتاقى قارجىلارىن ينۆەستيتسيالاۋعا كوزقاراستاردى قايتا قاراعان ءجون. زەينەتاقى قورىنا كوزقاراس پەن باسقارۋ دا ۇلتتىق قورعا كوزقاراس پەن باسقارۋ سياقتى بولۋى كەرەك.
ۇلتتىق بانك قوعام مەن قارجى مەكەمەلەرىنە ءوز قىزمەتىنىڭ ماسەلەلەرى بويىنشا ۇنەمى تياناقتى اقپارات بەرىپ تۇرۋى ءتيىس. قارجى سەكتورىنا قاتىسۋشىلاردىڭ بارىمەن قالىپتى جۇمىس بابىنداعى ۇنقاتىسۋدى جولعا قويۋدىڭ ماڭىزى زور. وسى اتالعان بارلىق كەزەك كۇتتىرمەس شارالاردى قابىلداعاننان كەيىن عانا ەكونوميكانى ىنتالاندىرۋعا, سونىڭ ىشىندە مونەتارلىق تاسىلدەرمەن ىنتالاندىرۋعا كىرىسۋگە بولادى. مەن جاڭا باسشىلىقتىڭ ۇلتتىق بانكتى ساۋاتتى باسقاراتىنىنا سەنەمىن. ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ دە ۇلتتىق ۆاليۋتامىز – تەڭگەگە سەنۋىمىز قاجەت. تەڭگە سالىمدارى – بۇگىندە ازاماتتاردىڭ جينالىمدارىن ساقتاۋدىڭ ەڭ ۇزدىك قۇرالى.
ەكىنشى. بيۋدجەت ساياساتىن وڭتايلاندىرۋ
«كورپەگە قاراپ كوسىلۋ» – بۇل, اسىرەسە, جاھاندىق داعدارىستىڭ ىقپالى جاعدايىندا ءبىز ءۇشىن تەكسەرىلگەن قاعيدات جانە بيۋدجەت ساياساتىنىڭ دۇرىس مودەلى.
بۇگىندە ءبىز بيۋدجەتكە سالىقتىق تۇسىمدەردىڭ 20 پايىزعا دەرلىك تومەندەگەنىن ايتىپ وتىرمىز. قوسىلعان قۇن سالىعىن تولەۋ كولەمى تورتتەن بىرگە, ال تابىسقا كورپوراتيۆتىك سالىق بويىنشا 13 پايىزعا تومەندەدى. بۇل بار بولعانى بيزنەسكە قوسىمشا قىسىمدى بىلدىرەتىن بولادى. بيۋدجەت شىعىندارىن ۇلتتىق قور ەسەبىنەن جابۋ – كورەگەندىك ەمەس. ءبىز الداعى جىلداردىڭ قانداي بولارىن بىلمەيمىز. سوندىقتان مەنىڭ ۇستانىمىم قاعيداتتى – ۇلتتىق قور قارجىلارىن اعىمداعى شىعىندارعا پايدالانۋ توقتاتىلۋى ءتيىس. ۇلتتىق قوردان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە جىل سايىنعى كەپىلدەندىرىلگەن, شەكتەۋلى ترانسفەرت بىردەن-ءبىر تەتىك بولۋى كەرەك. ۇكىمەتكە ۇلتتىق قور قارجىلارىن جاڭا جاھاندىق ءومىر شىندىعى جاعدايىندا قالىپتاستىرۋ مەن پايدالانۋدىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.
بىزگە مەملەكەتتىك كىرىستەر مەن شىعىستاردىڭ بۇكىل جۇيەسىن قايتا قاراۋ قاجەت. ەڭ الدىمەن, بيۋدجەتتىڭ كىرىس بازاسىن ۇلعايتۋ كەرەك. 2017 جىلى قازىرگى ققس-ءتىڭ ورنىنا ساتۋدان تۇسەتىن سالىقتى ەنگىزۋ قاجەت. بارلىق ءتيىمسىز سالىقتىق جەڭىلدىكتەردى جويعان ءجون. سالىقتىق رەجىمدەردى وڭتايلاندىرۋ قاجەت – تەك ءۇش دەڭگەي عانا قالۋى كەرەك. ولار – جالپى, جەكە كاسىپكەرلەر ءۇشىن پاتەنت جانە شاعىن جانە ورتا بيزنەس, سونداي-اق, اگرارلىق سەكتور ءۇشىن ارنايى سالىق رەجىمى. مۇنداي مەحانيزم «كولەڭكەلى ەكونوميكانى» جارىققا الىپ شىعاتىن بولادى.
سالىق سالاسىنىڭ مولدىرلىگىن ارتتىرۋ ۇكىمەتتىڭ باستى مىندەتى بولۋى ءتيىس. تەك وسىلاي ەتكەندە عانا ەكونوميكانىڭ ءاربىر سۋبەكتىسى سالىقتاردى تولىق كولەمدە تولەۋگە مۇددەلى بولماق.
ۇكىمەت سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋدىڭ تيىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك. بۇگىندە مۇلىكتى جاريا ەتۋ مەرزىمدەرى 2016 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىنا دەيىن ۇزارتىلدى. مۇلىك پەن اقشانى زاڭدى اينالىمعا قايتارۋ ءۇشىن قوسىمشا ىنتالاندىرۋلار قابىلداندى. قۇپيالىلىق پەن سوت قۋدالاۋىنان قورعاۋعا كەپىلدىك بەرىلەدى. ۇكىمەتكە جاريا ەتۋ جاعدايلارىنا تاعى ءبىر رەت تالداۋ جاساۋدى جانە قاجەت بولعان جاعدايدا, وعان قاتىسۋشىلارعا كەپىلدىكتى كۇشەيتۋدى تاپسىرامىن. مەن مۇلىكتى جاريا ەتۋگە قاتىسۋ جونىندە ءالى دە ويلانىپ جۇرگەندەردىڭ بارلىعىن وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ قالۋعا شاقىرامىن.
2017 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان كىرىستەر مەن شىعىستاردى جاپپاي دەكلاراتسيالاۋ كۇشىنە ەنەدى. ودان كەيىن, ولار قايدا بولسا دا, ولاردىڭ شىعۋ توركىنى مەن سالىق سالىنۋىن انىقتاۋ ءۇشىن, سونىڭ ىشىندە ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن دامۋ ۇيىمىنىڭ كومەگىمەن, ەسەپشوتتار مەن اكتيۆتەردى انىقتاۋ بويىنشا شارالار قابىلداناتىن بولادى.
ەندى بيۋدجەت شىعىندارىن وڭتايلاندىرۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى. ۇكىمەتكە بارلىق بيۋدجەتتىك باعدارلامالارعا تولىق رەۆيزيا جۇرگىزۋدى تاپسىرامىن. داعدارىس جاعدايىندا ءار تەڭگە دە ماڭىزدى. ءتيىمسىز شىعىندار نەمەسە جەكە سەكتور ەسەبىنەن جابىلۋى مۇمكىن شىعىندار بيۋدجەتتەن شىعارىلۋى ءتيىس. وڭىرلىك جانە يندۋستريالىق دامۋ باعدارلامالارىنىڭ شىعىندارىن قايتا قاراۋ قاجەت.
مەملەكەتتىك شىعىندار مەن سۋبسيديالار جۇيەسىن دە قايتا قاراعان ءجون. بۇگىندە بۇتىندەي ءبىر سالالار مەملەكەت ەسەبىنەن ءومىر سۇرۋدە. سونىمەن بىرگە, ماسەلەن, «قازاگرو» كورپوراتسياسى ارقىلى كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك قولداۋ قۇرالدارى بۇكىل اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ تەڭ جارتىسى ءۇشىن قولجەتىمدى ەمەس. بيۋدجەت شىعىندارىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن مەملەكەت-جەكەمەنشىك ارىپتەستىگى تەتىگىن بەلسەندىرەك قولدانۋ قاجەت. ەكونوميكانىڭ باسىم سالالارىنا جەكە ينۆەستيتسيالاردى ىنتالاندىرۋ بويىنشا قوسىمشا شارالار قاراستىرۋ كەرەك. جەكە ينۆەستورلاردى جول, گاز قۇبىرى, اۋرۋحانالار, مەكتەپتەر جانە باسقا دا نىساندار قۇرىلىسىنا عانا ەمەس, سونىمەن بىرگە, ولاردى قايتا جاڭعىرتۋعا جانە تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋگە تارتۋدىڭ دا ماڭىزى زور. بيۋدجەت شىعىندارىن وڭتايلاندىرۋدان بوساعان بارلىق قارجىنى ءبىرىنشى كەزەكتە حالىق ءۇشىن ناقتى ناتيجەلەر اكەلەتىن جوبالارعا باعىتتاۋ قاجەت.
ءۇشىنشى. جەكەشەلەندىرۋ جانە ەكونوميكالىق باسەكەلەستىكتى ىنتالاندىرۋ
بۇگىندە تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ىشكى رەسۋرستاردى بارىنشا بوساتۋدىڭ ماڭىزى زور. ول ءۇشىن ءبىز ەكى ءتيىمدى قۇرالدى – كەڭ اۋقىمدى جەكەشەلەندىرۋدى جانە باسەكەلەستىكتى ۇلعايتۋدى پايدالانۋعا ءتيىسپىز. بۇگىندە ءوسىم مەن باسەكەلەستىكتى نە ۇستاپ تۇر؟
ەڭ الدىمەن, ۇلكەن مەملەكەتتىك سەكتور – 7 مىڭنان استام كاسىپورىندار. «سامۇرىق-قازىنا» جانە «قازاگرو» حولدينگتەرى ونەركاسىپ پەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ وراسان زور اكتيۆتەرىنە ءتيىمدى باقىلاۋ جاساي المايدى. «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ اكتيۆتەرى ءىجو-ءنىڭ 40 پايىزدان استامىن قۇرايدى, 500-دەن استام «نەمەرەلەر» مەن «شوبەرەلەردەن» تۇرادى. «قازاگرو» جانە «بايتەرەك» حولدينگتەرى بيۋدجەت پەن بانكتەر اراسىنداعى ءتيىمسىز دەلدالدارعا اينالدى. وسىلاردىڭ ءبارى داليعان شتاتتارمەن جانە وراسان بيۋدجەتتىك رەسۋرستارمەن قوسا جۇرەدى, سونىمەن بىرگە, جەكە ينۆەستيتسيالار مەن باستامالاردى ىعىستىرىپ شىعارۋعا اپارىپ سوقتىرادى.
قازىر مەملەكەتتىك سەكتور نىساندارىن جەكەشەلەندىرۋگە شەكتەۋلەردى الىپ تاستاۋ ماڭىزدى. «مەملەكەتتىك مۇلىك تۋرالى» زاڭ مەن ازاماتتىق كودەكستىڭ بىرقاتار ەرەجەلەرىن قايتا قاراپ, جەكەشەلەندىرۋگە جاتپايتىن ستراتەگيالىق نىسانداردىڭ سانىن قىسقارتۋ قاجەت. ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك مەنشىكتەگى ۇيىمداردىڭ ءبارىن قوسا وتىرىپ, جەكەشەلەندىرۋدىڭ جاڭا باعدارلاماسىن جاساۋدى تاپسىرامىن. ولاردىڭ ىشىندە, «سامۇرىق-قازىنا», «بايتەرەك» جانە «قازاگروعا» كىرەتىندەرى دە بار. جەكەشەلەندىرۋدەن كەيىن وسى ءۇش باسقارۋشى حولدينگتىڭ ءبارى ىقشام ۇيىمدارعا قايتا قۇرىلىمدالاتىن بولۋى ءتيىس.
جەكەشەلەندىرۋ ادىلەتتى نارىقتىق باعا بويىنشا, اشىق جانە باسەكەلى جۇزەگە اسىرىلۋى كەرەك. مۇندا اكتسيالاردى قور نارىقتارىنا ورنالاستىرۋ مەن اشىق اۋكتسيوندار شەشۋشى تەتىكتەرگە اينالۋى ءتيىس. وعان قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك ينۆەستورلاردى بارىنشا مول قاتىستىرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ كەرەك. ۇكىمەتكە بارلىق اكتسيونەرلەردىڭ مۇلكىنەن ايىرىلعانداردىڭ اكتيۆتەرىن ساتىپ الۋعا دەگەن باسىم قۇقىقتارىن الىپ تاستاۋدى تاپسىرامىن.
ءارى قاراي, ۇكىمەت ەركىن جانە سالاماتتى باسەكە ءۇشىن جاعدايلار جاساۋى ءتيىس.
بىرىنشىدەن, ۇكىمەتكە انتيمونوپوليالىق قىزمەتتى كۇشەيتۋ بويىنشا ناقتى ۇسىنىستار جاساۋدى تاپسىرامىن. بىزگە انتيمونوپوليالىق ۆەدومستۆو تۋرالى مارتەبەسى مەن جۇمىس ءتارتىبى ناقتى رەگلامەنتتەلگەن جەكە زاڭ كەرەك.
ەكىنشىدەن, باعانى جاساندى رەتتەۋ تۇرىندە نارىقتىق ىنتالاندىرۋلارعا قاتىستى بۇرمالاۋلاردى جويۋ قاجەت. ۇكىمەتكە ەكونوميكانىڭ بارلىق سەكتورلارىندا نارىقتىق باعا قالىپتاستىرۋعا ءارى قاراي كوشۋدى جالعاستىرۋدى تاپسىرامىن.
ۇشىنشىدەن, باسەكەلەستىك سالاسىنداعى ساياسات بانكروتتىق جانە ءتيىمسىز كومپانيالاردى وڭالتۋدى ءتيىمدى رەتتەۋ ۇدەرىستەرىمەن قويان-قولتىق ءجۇرۋى ءتيىس. نارىقتىق ەكونوميكا – كۇشتىلەردىڭ باسەكەسى. جەڭىلگەندەر نارىقتان كەتۋگە نەمەسە قايتادان باستاۋعا مۇمكىندىك الۋلارى كەرەك. بىزدە مۇنداي جوق. ءتيىمسىز كومپانيالار مەملەكەتتەن ءتۇرلى تۇردەگى سۋبسيديالار مەن جەڭىلدىكتەر الۋ ءۇشىن كەزەككە تۇرادى. بىردە-ءبىر دامىعان ەلدە كومپانيالاردىڭ بانكروتتىعى سالانىڭ ىدىراۋىنا نەمەسە جۇمىسشىلارىن بوساتا وتىرىپ, كاسىپورىننىڭ توقتاۋىنا الىپ كەلمەيدى. ءتيىمسىز مەنەدجەرلەردىڭ ورنىنا وزىمەن بىرگە ينۆەستيتسيالار اكەلەتىن جاڭا مەنشىك يەلەرى كەلەدى. ءبىز باسەكەگە قابىلەتسىز كومپانيالاردى مەملەكەت ەسەبىنەن «سۇيرەمەۋگە» ءتيىسپىز. ۇكىمەتكە جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار ءۇشىن بانكروتتىقتىڭ ناقتى جانە تۇسىنىكتى رەسىمدەرىن جاساۋدى تاپسىرامىن. ول بارىنشا جەڭىلدەتىلگەن بولۋى ءتيىس.
* * *
كاسىپكەرلەر, ىسكەر ازاماتتار!
مەملەكەت سىزدەردىڭ بيزنەستەرىڭىزدى دامىتىپ, اياققا نىق تۇرۋلارىڭىزعا بارلىق جاعدايدى جاسادى. بۇگىنگىدەي سىن ساعاتتاردا سىزدەرگە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتىلادى. جەكەشەلەندىرۋدىڭ جاڭا لەگىنە بەلسەندى قاتىسىڭىزدار, قارجىنى زاڭداستىرىپ, اشىق جۇمىس ىستەڭىزدەر. قۋاتتى ەل بولۋ – باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ دەگەن ءسوز. «قازاقستاندا جاسالعان» ءاربىر بۇيىمدا ءتورت قاسيەت – ساپالى, ىڭعايلى, ادەمى جانە ارزان بولۋى كەرەك. سوندا عانا ءىسىمىز ءونىمدى, زاتىمىز ءوتىمدى بولادى. ءوزىمىزدى ءوزىمىز قامشىلاۋىمىز كەرەك, ءبىزدى سىرتتان كەلىپ ەشكىم جارىلقامايدى.
* * *
مەن كاسىپكەرلەر تابىنا, بارلىق اۋقاتتى قازاقستاندىقتارعا, بارلىق بيزنەسمەندەر مەن ىسكەر ادامدارعا ءسوز ارناعىم كەلەدى. مەملەكەت جەكەشەلەندىرۋ مەن ەكونوميكالىق ىرىقتاندىرۋ بويىنشا ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا بۇرىن-سوڭدى بولماعان قادامدارعا بارىپ وتىر. ەلىمىز قازىردىڭ وزىندە كوپشىلىكتەرىڭىزگە اقشا تابۋعا جانە ىسكەرلىك جۋرنالداردىڭ ءبىرىنشى بەتتەرىنەن كورىنۋگە مۇمكىندىك بەردى. مەن سىزدەردى كاپيتالداردى زاڭداستىرۋعا, جەكەشەلەندىرۋ تەندەرلەرىنە بەلسەندى قاتىسۋعا شاقىرامىن. وسىلايشا سىزدەر وزدەرىڭىزگە جانە قازاقستانعا, بارشا حالقىمىزعا جاردەمدەسەتىن بولاسىزدار.
ءتورتىنشى. جاڭا ينۆەستيتسيالىق ساياساتتىڭ نەگىزدەرى
تاياۋداعى ونجىلدىقتا قازاقستاننىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەر:
– ەكونوميكانىڭ جىل سايىنعى ءوسىمىن 5 پايىز دەڭگەيىندە قامتاماسىز ەتۋ;
– وڭدەلگەن تاۋارلاردىڭ ەكسپورتىن 2015 جىلمەن سالىستىرعاندا كەم دەگەندە ەكى ەسە ۇلعايتىپ, ونى جىلىنا 30 ميلليارد دوللارعا دەيىن جەتكىزۋ;
– ەكونوميكاعا جىل سايىنعى ينۆەستيتسيالاردىڭ كولەمىن 10 ميلليارد دوللاردان استامعا ۇلعايتىپ, تۇتاستاي العاندا 10 جىل ىشىندە – كەم دەگەندە 100 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋ;
– 660 مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ, ەڭبەك ونىمدىلىگىن 2 ەسەدەن استامعا ارتتىرۋ.
ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ مۇنداي قارقىنى تەك ەكسپورتتىق تابىستار اعىنىن مۇمكىن ەتەتىن جاڭا درايۆەرلەر قالىپتاستىرۋ ەسەبىنەن عانا قامتاماسىز ەتىلە الادى.
جاڭا جاھاندىق ناقتى احۋالدىڭ ءمانى تەك ارتاراپتاندىرىلعان ەكونوميكانىڭ عانا جاھاندىق داعدارىس سالدارىنا ءتيىمدى قارسى تۇرا الاتىنىندا بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا ءبىز يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ۇستىندەمىز. بىزگە جاڭا ينۆەستيتسيالىق ساياسات كەرەك.
بىرىنشىدەن, ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالارعا ەكپىن تۇسىرە وتىرىپ, جەكە ينۆەستيتسيالار تارتۋ ماڭىزدى. ءبىز «كۇردەلى ينۆەستيتسيالار» تارتۋ ءۇشىن وڭتايلى ورتا قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. وسى جىلى «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ول يسلامدىق قارجىلاندىرۋ, پريۆات-بانكينگ جانە قايتا ساقتاندىرۋ سالالارىندا وڭىرلىك حاب بولادى. قازاقستان كۇشتى ينستيتۋتتارى, بىلىكتى, ءتيىمدى جانە بولجامدى ۇكىمەتى بار وڭىردەگى كوشباسشى-ەلگە اينالۋى ءتيىس. بىزدە وزىق تەحنيكالىق كادرلار, الەمدىك دەڭگەيدەگى ينفراقۇرىلىمدار بولۋى ءتيىس, قوعامدىق ءتارتىپ پەن ادامداردىڭ جەكە قاۋىپسىزدىگى قامتاماسىز ەتىلۋى كەرەك.
ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان رەفورمالاردى ءارى قاراي جالعاستىرۋ ەىدۇ جانە باسقا دا حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىمەن بىرلەسىپ جۇرگىزىلۋى ءتيىس. ۇكىمەتكە ءۇش اي مەرزىم ىشىندە ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋدىڭ ەگجەي-تەگجەيلى جوسپارىن جاساپ ۇسىنۋدى تاپسىرامىن. بۇدان بولەك, ينۆەستورلارمەن جۇمىستى بەلسەندى ەتە ءتۇسۋ ءۇشىن ينۆەستورلار تارتۋ مەن ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋعا باعدارلانعان ۇكىمەت كەڭەسىن قۇرۋدى تاپسىرامىن. وڭىرلەردە جەرگىلىكتى ماڭىزداعى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيالار تارتۋعا قاجەتتى وسىنداي كەڭەستەر قۇرۋ كەرەك.
ەكىنشىدەن, ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ وڭىرلىك درايۆەرلەرىن قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى. بارلىق ينۆەستيتسيالىق جوبالار تىكەلەي وڭىرلەردە جۇزەگە اسىرىلادى. سوندىقتان, 6 ماكرووڭىرلەر – وڭتۇستىك, سولتۇستىك, ورتالىق-شىعىس, باتىس, الماتى, جانە استانا ءۇشىن جەكە باعدارلامالار جاساۋ قاجەت. ءىرى وڭىرلىك جوبالار اينالاسىندا شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ كەرەك. سوندىقتان, كاسىپكەرلىكتى قولداۋدىڭ «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى ماكرووڭىرلەردىڭ ينۆەستيتسيالىق باعدارلامالارىنىڭ ءبىر بولىگى بولۋى ءتيىس. ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ جۇمىلعىشتىعىن جوعارىلاتۋ بويىنشا, ءبىرىنشى كەزەكتە, ەڭبەك كۇشى ارتىق وڭىرلەردىڭ ەڭبەك كۇشى جەتىسپەيتىن وڭىرلەرگە ميگراتسيالاردى ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان شارالاردى الدىن الا قاراستىرۋ قاجەت.
ماكرووڭىرلەر «نۇرلى جول» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە قۇرىلاتىن ءبىرتۇتاس كولىكتىك, لوگيستيكالىق جانە كوممۋنيكاتسيالىق قۇرىلىم اياسىندا بىرىگۋلەرى ءتيىس. قازىرگى كەزدە «ورتالىق – وڭتۇستىك», «ورتالىق – شىعىس», «ورتالىق –باتىس» شەشۋشى باعىتتارى بويىنشا 11 جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا. «بورجاقتى – ەرساي», «الماتى – شۋ» تەمىرجول جەلىلەرى مەن قۇرىق پورتىنداعى پارومدىق وتكەل قۇرىلىستارى جۇرگىزىلۋدە. بۇل جوبالار قازىردىڭ وزىندە 72 مىڭ ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىر. ۇكىمەتكە اتالعان باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءىسىن بەلسەندى ەتە ءتۇسۋدى تاپسىرامىن.
سونىمەن قاتار, ەكونوميكالىق كونيۋنكتۋرانى ەسەپكە الا وتىرىپ, قارجىلاندىرۋ كوزدەرىن ءارتاراپتاندىرۋ قاجەت. مەنىڭ قحر-عا ساپارىم بارىسىندا ەكسيمبانكپەن 2,6 ميلليارد دوللار سوماسىندا زايم تارتۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى. قازىر مەملەكەتتىك بيۋدجەت ەسەبىنەن كوپتەگەن جولدار سالىنىپ جاتىر. بىراق, بۇل جوبالارعا شەتەلدىك جانە جەرگىلىكتى ينۆەستورلاردى دا تارتۋ كەرەك. جاقىن بولاشاقتا «نۇرلى جول» باعدارلاماسى جوبالارىنا جەكە كاپيتالدى تارتا وتىرىپ, قارجىلاندىرۋ مودەلىنە كەلتىرۋ كەرەك.
ۇشىنشىدەن, قازىر الەمدىك جانە وڭىرلىك رىنوكتاردا ەكسپورتتىق تاۋاشالاردى بەلسەندىرەك يگەرگەن ءجون. ءبىز جاقىن جاتقان ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتتەرىن ءتيىمدى پايدالانۋعا ءتيىسپىز. ءبىرىنشى كەزەكتە, بۇلار –قىتاي, رەسەي, يران, موڭعوليا, ءۇندىستان, پاكىستان, ورتالىق ازيا جانە كاۆكاز ەلدەرى. اتالعان ەلدەر جىل سايىن 3,5 تريلليوننان استام دوللاردىڭ تاۋارلارى مەن قىزمەتتەرىن يمپورتتايدى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا شەشۋشى وڭىرلىك رىنوكتارمەن ەركىن ساۋدا تۋرالى كەلىسىم جاساسۋ قاجەت. ۇكىمەت اتالعان ماسەلەلەردى ءبىزدىڭ ارىپتەستەرىمىزبەن بىرلەسىپ جاساپ, ءبارىمىز ءۇشىن پايدالى ەتىپ شەشۋى ءتيىس. ءسىم-گە وسى مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ شەتەلدەردەگى مەكەمەلەرىنىڭ بارلىق رەسۋرستارىن ىسكە قوسۋ قاجەت.
تورتىنشىدەن, بىزگە تەحنيكالىق كادرلار دايىنداۋ جۇيەسىن بارىنشا دامىتۋ قاجەت. تەحنيكالىق جانە كاسىبي ءبىلىم بەرۋ ينۆەستيتسيالىق ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولۋى ءتيىس. بۇل ءۇشىن گەرمانيامەن, كانادامەن, اۆستراليامەن جانە سينگاپۋرمەن كادرلار دايىنداۋ ورتالىعىن بىرلەسىپ قۇرۋ كەرەك. ولار بۇكىل ەلىمىز ءۇشىن تەحنيكالىق جانە كاسىبي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ مودەلى بولادى.
بەسىنشىدەن, قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ يننوۆاتسيالىق الەۋەتىن ارتتىرعان ءجون. بولاشاقتىڭ ەكونوميكاسىن قۇرۋ ءۇشىن نەگىز قالاۋ ماڭىزدى. سمارت-تەحنولوگيالار, جاساندى ينتەللەكت, كيبەرفيزيكالىق جۇيەلەر ينتەگراتسيالارى, بولاشاقتىڭ ەنەرگەتيكاسى, جوبالاۋ جانە ينجينيرينگ سالالارىندا بىلىكتىلىكتى دامىتۋ قاجەت. مۇنى تەك ءتيىمدى عىلىمي-يننوۆاتسيالىق جۇيە قۇرۋ ارقىلى عانا جاساۋعا بولادى. نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ «استانا بيزنەس كامپۋسى» حايتەك-پاركىنىڭ بازاسى مەن الماتىداعى «الاتاۋ» تەحنوپاركىندە قالىپتاستىرىلاتىن قۋاتتى زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتتەرى مەن يننوۆاتسيالىق كلاستەرلەرى ونىڭ نەگىزىنە اينالادى. استانادا ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىن وتكىزۋ بىزگە «جاسىل تەحنولوگيالارعا» نەگىزدەلگەن جاڭا ەنەرگەتيكانى بەلسەندى دامىتۋعا جاقسى مۇمكىندىك بەرەدى.
بەسىنشى. جاڭا الەۋمەتتىك ساياسات
سەرپىندى ەكونوميكالىق ءوسىم كوپتەگەن جىلدار بويى بىزگە بەلسەندى الەۋمەتتىك ساياسات جۇرگىزىپ, ادامداردىڭ ءومىر ساپاسىن بىرنەشە ەسە ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. بارلىق جاھاندىق داعدارىستاردىڭ تەرىس ىقپالىنا بايلانىستى ەكونوميكامىز تاپ بولعان بۇكىل قيىندىقتارعا قاراماستان, ءبىز اركەز قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرىپ كەلدىك. ون جىلدا الەۋمەتتىك سالاعا مەملەكەتتىك شىعىندار ناقتى كورسەتكىش بويىنشا 3 ەسەگە جۋىق ءوستى. الەۋمەتتىك سالا مەن مەملەكەتتىك باسقارۋدا جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ سانى 1,2 ميلليون ادامنان اسادى. مەملەكەت جاردەماقى مەن تولەمدەردىڭ ۇلكەن كولەمىن قامتاماسىز ەتۋدە. ولاردى 1,5 ميلليوننان استام ازامات الادى.
ەكونوميكالىق تاۋەكەلدەرگە, جالپى, ەشتەڭەگە دە قاراماستان, ءبىز حالىقتى الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارىن جۇزەگە اسىرۋدى جالعاستىرامىز. مەن 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكاقىسى ورتاشا العاندا – 28 پايىزعا دەيىن, ءبىلىم بەرۋ سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىكى – 29 پايىزعا دەيىن, الەۋمەتتىك قورعاۋداعى قىزمەتكەرلەردىكى 40 پايىزعا دەيىن ارتاتىنىن جاريالايمىن. مۇندا بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءتۇرلى كاتەگوريالارىنا قاتىستى سارالانعان ءتاسىل قولدانعان ۇتىمدى. الداعى جىلى مۇگەدەكتىگى مەن اسىراۋشىسىنان ايىرىلۋعا بايلانىستى الەۋمەتتىك جاردەماقىلاردىڭ 25 پايىزدىق ءوسىمى, سونداي-اق, ستيپەنديالار قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى. 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ءبىز ينفلياتسيا دەڭگەيىنىڭ الدىن الا وتىرىپ, ىنتىماقتى زەينەتاقىنى 2 پايىزعا يندەكستەيمىز. 2016 جىلى «ب» كورپۋسىنداعى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ەڭبەكاقىسى 30 پايىزعا ارتتىرىلاتىن بولادى. بۇل ماقساتتارعا قارجىنى ءبىز بيۋدجەتتىك شىعىنداردى وڭتايلاندىرعاننان كەيىن ۇنەمدەيمىز. وسىلايشا ءبىز ەڭبەكاقىنى ءوسىرۋ ءۇشىن قارجى تاۋىپ, ءوزىمىزدىڭ حالىق الدىنداعى الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىمىزدى ورىندايمىز!
مەن بارلىق الەۋمەتتىك جاعىنان ءالسىز قورعالعان جىكتەرگە ءسوزىمدى ارناماقپىن. ءبىز مۇقتاجدارعا قاشاندا كومەك قولىن سوزىپ كەلدىك. سونىمەن قاتار, الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك بۇرمالانباۋى ءتيىس. ويتكەنى, ءاربىر الەۋمەتتىك تولەم – بۇل جاي بيۋدجەتكە عانا ەمەس, ءاربىر جۇمىس ىستەيتىن قازاقستاندىققا قوسىمشا سالماق. الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك يدەياسى جۇمىس ىستەيتىن قازاقستاندىقتارعا قاتىستى الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىككە اينالماۋى تيىستىگىن ناقتى ءتۇسىنۋ كەرەك. بۇل – سولاردىڭ اقشاسى!
بۇگىن دە تەك جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى عانا سىرتقى سىلكىنىستەرگە ورنىقتى, ءتيىمدى ەكونوميكانىڭ ناقتى نەگىزى بولۋعا قابىلەتتى. ازاماتتارعا الەۋمەتتىك قولداۋدى كەڭەيتۋ ماقساتىندا ۇكىمەتكە 2016 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنىڭ سوڭىنا دەيىن ەڭبەكپەن قامتۋدىڭ جاڭا جول كارتاسىن جاساۋدى تاپسىرامىن. باعدارلامالاردى قارجىلاندىرۋ كولەمى 2009-2010 جىلدارى جۇزەگە اسىرىلعان وسىعان ۇقساس جول كارتاسىمەن سالىستىرعاندا ۇلعايتىلاتىن بولۋى ءتيىس. بۇل جەرگىلىكتى ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ مەن ەلدى مەكەندەردى اباتتاندىرۋ جوبالارى ەسەبىنەن ەڭبەك رىنوگىنىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەتىن بولادى. كادرلاردى كەڭ اۋقىمدى قىسقا مەرزىمدى قايتا دايارلاۋ مەن بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ۇيىمداستىرىلادى. كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ءۇشىن ميكرونەسيەلەۋ كەڭەيۋدە.
بۇگىن مەن جاڭا الەۋمەتتىك ساياسات جاساۋ مىندەتىن قويامىن. مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك سالاداعى ءرولى ءالسىز قورعالعان ازاماتتاردى قولداۋمەن جانە ادام كاپيتالىنا ينۆەستيتسيالاردى قامتاماسىز ەتۋمەن شەكتەلەتىن بولۋى ءتيىس. اتاۋلى الەۋمەتتىك قولداۋ تەك مۇقتاج ادامدارعا, ولاردىڭ ناقتى تابىستارى مەن ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن باعامداۋ نەگىزىندە, كورسەتىلەتىن بولادى. باسقالار اقشانى وزدەرى, وزدەرىنىڭ ەڭبەكتەرىمەن تابۋلارى ءتيىس. ازاماتتارىمىزدىڭ جەكەلەگەن توپتارىنىڭ ەرەكشە سۇرانىستارىن ەسكەرە وتىرىپ, ءومىر ءسۇرۋدىڭ ەڭ تومەنگى دەڭگەيىنىڭ قۇرىلىمدارىن قايتا قاراۋ جانە ونىڭ ءتۇرلى دەڭگەيلەرىن بەلگىلەۋ قاجەت. ۇكىمەتكە ءۇش اي ىشىندە الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ جۇيەسىن وڭتايلاندىرۋ بويىنشا ۇسىنىس ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.
ەڭبەك ەتە الاتىندارعا مەملەكەتتىك قولداۋ تەك ولاردىڭ قايتا وقۋعا نەمەسە ەڭبەكپەن قامتۋ باعدارلامالارىنا قاتىسۋلارى نەگىزىندە ۇسىنىلاتىن بولۋى ءتيىس. ۇكىمەتكە الەۋمەتتىك كومەكتىڭ مۇنداي تۇرلەرىن 2017 جىلدان باستاپ ەنگىزۋدى تاپسىرامىن. الەۋمەتتىك ساياساتتاعى مەملەكەتتىڭ باسىمدىعى ادام كاپيتالىن دامىتۋعا كەڭ اۋقىمدى ينۆەستيتسيالار بولۋى ءتيىس. ءبىز بۇعان دەيىن قابىلدانعان باعدارلامالارعا سايكەس, ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارىن جاڭعىرتۋدى جالعاستىرۋىمىز كەرەك. مەن 2017 جىلدان باستاپ جاڭا جوبا – «بارشاعا ارنالعان تەگىن كاسىبي-تەحنيكالىق ءبىلىم» باعدارلاماسى باستالاتىنىن جاريالايمىن. ۇكىمەتكە ونى جاساۋعا كىرىسۋدى تاپسىرامىن.
قازاقستاننىڭ جاس ازاماتتارى!
بىلىمدى, ەڭبەكقور, باستاماشىل, بەلسەندى بولۋعا قازىردەن باستاپ داعدىلانىڭدار. جۇمىس پەن سۇرانىس بار وڭىرگە باتىل بارىڭدار. شەبەرلىكتىڭ شىڭىنا جەتە بىلسەڭدەر ماماندىقتىڭ ءبارى جاقسى. قازىر تەحنيكالىق ماماندىقتاردىڭ, عىلىم مەن يننوۆاتسيانىڭ كۇنى تۋعان زامان. ەرىنبەي ەڭبەك ەتكەن, تالماي عىلىم ىزدەگەن, جالىقپاي تەحنيكا مەڭگەرگەن ادام وزادى. تۇرمىسى جاقسى, ابىرويى اسقاق بولادى. ءبىز جۇزەگە اسىرىپ جاتقان تۇبەگەيلى رەفورمالار مەن اتقارىپ جاتقان قىرۋار ىستەردىڭ ءبارى سەندەر ءۇشىن, بولاشاق ءۇشىن جاسالۋدا.
* * *
مەن جاستارىمىزدى جۇمىسشى ماماندىعىن بەلسەندى مەڭگەرۋگە شاقىرامىن. جۇمىسشى ماماندىقتارىن مەڭگەرۋ كەرەك. كەزىندە مەن دە جۇمىسشى كيىمىن كيۋدەن باستادىم, دومنا پەشى وت-جالىنىنىڭ جانىندا تۇردىم. ۇلگى الىڭدار! جىلدار وتەدى, بىراق, وسى ومىرلىك تاجىريبەلەرىڭ, سەندەر قانداي ءومىر جولىن تاڭداپ الساڭدار دا, مىندەتتى تۇردە كادەلەرىڭە جارايدى.
تۇتاستاي العاندا, جولداۋدا ىلگەرىلەتىپ وتىرعان شارالاردىڭ بارلىعى ناقتى سيپاتقا يە جانە, ادەتتەگىسىنشە, سەنىمدى قارجىلاندىرۋمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. 2014-2015 جىلدارى شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا 1 تريلليون تەڭگە ءبولىنىپ ۇلگەرىلگەن بولاتىن. «نۇرلى جول» باعدارلامالارى جوبالارىنا – 2,7 تريلليون تەڭگە. 2,7 تريلليون تەڭگە قازاقستانعا حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارى تاراپىنان ءبولىندى. قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى 2,7 ميلليارد دوللار كولەمىندە نەسيە بەرىلدى. تۇتاستاي العاندا, وسى جولداۋ جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋعا 7,5 تريلليون تەڭگە تارتىلماق. وسى قارجىلاردى ءتيىمدى پايدالانۋ – ۇكىمەتتىڭ باستى مىندەتى جانە جاۋاپكەرشىلىگى.
قيىندىقتاردى ەڭسەرۋدە ءبىز جالعىز ەمەسپىز. ءوزىمىزدىڭ سالماقتى سىرتقى ساياسي قىزمەتىمىزبەن ءبىز بۇكىل الەم بويىنشا كوپتەگەن دوستار تاپتىق. ولار ءبىزدى قولداپ كەلەدى. سىزدەر مەنىڭ ساپارلارىممەن الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەرىنىڭ كوشباسشىلارىمەن كەلىسسوزدەرىمنىڭ كۋاگەرلەرى بولدىڭىزدار. قحر-مەن 23 ميلليارد دوللارعا شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى. بۇل – 40-تان استام جاڭا كاسىپورىن سالىنادى دەگەن ءسوز. لوندون مەن پاريجگە ساپارلارىم دا, ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق تۇرعىسىنان العاندا, تابىستى بولدى. جاسالعان كەلىسىمشارتتاردىڭ جالپى سوماسى 11,5 ميلليارد دوللاردى قۇرايدى. ەلىمىزگە رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ساپارى ءبىزدىڭ ءداستۇرلى ىزگى كورشىلەستىك قارىم-قاتىناستارىمىزدىڭ تۇراقتىلىعى مەن بەرىكتىگىن جانە ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ دامىپ كەلە جاتقانىن كورسەتتى. جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ساپارى ينۆەستيتسيالىق جانە تەحنولوگيالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتەتىن بولادى. بىزگە تۇڭعىش رەت «تويوتا» كونتسەرنى كەلىپ, قازاقستاندا اۆتوموبيلدەر شىعارادى.
باستى ناتيجەلەردىڭ ءبىرى بىزگە حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ جوعارى سەنىمى بولىپ تابىلادى. وسىنداي كۇردەلى كەزەڭدە ءبىزدىڭ رەفورمالارىمىزدى قولداي وتىرىپ, ولار 9 ميلليارد دوللار كولەمىندەگى قارجى رەسۋرستارىنا قول جەتكىزۋىمىزگە جول اشتى. ءبىز ەۋروپالىق وداقپەن تەرەڭدەتىلگەن ارىپتەستىك پەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدىق. ءبىز الەمدىك قوعامداستىقپەن يادروسىز الەم ءۇشىن, تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەستە بىرگەمىز. ءبىز كەز كەلگەن جانجالداردىڭ بەيبىت جولمەن شەشىلگەنىن قالايمىز جانە وسى ءۇشىن قولىمىزدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايمىز.
دۇنيەجۇزىندە ءبىز باستاعان رەفورمالار تۋرالى, ءجۇز قادام تۋرالى جاقسى بىلەدى جانە ولاردى قولدايدى. ءبىز دوستارىمىزدىڭ كوڭىلىن قالدىرماۋعا ءتيىسپىز. بۇل رەفورمالار, مەن اتالعان جولداۋدا العا قويعان ولارمەن ءوزارا بايلانىستى مىندەتتەردى ورىنداۋ وڭاي بولمايدى, مۇمكىن, ءتىپتى, اۋىر سوعۋى ىقتيمال. بىراق, ولارعا بالاما جوق. ەگەر ءبىز وسىنىڭ ءبارىن جاسامايتىن بولساق, وندا الەمدىك دامۋدان ءۇمىتسىز كەيىندەپ قالامىز. بىراق ءبىز, ادەتتەگىدەي, بەلگىلەگەندەرىمىزدىڭ ءبارىن جاسايمىز.
قۇرمەتتى وتانداستار!
جاڭا 2016 جىلدان ۇلت جوسپارى شەڭبەرىندە قابىلدانعان جاڭا زاڭدار جۇمىس ىستەي باستايدى. بۇگىن مەن ەكونوميكامىزدى, مەملەكەتىمىز بەن قوعامىمىزدى نىعايتۋدى كوزدەيتىن جاڭا شارالار تۋرالى حابارلادىم. بارلىعىمىزدىڭ موينىمىزدا ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن وراسان زور جاۋاپكەرشىلىك جاتىر. الدىمىزدا قيىن جۇمىستار كۇتىپ تۇر. قازاقستان حالقىنا جولداۋىمداعى بارلىق مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدا مەن «نۇر وتان» پارتياسىنا ەرەكشە ورىن بەرەمىن. جولداۋ بارلىق پارتيا مۇشەسى ءۇشىن ءىس-قيمىل نەگىزى جانە تاياۋداعى جىلدارعا ارنالعان باعدارلاما بولۋى ءتيىس. كەڭ كولەمدى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ, ادامداردى جۇمىلدىرۋ, قويىلعان بارلىق مىندەتتەردى ورىنداۋدا بىرىكتىرۋ كەرەك. پارتيادان سايلانعان دەپۋتاتتار داعدارىسقا قارسى جانە قۇرىلىمدىق قايتا جاڭعىرۋلاردى زاڭنامالىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋلەرى ءتيىس. مەن بارلىق ساياسي پارتيالاردى, قوعامدىق بىرلەستىكتەردى, بارلىق ازاماتتاردى وتانىمىزدىڭ يگىلىگى جولىنداعى ورتاق ىسكە ءبىر جاعادان باس, ءبىر جەڭنەن قول شىعارا وتىرىپ جۇمىلىپ, اتالعان جولداۋدى جۇزەگە اسىرۋعا بەلسەنە قاتىسۋعا شاقىرامىن.
كەلە جاتقان كۇردەلى كەزەڭ ءبىز ءۇشىن ەڭسەرۋ كەزەڭى بولادى. ءبىز جاڭا جاھاندىق داعدارىستى مىندەتتى تۇردە جەڭەمىز. بۇل ءۇشىن بىزدە ءبىرتۇتاس ەرىك-جىگەر, حالىق بىرلىگىنىڭ بەرىك داستۇرلەرى بار. ءبىز قازاقستانىمىزدى دامۋدىڭ جاڭا شەپتەرىنە شىعاراتىن بولامىز!
قىمباتتى قازاقستاندىقتار!
داعدارىستاردىڭ ءبارى وتكىنشى, وتەدى دە كەتەدى. ەل تاۋەلسىزدىگى, ۇلت مۇراتى, ۇرپاق بولاشاعى سياقتى ۇلى قۇندىلىقتار عانا ماڭگى. مەن ايتىپ وتكەننىڭ بارلىعى جەڭۋگە بولاتىن, ءبىز جەڭە الاتىن بوگەتتەر. ءبىز كولدەنەڭ شىققان كەدەرگىلەرگە كىدىرمەي, دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ماقساتىنا قادام باسامىز.
رۋحى بيىك, ەڭبەگى ەرەن, بىرلىگى مىعىم ماڭگىلىك ەل بولۋ ءۇشىن بىزدە ءبارى بار. تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋىن جەلبىرەتىپ, تۇعىرىن نىعايتقان ءبىزدىڭ تاريح الدىندا ءجۇزىمىز جارقىن! ءبىزدىڭ تىرەگىمىز – تاۋەلسىزدىك, تىلەگىمىز – تۇراقتىلىق, بىلەگىمىز – بىرلىك!
مەن حالقىما سەنەمىن. كوك بايراعىمىزداعى التىن قىرانداي ەلىمىز قاناتىن كەڭگە جايىپ, اسقار بيىكتەردەن كورىنسىن! باردى باعالاپ, جوقتى جاساي بىلگەن جاسامپاز جۇرتىمىزدىڭ كوك بايراعى ءاردايىم بيىكتە جەلبىرەسىن!
العا, قازاقستان!
