ءار ۇلتتىڭ وزىندىك كەلبەتى, ءوز بەينەسى بولادى. بۇل عاسىرلار بويىنا قالىپتاسىپ, ۋاقىت وزعان سايىن سان قىرىنان بەدەرلەپ دامىتا تۇسەدى. ول بەينەنى ءار ءداۋىردىڭ قولتاڭباسىمەن ارلەندىرىپ, مادەني-ءداستۇرىنىڭ وزىندىك ناقىشتارىمەن ماڭگىلىككە بەكىتەدى. مۇنداي بەدەر جەر بەتىندەگى ميللياردتاعان اقپاراتتاردىڭ اراسىنان اداسپاي تانىپ, بىلۋگە اسەر ەتەدى. قالىپتاسقان وبراز ارقىلى قابىلداپ, سول بەينەمەن ەلدىڭ ەسىندە جۇرەدى. ونىڭ پايداسى زور. سول ارقىلى مەملەكەتتىڭ ءيميدجى, تاريحى مەن تۋريستىك الەۋەتى, ودان قالدى حالىقتىڭ تۇرمىس-تىنىسىن باعامداۋعا بولادى.
ۆيزۋالدى, كوزگە ۇرىپ تۇراتىن ۇلت بەينەسىنىڭ كورنەكىلىگىنە ءمان بەرۋىمىزدىڭ باستى سەبەبى جالپى «قازاق» وبرازىنىڭ كوكەيىمىزدەن شىقپاۋىندا بولىپ وتىر. وسى كۇنى ورىندى, ورىنسىز جەرلەرگە شال-كەمپىردىڭ, قىز-قىرقىن مەن جاس جىگىتتىڭ بەت-بەدەرى تۇسكەن ءتۇرلى فورماداعى بەينەلەرىنەن ادام شوشيتىنى راس. اسىرەسە قىز-قىرقىندى ءتۇرلى فورمادا قالانىڭ كوشەلەرىنىڭ بۇرىش-بۇرىشىن تولتىرعان كەزدەرىمىز دە بولدى. ەشقانداي ءمان-ماعىناسى جوق, تالعامسىز سالىنعان بەينەلەر ۆيزۋالدى تۇردە ادام ساناسىندا قالىپتاسىپ, قازاق دەسە, سول دەگەندى ەلەستەتەتىندەي جاعدايعا جەتكىزدى.
كوشەدەن شىعىپ, عالامتورعا ءۇڭىلىپ بۇرىنعى زاماندا وتكەن ينتەللەكتۋالدى وي يەلەرىنىڭ بەينەلەرىنە قاراپ تا قارنىڭ اشادى. اقىن, جىرشى, كۇيشى تاعى باسقالارىن بەينەلەگەن سۋرەتتەرى بىرىنەن ءبىرى اۋمايدى عوي, تەك باستارىنا كيگەن تاز كەپەشىنە قاراپ انىقتايمىز. وسى ۋاقىت ىشىندە ءوز ۇلتىمىزدىڭ ۆيزۋالدىق بەينەسىن جاساي الدىق پا دەگەن سۇراققا بىرلەسە جاۋاپ ىزدەۋدەن بۇرىن عالامتوردى شارلاپ كەتكەن سۇرىقسىز بەينەلەردى ۆيرتۋالدى كەڭىستىكتەن جويۋ ماسەلەسىن دە العا شىعارۋ كەرەك سياقتى.
بۇعان ەرەكشە نازار اۋدارۋىمىزدىڭ ءمانىن تۇسىندىرگىم كەلەدى. ويتكەنى ادام بالاسىنىڭ بارلىق تىرلىگى, ءىس-ارەكەتى بەلگىلى ءبىر ورتادا الەمىشتەلگەن الەمدە وتەدى. كوشەدە ءجۇرىپ بارا جاتساڭىز, جان-جاعىڭىزدان انتالاعان جارنامالار, عالامتوردى اشىپ قازاقتىڭ بەينەسىن ىزدەسەڭىز, جاقسىنىڭ اتىن جامىلعان مىجىرايعان شال-شاۋقاننىڭ بەينەلەرى شوشىتىپ بولدى.
سۋرەتشىنىڭ قيالىنا سەنبەسەڭىز, قازاقتار سونداي بولعان دەپ وتكەن عاسىردىڭ فوتوسىن العا تارتارسىز. وندا دا قازاق ەتنوگرافياسىنىڭ ءبىر قۇرامىن تولتىراتىن جالشى-جالقىبايلاردىڭ سۋرەتتەرى الدىڭنان شىعادى. دايەكتى بەينەلەردىڭ قالعانىنا دا شۇكىر. راسىندا قازاق دالاسىنا كەلگەن ميسسيونەرلەردى, نەمەسە ساياحاتشىلاردى كەزىندە قازاقتىڭ بايى نە اقسۇيەگى تورىنە شىعارماسا كەرەك. ولار دا قورا-قوپسىنىڭ اينالاسىندا جۇرگەندەردى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ, «قازاق وسى» دەپ جاريا ەتكەن بولار. ال ءحىح عاسىردىڭ باسىندا باستالعان قۋعىن-سۇرگىن تەكتىلەرىمىزدى سۋرەتتەرىمەن بىرگە قۇرتقانىن جاقسى بىلەمىز. ءسان-سالتاناتى تاسىعان باي-باعلانداردىڭ وتكەنىن, ولاردىڭ قىتايدىڭ جىبەگىن, بۇقاردىڭ پارشاسىن الدىرىپ, ماساتى-پۇلىشتەن كيىم تىككىزىپ اقىق-جاقۇتتارىن تاققانىن, كۇمىستەن ەر-تۇرمانىن تۇگەندەپ, ساپتاما ەتىك, قاسقىر ىشىك, ۇكىلى بورىك كيگەنىن بىلگىمىز كەلمەيدى. نەگە ولار سۋرەت بوپ سىزىلىپ, كەنەپكە سول سالتاناتىمەن تۇسپەيدى؟ قازاقتى بەيشارا ەتىپ كورسەتۋ كىمگە ءتيىمدى, تۇسىنبەدىك. الدە ولاردىڭ ۆيزۋالدى مادەنيەتتەن حابارى از با؟ ءارى-بەرىدەن سوڭ ەل نامىسىن ويلايتىن ەلجاندى سۋرەتشىلەر, ديزاينەرلەر, مۇسىنشىلەر, ساۋلەتشىلەر, مودەلەرلەر, رەجيسسەرلەر قالماعان با دەپ ويلايسىز. حالقىمىزدىڭ رۋحىن, جانىن, بولمىسىن كورسەتەتىن تۋىندىلار نەگە جوق؟
قوعامدىق ساناعا ءارتۇرلى ماقساتپەن اسەر ەتۋ ءۇشىن جاسالاتىن ۇلتتىڭ كورنەكىلىك بەينەسىن قالىپتاستىرۋدا جيۆوپيس, فوتوگرافيا, جارناما, تەلەديدار, ينتەرنەت سياقتى قۇرالدار تىنىمسىز جۇمىس ىستەپ تۇر. قانداي وبرازدى سالساڭىز سونىمەن قاتتالىپ, جاتتالىپ قالادى. اقپاراتتاندىرىلعان زاماندا ونى قابىلداۋ مەن جادىندا ساقتاۋ ءۇردىسى جىلدام جۇرەدى. راس, كەيبىر ادامداردىڭ بەلگىلى ءبىر ەموتسيالارىنا, مىنەز-قۇلىق ستەرەوتيپتەرىنە جانە الەۋمەتتىك-مادەني ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس پايدالانىلادى, سول بايلىعىمەن ورتاق قازانعا سالىپ جىبەرەدى. بۇل ۇلتىمىزدىڭ بەينەسىنە قارا تاڭبا بولىپ جابىسىپ جاتىر ما, جوق پا, ونى ەشكىم ەسكەرمەيدى. ەگەر شىعارماشىلىق ادامنىڭ ىشكى وي-جۇيەسىندە ازاماتتىق نامىس ولشەمى كەمشىندەۋ بولسا, وندا باسقا توسقاۋىل ويلاپ تابۋ كەرەك شىعار.
بۇگىنگى زاماندا كوزبەن كورۋ, ەستۋ وقۋدان گورى جاقىن بولىپ تۇر. ادام ءۇشىن نە ماڭىزدىراق, ءسوز, دىبىس نەمەسە بەينە مە دەيتىن كەزگە كەلگەندە ءبارىنىڭ دە الاتىن ورنى زور. دەگەنمەن, قازىرگى زامانعى مادەنيەتتىڭ وزىندىك ۆيزۋالدى رەنەسسانستى باستان كەشىرىپ جاتقانىن ەلەمەۋ مۇمكىن ەمەس. كورۋ, كورگەنىڭدى جادىڭدا قالدىرۋ وڭايىراق. سودان دا بولار, بۇگىنگى بارلىق اقپارات اعىمى ەڭ الدىمەن, كورنەكىلىككە باسقا قابىلەتتەرگە قاراعاندا كوبىرەك ءمان بەرىلەدى.
كورۋ, دۇنيەنى ۆيزۋالدى تۇردە قابىلداۋ قابىلەتى ادامعا اۋەل باستان-اق ءتان. جاھاندانۋ اتتى ۇلكەن دوداعا تۇسكەندە ءوزىمىزدى مۇساپىرلەر قاتارىندا قويىپ, بارىمىزدى, بولعانىمىزدى بايلىعىمىزدى, ەرلىگىمىز بەن ەستىلىگىمىزدى, ەلدىگىمىزدى العا شىعارايىق. سونىمەن باسقالاردى تاڭ قالدىرايىق, ەڭ باستىسى, ءوزىمىزدى سول بيىكتەن كورىپ, سول دالانىڭ ۇلىق مادەنيەتىنىڭ يەسى رەتىندە ەڭسەمىزدى كوتەرەيىك.
P.S: ۇلتتىڭ ۆيزۋالدى مادەنيەتىن جاڭا تەحنولوگيا ارقىلى تاريحي, مادەني پروەكتسيالىق جادىسىن قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى زور ەكەنىن ەستەن شىعارمايىق.
Nazira DAUTBEKQYZY, Facebook پاراقشاسىنان:
ۇلتتىڭ ۆيزۋالدى (كورنەكى) بەينەسىن قاشان قولعا الامىز؟! سويتە تۇرا نەگە الەمدە قازاقتىڭ اۆتوريتەتى جوق دەيدى؟
سالىستىرىڭىز:
1) ورىس كنياگينياسى( اقسۇيەك ايەل) پورترەتى (ماسكەۋ كنيازدىعى ءداۋىرى). مىنە, يمپەريا ءوزىن تەك كۇشپەن نەمەسە ءتىپتى سوزبەن ەمەس, ونەرمەن, ءۇنسىز كوركەم-ەستەتيكالىق «قارۋمەن» مويىنداتقان, جاۋلاعان! وسىنداي تاريحي پورترەت نەگە سالمايدى ءبىزدىڭ سۋرەتشىلەر؟!
2) تۇرىكتىڭ (وسمان يمپەرياسى) بەكزات ايەلى, جوعارعى تاپ وكىلى;
3) تۋرا سول ورتاعاسىردا (قۇرىعان سوۆەت وكىمەتى مەن نيكولاي پاتشا زامانى ەمەس) حاندار تۇسىندا ءومىر سۇرگەن دومالاق انا ء(نۇريلا اليقىزى داموللا), ءتۇر-كەلبەتى وسىنداي بولىپتى-مىس…
اتاقتى ايەل, حانىم, داموللا (ۇستاز) اتانعان, سوپىلىق جولىن ۇستانعان اۋليە-انانىڭ كەلبەتىن كەسكىندەگەندە جەكە تۇلعالىق ابىرويىن دا, ۇلتتىق ءيميدجدى دە دۇرىستاپ ويلانىپ ەسكەرۋ كەرەك ەمەس پە؟! (باسقا ۇلتتار كەيدە ءتىپتى جوقتى بار قىلىپ كورسەتەدى, ال ءبىز باردى جوق قىلىپ جۇرەمىز).
دومالاق اناعا كاريكاتۋرا سياقتى وسى تومەندەگى سۋرەتتى ينتەرنەتتەن الىپ تاستاۋدى, جويۋدى تالاپ ەتەمىن! سەبەبى بۇل اۋليە, دانىشپان انا وبرازى ەمەس, جاي …«وتارلىق داۋىردەگى ساۋىنشى اپا» دەسە سەنۋگە بولادى. ايتپەسە تاريحتى بىلمەسەڭ, رۋحانياتتان حابارىڭ بولماسا, سۋرەت مۇلدە سالما! (بىلە بىلسەڭىز, قاسيەتتى ادامدار ونشا قارتايماعان, قانشا جاسقا كەلسە دە, جۇزىنەن نۇرى توگىلىپ تۇرعان)…
