قۋاندىق قاسىموۆ, رەجيسسەر: «ناعىز دراماتۋرگيا مەن كاسىبي اكتەرلەر «سايقىمازاقتاردىڭ» كولەڭكەسىندە قالىپ قويدى»

قازاق اكتەرلىك مەكتەبى مەن رەجيسسۋراسى الەمنىڭ ەشبىر مەملەكەتىنىڭ تەاتر ونەرىنەن ارتىق بولماسا, كەم ەمەس. بۇعان بەلگىلى رەجيسسەر قۋاندىق قاسىموۆتىڭ سپەكتاكلدەرى قاتىسقان حالىقارالىق فەستيۆالدەردەگى جەڭىستەردى ايتار ەدىك. الەمدىك دەڭگەيدەگى ءار ءتۇرلى جارىستاردا رەجيسسەردىڭ «مەدەيا», «ترويا ارۋلارى» جانە «قىز جىبەك» بەس رەت باس جۇلدە, ەكى رەت «ەڭ ۇزدىك ايەل وبرازى», ەكى مارتە «ەڭ ۇزدىك رەجيسسۋرا» نوميناتسيالارى بويىنشا لاۋرەات اتاندى. قازاق تەاتر ونەرىن ەۋروپا جەرىندە ناسيحاتتاپ جۇرگەن رەجيسسەرمەن تەاتر سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەر جونىندە اڭگىمە وربىتكەن ەدىك.

ءان ايتۋدى اتەشتەن ۇيرەنىپ ءجۇرمىز

– تەاتر دەسە, ستانيسلاۆسكيدىڭ جۇيەسى ەسكە تۇسەدى. سول جۇيە ەسكىرىپ بارا جاتقان سياقتى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
– جۇيە ەسكىرگەن جوق. تەاتر ونەرىندەگى ادامدار جاڭارىپ, جۇيەسىزدىك جايلاپ بارادى. سول كونستانتين سەرگەەۆيچ ستانيسلاۆسكيدىڭ جىلدار بويى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ, كورگەن-بىلگەنىن تۇيىندەپ جازعان تەورياسىن ءسىز بەن ءبىز تەرەڭ ۇعىنىپ, جەتىك مەڭگەردىك پە؟ كۇمانىم بار. «نەگە؟» دەرسىز. مەنىڭ باعىما ينستيتۋتتا ءدارىس بەرگەن ۇستازىم قازاق ەلىنىڭ حالىق ءارتيسى, العاشقى كاسىبي رەجيسسەر اسقار توقپانوۆ اعامىز بولدى. ول كىسى سول ستانيسلاۆسكيدىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى ساحنوۆسكي مىر­زادان موسكۆادا وقىپ, ءبىلىم العان. سوندىقتان جۇيەنىڭ ەگجەي-تەگجەيىن بىلەتىن جالعىز مامان ەدى. ونىڭ لەكتسيالارى مەن ساباق بەرۋ ءتاسىلى سول جۇيەگە نەگىزدەلىپ وتىرىپ جاسالۋشى ەدى. نەگىز دۇرىس قالانسا, جۇيە ارقاشان شىعارماشىلىقتى وركەندەتۋگە كومەكتەسەدى. ستانيسلاۆسكي – ماڭگىلىك جۇيە ويلاپ تاپقان دارىندى ادام.

بىلىمسىزدىك باسىم بولعان جەردە نيگيليستىك وي ءوربيدى. ديپلوم بار, بىراق ءبىلىم جوق! وعان كىنالى اكتەردىڭ نەمەسە رەجيسسەردىڭ ءوزى.تەك قانا ءوزى. مەن دە ول جۇيەنى سول كەزدە تولىق مەڭگەرىپ شىقتىم دەۋدەن اۋلاقپىن. مۇمكىن 50 پايىزىن قابىلداعان شىعارمىن. بىراق جىلدار وتە, سول جۇيەمەن ساحنادا اكتەر جانە رەجيسسەر رەتىندە جۇمىس ىستەي وتىرىپ ءمان-ماعىناسىنا جەتۋگە تىرىستىم. تەرەڭ ءۇڭىلىپ زەرتتەگەن سايىن بۇل جۇيە جاڭا قىرىنان اشىلادى. سوندىقتان ستانيسلاۆسكيدەن قاشۋعا بولمايدى.

– قازىر تەاتردا ءسوز ارزانداپ, ۇساقتالىپ بارا جاتقانداي كورىنبەي مە سىزگە؟ تەاتردى ومىرلىك سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن جوعارى ينتەنتسيا دەپ ايتا الامىز با؟
– ەل اراسىنداعى ءسوزدىڭ قادىرى كەتكەن كەزدە عانا ءسوز ارزاندايدى. تەاترعا دا ءسوز دراماتۋرگيامەن ەنەدى. ياعني, ناقتى ادامنىڭ, دراماتۋرگتىڭ ءسوز ساپتاۋىمەن كەلەدى. ونىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسى مەن ءپالساپاسى ارقىلى ءبىز رەجيسسەرلەر, اكتەرلەر, سۋرەتشىلەر سول دراماتۋرگتىڭ يدەياسىن تۇسىنگىمىز كەلەدى. سول يدەيانى كورەرمەنگە جەتكىزەمىز. بۇگىندە ساحنا تورىندەگى كەيىپكەردىڭ اۋزىنان شىققان ءسوزدىڭ ماعىناسى تەرەڭدىكتەن گورى سايازدىققا تارتاتىنى راس. اسىرەسە, ساتيراداعى ارزان ءسوز اكتەرلەرگە كەرى اسەرىن تيگىزەدى. ويتكەنى ولار قازىرگى تاڭداعى ينتەراكتيۆتى تەحنولوگيانى مولىنان قولدانۋ ارقىلى ادامنىڭ ساناسى مەن سەزىمىنە سول جاداعاي سوزىمەن قاتتى اسەر ەتەدى. ارزان سوزبەن, ارزان ويمەن ۋلايدى. دراماتۋرگيا بار بولسا دا كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتى جىرلايتىن ءبىر سىدىرعى ماعىناسىز شىعارمالار قاپتادى. بىزگە ءدال قازىر ۇلكەن ءبىر قۇبىلىس كەرەك سياقتى.

تاريحقا ۇڭىلسەك, ورىس حالقىنىڭ «سكوموروح» نەمەسە ەۆروپانىڭ «شۋت» دەگەن كەيىپكەر ماسكالارى بولعان. بۇل كەيىپكەرلەر قارا حالىقتىڭ ويىن الاڭعا شىعىپ نەمەسە حان سارايىنداعى پاتشا الدىندا قورىقپاستان ايتا بىلگەن. ال ءبىزدىڭ ساتيرامىز ساحنادان نە ايتادى؟ ايتقان سوزىندە ماعىنا بار ما؟ كۇلەگەش حالىق بىلاي شىققان سوڭ نەگە كۇلگەنىن ۇمىتىپ قالادى. ولار دا تەاتر دەگەن ايدار تاعىپ الاتىن بولدى. سوندىقتان كورەرمەن, اسىرەسە, جاس كورەرمەن ءسوزدىڭ قادىرىن قۇندىلىعى از, جاداعاي ءسوزى كوپ وسىنداي «تەاترلار» ارقىلى ۇعىپ, تەاتر دەگەن ۇعىمدى سول ارقىلى بويىنا ءسىڭىرىپ ءجۇر. ال ناعىز دراماتۋرگيا مەن كاسىبي اكتەرلەر جاڭاعى «سايقىمازاقتاردىڭ» كولەڭكەسىندە قالىپ قويدى. سەبەبى ءبىز ينتەراكتيۆتى جۇيەلەر ارقىلى قادىرلى, ماڭىزدى, دايەكتى ءسوزدى سيرەك دارىپتەيمىز. سوندىقتان ءومىرىمىز ارزان ءسوزدىڭ قۇلىنا اينالىپ بارا جاتىر.

ەگەر شىعارماشىلىق ادامعا ماتەريالدىق جاعداي جاساماسا, سول ارزان كۇلكىلى, جاداعاي ءسوزدى ورتاعا يتەرمەلەپ, ولاردى توي-دۋماننان تابامىز. ولارعا ساحنادان گورى سول جەر قىمبات, ءارى قىزىقتى. ءومىر سۇرۋىنە, جاقسى ءومىر سۇرۋىنە قاراجات تابادى. «اۋىردىڭ ۇستىمەن, جەڭىلدىڭ استىمەن» كۇن كەشۋدى ادەتكە اينالدىرادى. قاسيەتتى ساحنا اكتەر ءۇشىن كەلىپ كەتەتىن, ماردىمسىز ايلىق الاتىن «جەرگە» اينالادى. سوعان قاراماستان قازاق اكتەرلىك مەكتەبىنىڭ ۇشقىندارى كەيبىر سپەكتاكلدەردە كورىنىپ جاتادى. تەك ۇشقىندارى عانا. بۇل – تراگەديا!

شىنى كەرەك, تەلەارنالارىمىز رەيتينگتەرىن ارزان سوزبەن جيناپ ءجۇر. وسى ارزاندارعا ابدەن قانعان كورەرمەنگە تەاتر نەگە قىزىق؟ تەاتر ساحناسىنداعى تەرەڭ ويلى ءپالساپانى ەستىگەندە جان دۇنيەسى جيىرىلىپ, وتىرعان ورنىنان تۇرىپ, زالدان شىعىپ كەتكىسى كەلەدى. ال ساتيرالىق تەاترلار قاي قالاعا بارسا دا, ولاردىڭ بيلەت باعاسىنىڭ قىمباتشىلىعىنا قاراماستان ەسىكتى بۇزىپ كىرۋگە دايىن. ىرقى كەتكەن, ىرزىعى جوق, ساياز, ماعىناسىز ءسوزدى ەستىپ, ىرجىڭداپ شىققانى ءۇشىن ول قاراجاتىن دا, ۋاقىتىن دا ايامايدى. نەگە؟ سەبەبى ءبىزدىڭ قوعام تەرەڭ ءسوزدى سايگۇلىكتىڭ ەرتوقىمىن سىپىرىپ تاستاپ, جالاڭ ءسوزدى جايداق اتقا ءمىنىپ جايباراقات ءومىر سۇرۋگە كوشكەن. ادامداردىڭ دەنى ميىن قوزعاپ ويلانۋدىڭ ورنىنا ىرباقاي ءسوز, تىر­باقاي ارەكەت جاساۋعا قۇمار.

ءسوزدىڭ قادىرىن تويداعى ارزان ءسوزدى اسابا «شوۋمەندەر» دە ءتۇسىرىپ ءبىتتى. ايىنا بىرنەشە تويعا باس سۇعاتىن قازاق ول جەردەن قانداي ءسوز تىڭدايدى؟ ءبىز وسىعان ءمان بەرمەيمىز. مىنە, وسى سەبەپتەردىڭ ءبارى تەاتر ساحناسىنداعى ءماندى, ماعىنالى تەرەڭ ويلى سوزگە كەرى اسەرىن تيگىزەدى. وسى جەردە ويىما اباي اتامىزدىڭ اۋدارماسىنداعى كرىلوۆ مىرزانىڭ «بۇلبۇل مەن ەسەك» مىسالى ەسكە تۇسەدى. سوندا بۇلبۇلدىڭ اسەم ۇنىنە باعا بەرگەن ەسەك: «سەن ءان ايتۋدى اتەشتەن ۇيرەن» دەيدى عوي. قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ بەينەسى وسىعان كەلەدى. بۇلبۇلدىڭ سايراعان ۇنىنەن گورى, قيقۋلاپ قيقىرعان اتەشتىڭ ۇنىنە قۇمار بولىپ بارامىز.

كومەديا جانرى – تەاترلاردىڭ كۇنكورىسى

– كەڭەستىك قازاق تەاترىندا قازىرگى تەاتردا جوق قانداي يگى ءداستۇردى ايتا الاسىز؟
– ايتىپ وتىرمىن عوي, اكتەر شەبەرلىگى سايازداپ بارادى. بۇنىڭ سەبەبى نەدە؟ كەڭەستىك داۋىردە ساحناعا شىققان اكتەرگە تالاپ قاتقىل بولاتىن ەدى. جانە وقىعان وقۋ ورىندارىنداعى ءدارىس بەرۋ باعدارلامالارى دا قاتاڭ تارتىپپەن ەنەتىن. ەمتيحان تاپسىرۋ ءبىز ءۇشىن ەڭ ۇلكەن سىن بولاتىن. اسىرەسە, ماماندىق بويىنشا جۇرەتىن ساباقتار ەڭ ماڭىزدى ساباقتار بولاتىن. قازىر دە سولاي بولار دەگەن سەنىمدەمىن. دەگەنمەن, ولاي ەمەس-اۋ دەگەن كۇدىك ەنەدى ساناما. سەبەبى وقۋدى ءتامامداپ كەلگەن كەيبىر اكتەر ازاماتتىڭ بىلىمىنە كوڭىل قويساڭ – كەزىندە ءوزىمىزدىڭ سانامىزعا ەنگىزىلگەن شەبەرلىكتىڭ مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالايتىن كاسىبي ەلەمەنتتەردى بىلمەي جاتادى. بىراق قولدارىندا ديپلومدارى بار, ءبىرى قىزىل, ءبىرى كوك. جالعىز تالانتپەن شاۋىپ بايگە الا المايتىنىن سول جاس اكتەر سەزبەيدى. ونىڭ تالانتىن شىڭدايتىن ءبىلىم ەكەنىن ۇقپايدى. ونى ۇعىندىرماعان ۇستاز كىنالى دەپ ەسەپتەيمىن.

كەڭەس داۋىرىندە كاسىبي اكتەر ونەرىنە, اسىرەسە, رەجيسسۋراعا كوپ كوڭىل بولىنەتىن. ولاردىڭ ماتەريالدىق جاعدايىن جاساۋعا تەرەڭ ءمان بەرىلەتىن. اسىرەسە, ونەر شەبەرلەرىنە, جەكە تۇلعاسى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان جيىر­ما شارشى مەتر قوسىمشا باسپانا بەرىلەتىن. بۇل اكتەر, رەجيسسەر, سۋرەتشى, دراماتۋرگ جەكە دارا شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋىنا, ىزدەنىسكە ەنۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزۋ ەدى. قازىرگى كەزدە قوسىمشا ەمەس, نەگىزگى باسپانانى الۋدىڭ ءوزى قيامەت. ەگەر شىعارماشىلىق ادامعا ماتەريالدىق جاعداي جاساماسا سول ارزان كۇلكىلى, جاداعاي ءسوزدى ورتاعا يتەرمەلەپ, ولاردى توي-دۋماننان تابامىز. ولارعا ساحنادان گورى سول جەر قىمبات, ءارى قىزىقتى. ءومىر سۇرۋىنە, جاقسى ءومىر سۇرۋىنە قاراجات تابادى. «اۋىردىڭ ۇستىمەن, جەڭىلدىڭ استىمەن» كۇن كەشۋدى ادەتكە اينالدىرادى. قاسيەتتى ساحنا اكتەر ءۇشىن كەلىپ كەتەتىن, ماردىمسىز ايلىق الاتىن «جەرگە» اينالادى. سوعان قاراماستان قازاق اكتەرلىك مەكتەبىنىڭ ۇشقىندارى كەيبىر سپەكتاكلدەردە كورىنىپ جاتادى.

تەك ۇشقىندارى عانا. بۇل – تراگەديا! سەبەبى اكتەر ونەرى – كۇندەلىكتى ىزدەنىسكە سۇيەنە وتىرىپ, ادام پسيحولوگياسىن زەرتتەۋدى ماقسات تۇتاتىن, «ينەمەن قۇدىق قازعانداي» ەڭبەك ەتۋدى تالاپ ەتەتىن ونەر. تۇسىنەسىز بە, ونەر! ال ءبىز قازىر بۇل ونەردى «قولبالاعا» اينالدىرىپ بارامىز. بويىمداعى تالانتىمدى كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ قامىنا وراي ساتامىن دا كۇن كورەمىن. «قۋ تىرلىككە قۇل بولىپ اياڭ باسىپ, قۇلاشىمدى جايا الماي باراتىرمىن» دەگەن مۇقاعالي اقىننىڭ قاناتتى ءسوزى قازىرگى كەزەڭنىڭ تەاتر ونەرىنىڭ اتموسفەراسىنا ءدال كەلەدى. ەرتەڭ ۇشقىن وشەدى. شوق ءسونىپ قولامتاعا اينالماسىنا كىم كەپىل؟ قازىرگى كەزدە قازاق تەاترىندا رەجيسسۋرا جوق دەگەن ۇعىم قالىپتاسىپ, سونى دارىپتەيتىن قايراتكەرلەر پايدا بولدى. رەجيسسۋرا قاشان قانات جايادى؟ رەجيسسۋرا ماماندىعىنا تولىققاندى جاعداي جاسالعاندا عانا, رەجيسسەر كەڭ كوسىلىپ شابا الادى. ساحنانىڭ پاتشاسى اكتەر بولعاندىقتان, رەجيسسەر سونىڭ دارىنى مەن شەبەرلىگىنە تاۋەلدى. اكتەرسىز رەجيسسەر, رەجيسسەرسىز اكتەر تۇل. شابان اتقا ءمىنىپ بايگەگە قاتىسساڭىز نە بولاتىنىن ءوزىڭىز دە سەزەتىن بولارسىز.

– كومەدياعا كەلگەندە تاقىرىبىمىز تاپشى بولىپ قالادى. ءالى كۇنگە دەيىن قازاق تەاترلارى ءوزىڭىز اۋدارعان يبروحيم سوديكوۆتىڭ «اپەندىنىڭ بەس قاتىنى» مەن ءسۇلتانالى بالعاباەۆتىڭ «ەڭ جاقسى ەركەك» سەكىلدى كومەديالارىمەن كۇن كورىپ ءجۇر. نەگە تاقىرىپ اياسى سونشالىقتى تار؟

– ءسوزىڭنىڭ جانى بار, كومەديا جانرى قالتاي اعامىزبەن بىرگە كەتكەن سياقتى. نەگىزى كومەديا جانرى تەاترلاردىڭ كۇنكورىسى عوي, قالقام. بىراق قازىر ول جانر ەشكىمگە كەرەك ەمەس بولىپ بارادى. سوندىقتان مينيسترلىكتىڭ تەاتر ءبولىمى كومەديا جانرىن دارىپتەيتىن تەاتر فەستيۆالدەرىن ۇيىمداستىرۋ كەرەك. سوندا بارىپ دراماتۋرگتار قولدارىنا قالام الىپ جاڭا شىعارمالار جازاتىن بولار. شىمكەنت قالاسىنداعى ساتيرا تەاترىنىڭ نەگىزىندە «تاقيالى پەرىشتە» نەمەسە باسقا دا تاقىرىپتا كومەديا جانرىنداعى سپەكتاكلدەردىڭ حالىقارالىق فەستيۆالى ۇيىمداستىرىلسا, قۇبا قۇپ بولار ەدى. بۇنداي فەستيۆالدەر الەمدە نەكەن ساياق.

«كوشەدەگى پاقىردى اكىم بول دەپ شاقىردى»

– قازىرگى تاڭدا «مادەنيەت تۋرالى» زاڭعا تەاتر تارماعى بويىنشا وزگەرتۋلەر ەنگىزىلدى. وسى وزگەرىستەرگە توقتالىپ ءوتىڭىزشى.
– ءيا, دۇرىس ايتاسىڭ. بۇل زاڭ بويىنشا وتكەن عاسىردا دامىپ, قانات جايىپ قالىپتاسقان تەاتردىڭ رەجيسسۋراسى قۇردىمعا كەتتى. ونىڭ اتقارار ءرولى جويىلدى. تەاتردىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى مەن شىعارماشىلىق رەپەرتۋارىن قالىپتاستىرۋ, اكتەرلەردىڭ شەبەرلىگىن شىڭداۋ ديرەكتور مىرزاعا جۇكتەلدى. سوندا ول ادام شىعارماشىلىققا جاۋاپ بەرە مە, الدە شارۋاشىلىققا جۇگىرە مە؟ ەندىگى تاڭدا ديرەكتورلىققا مادەنيەت سالاسىندا بەس جىل باسشىلىق قىزمەت اتقارعان ازاماتتىڭ كەز كەلگەنى تاعايىندالۋىنا مول مۇمكىندىك تۋدى. رەجيسسەر ديرەكتوردىڭ «قولبالاسىنا» اينالىپ نەمەسە ءتىپتى دە جويىلىپ, كوزدىڭ قاراسىنان بۇلبۇل ۇشادى.

– سول وزگەرتۋلەر ەنگىزىلگەن جيىنعا ءوزىڭىزدىڭ دە قاتىسقانىڭىزدى ايتىپ ەدىڭىز. نەگە ايتپادىڭىز وسىنى؟
– جالعىزدىڭ «ءۇنى شىقپاس» دەگەن. بەكبولات تىلەۋحان باستاعان توپ بۇل وزگەرتۋلەردى تەاتر رەجيسسەرلارىنىڭ ويىن تىڭداماستان قابىلداپ, ديرەكتورلاردىڭ ىعىنا جىعىلدى. تەاتر ديرەكتورى اكىمشىلىك تاراپتى باسقاراتىن اتقارۋشى ورگان ەكەنى بۇرىننان ءمالىم. ال باس رەجيسسەر مەكتەبى تەاتر جۇيەسىنە ەنگەلى بەرى تەاتردىڭ شىعارماشىلىق ترۋپپاسىنىڭ بولاشاعى مەن ونىڭ قابىلەتىنىڭ ءوسىپ وركەندەۋىنە, سونىمەن قاتار تەاتر رەپەرتۋارىنىڭ تولىققاندى كوركەم شىعارمالارمەن تولىعۋىنا جاۋاپ بەرەتىن لاۋازىم رەتىندە قالىپتاسقان ەدى. قازىرگى تاڭدا بۇل لاۋازىم قازاق تەاترىنا كەرەك بولماي قالدى. «كوشەدەگى پاقىردى اكىم بول دەپ شاقىردى» دەگەن كۇيگە ەنەتىن كەزەڭ باستالدى. مەن ونداي ديرەكتورلاردىڭ ءبىرازىن كوردىم دە. ەندى سول لاۋازىم يەسىنىڭ قۇقى بۇرىنعىدان دا جوعارىلادى. جانە زاڭدى تۇردە. رەجيسسەردىڭ ءۇنى ءوشتى.

ءسوزدىڭ قادىرىن تويداعى ارزان ءسوزدى اسابا «شوۋ­مەندەر» دە ءتۇسىرىپ ءبىتتى. ايىنا بىرنەشە تويعا باس سۇعاتىن قازاق ول جەردەن قانداي ءسوز تىڭدايدى؟ ءبىز وسىعان ءمان بەرمەيمىز. مىنە, وسى سەبەپتەردىڭ ءبارى تەاتر ساحناسىنداعى ءماندى, ماعىنالى تەرەڭ ويلى سوزگە كەرى اسەرىن تيگىزەدى. وسى جەردە ويىما اباي اتامىزدىڭ اۋدارماسىنداعى كرىلوۆ مىرزانىڭ «بۇلبۇل مەن ەسەك» مىسالى ەسكە تۇسەدى. سوندا بۇلبۇلدىڭ اسەم ۇنىنە باعا بەرگەن ەسەك: «سەن ءان ايتۋدى اتەشتەن ۇيرەن» دەيدى عوي. قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ بەينەسى وسىعان كەلەدى. بۇلبۇلدىڭ سايراعان ۇنىنەن گورى, قيقۋلاپ قيقىرعان اتەشتىڭ ۇنىنە قۇمار بولىپ بارامىز.

– بىلۋىمشە, رەسەيدە زاڭدىلىق كۇشى بار «تەاتر تۋرالى» ارنايى ەرەجە بار. مىنە سول ەرەجەدە ديرەكتور مەن كوركەمدىك جەتەكشى نەمەسە باس رەجيسسەر دەگەن لاۋازىمدار نەمەن اينالىساتىنى انىق جازىلىپ, جىك-جىككە بولىنگەن. بىزگە دە وسى كەرەك شىعار؟

– مەنىڭ دە ايتىپ وتىرعانىم وسى. شىعارماشىلىقپەن, رەپەرتۋارلىق ساياساتپەن, تەاتردىڭ كوركەمدىك دەڭگەيىن بيىك ماقساتتارعا جەتەلەۋ, اكتەر ونەرىنىڭ شەبەرلىگىن شىڭداۋ باس رەجيسسەردىڭ نەمەسە كوركەمدىك جەتەكشىنىڭ تىكەلەي مىندەتى ەكەنىن مىعىمداپ جازىپ قويعان. سول كوركەمدىك جەتەكشىنىڭ نەمەسە باس رەجيسسەردىڭ كوزدەگەن ماقسات-مۇددەسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ – ديرەكتور مىرزانىڭ مىندەتى. ياعني, شىعارماشىلىق توپقا جاعداي تۋعىزۋ اكىمشىلىك تاراپىندا وتىرعان ديرەكتور باستاعان قۇرامنىڭ نەگىزگى ماقساتى بولۋ كەرەك. بۇل قىرۋار جۇمىس پەن ءبىلىمدى تالاپ ەتەدى. تەاتر ونەرىنىڭ ەكونوميكاسىن مەڭگەرمەگەن مامان تەاتردىڭ ەكونوميكالىق تۇرعىدان وركەندەپ ءوسۋىن جوسپارلاي الا ما؟ ءبىلىمى مەن ماماندىعى ساي ەمەس مامانعا تەاتر باسقارۋدى جۇكتەۋ قىلمىسپەن پارا پار.

– كەزىندە ءوزىڭىز ەڭبەك ەتكەن ايگۇل يمانباەۆانىڭ مۋزىكالىق تەاترى ماكەدونياداعى تەاتر فەستيۆالىنىڭ باس جۇلدەسىن جەڭىپ الدى. وعان رەجيسسەر رەتىندە ءسىزدىڭ ەڭبەگىڭىز ولشەۋسىز بولدى. قازىر بۇل «ا.ي» تەاترى قايدا؟ جالپى, قازاقستاندا جەكە تەاترلار قانشالىقتى ومىرشەڭ بولا الادى؟ ولاردىڭ اياعىنان قاز تۇرىپ قانا قويماي, كورەرمەننىڭ سۇيىكتى ونەر ورداسىنا اينالۋىنا قانشالىقتى العىشارتتار بار؟

– مەن ايگۇل يمانباەۆا دەگەن قىزىمىزدىڭ كوزسىز ەرلىگىنە باس يەم. ونىڭ قازاق تەاترىنىڭ تاريحىنا ەنگىزگەن جاڭالىعى ءۇشىن ءتانتىمىن. ەرلىك ەمەي نەمەنە؟جوق جەردەن ءوز قاراجاتىنا جەكە تەاتر اشۋ – بۇل كوزسىز ەرلىك. ايگۇلدىڭ ىستەگەن باتىل قادامىنا, ءمۇيىزى قاراعايداي ەلگە تانىمال اكتەر اعالارىمىز نەمەسە دراماتۋرگ مىرزالار بارا الدى ما؟ تەاتر ۇعىمىن ەل اراسىنا باسقاشا قىرىنان تانىتا الدى ما؟ بارلىعى تەك مەملەكەت قولداۋ كورسەتكەن تەاتر ۇجىمدارىندا عانا قىزمەت ەتىپ, جەكە دارا تەاتر اشىپ باسىن اۋىرتقىسى كەلمەيدى.

ال ايگۇل شەت ەلدە قازاق تەاتر ونەرىنىڭ تۋىن جەلبىرەتىپ, نامىسىن قورعاپ, قازاق تەاتر ونەرىنىڭ كوپتەگەن ەۋروپا ەلدەرىنەن بيىك تۇرعانىن دالەلدەدى. جان انۋيدىڭ «مەدەيا» تراگەدياسى حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالدەرىندە ەكى مارتە باس جۇلدەگە يە بولىپ, «گران پري» الۋى – قايتالانباس تاريحي وقيعا. ەۆروپا تامساندى,تاڭعالدى. ماكەدونيا مەملەكەتىنىڭ اقپارات كوزدەرى ايگۇل يمانباەۆا ويناعان «مەدەيا» سپەكتاكلىن «تەاتر ونەرىنىڭ گاۋھارى» دەپ باعالادى. ءسويتىپ قازاق تەاترلارىنا ايگۇلدىڭ تەاترى جول اشتى.

قازىر بۇل تەاتر ەلوردامىز استانادا. جاڭا بەلەسكە ەنگەندەي كۇي كەشۋدە. مەملەكەتتىك تۇرعىدان تىكەلەي كومەك كورمەگەن جەكە تەاتر ۇجىمى بولاشاقتا ءسونىپ تە قالۋى عاجاپ ەمەس. ايگۇل يمانباەۆا قاشانعى ءوز قاراجاتىمەن ءومىر سۇرسىن؟!جەكە تەاترلارعا دا مەملەكەتتىك سۋبسيديا كەرەك-اق. مەملەكەت قولداپ, دەمەپ جاتسا, جاڭا باعىتتاعى, جاڭا فورماتتاعى تەاترلار سانى كوبەيەرى ءسوزسىز. ازىرگە ولاي ەمەس. مەتسەناتتار تاپشى.

تەاترعا تەحنيك ماماندار جەتىسپەيدى

– الەمدىك تەاتر ونەرىندەگى قانداي جاڭالىقتار بىزگە ەنبەي جاتىر؟
– ەگەر تەاترلاردىڭ ماتەريالدىق تەحنيكالىق بازاسى جۇتاڭ بولسا, قانداي جاڭالىق بولۋى مۇمكىن؟ ماتەريالدىق تەحنيكالىق بازا نىعايعان كۇندە دە ونى مەڭگەرىپ كەتەتىن ماماندار جوقتىڭ قاسى. سوندىقتان جاڭالىقتار ەنگىزۋ ءۇشىن الدىمەن تەحنيك مامانداردى وقىتىپ, ولارعا جاعداي جاساۋدى كوزدەيتىن باعدارلاما قابىلداۋ كەرەك. مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم – تەاتردى جارىقپەن, دىبىسپەن قامتاماسىز ەتىپ, كوركەمدىك دارەجەگە كوتەرەتىن ەڭ ماڭىزدى ماماندار. ءبىزدىڭ تەاترلاردا, اسىرەسە, ايماقتىق تەاترلاردا, ازىرگە كوبىسى كوشەدەن كەلىپ, ءوز جەتكەنىمەن جەتكەرىپ جۇرگەن ماماندار لەگى قىزمەت ىستەيدى. ولارعا كىنا تاعۋعا بولمايدى. سەبەبى ولار ءوزىنىڭ الدىنداعى جىلدار بويى كورگەن-بىلگەنىمەن قىزمەت ىستەگەن مامانداردان ۇيرەنگەنىن الدىڭا تارتادى.
– مۇمكىندىگىڭىز بولسا, قازاقستاننىڭ تەاتر سالاسىنا قانداي رەفورما جاسار ەدىڭىز؟
– «كوركەمدىك كەڭەس» دەگەن قوعامدىق ۇيىمنىڭ كوزىن تۇبەگەيلى جويار ەدىم.
– نەگە؟
– بۇل – اكتەرگە دە, رەجيسسەرعا دا كومەكتەسپەيتىن ۇيىم. ەندى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىزشى, مۇحتار اۋەزوۆ مىر­زا قولىنا قالام الىپ «اباي جولىنا» كىرىسكەندە ءبارىمىز وتىرىپ الىپ جان-جاقتان بۇلاي ەمەس, بىلاي جازۋ كەرەك دەسەك, ول كىسى سول روماندى جازا الار ما ەدى؟ ورال تاڭسىقباەۆقا سۋرەتتى بىلاي سالماڭىز, بىلاي سالىڭىز دەسەك نە بولار ەدى؟ مۇحتار شاحانوۆ «تاناكوزدى» جازعان ساتىندە ونىڭ ولەڭ جولدارىن تالقىعا سالساق, قانداي پوەما تۋار ەدى. شىعارما ول جالعىز ادامنىڭ جانىنان تۋاتىن, شابىتپەن كەلەتىن ەرەكشە قۇبىلىس. وسىعان ءبىز ءمان بەرۋىمىز كەرەك. كەڭەس داۋىرىندە كىرگەن «كەڭەس» قازىرگى تاڭدا كەرەك پە؟ ول «كەڭەس» سۋرەتكەرگە سەنىمسىزدىك ۇيالاتادى.

كەڭەستىڭ كەڭەسىنە جۇگىنگەن اكتەر دە, رەجيسسەر دە وزىندىك دارا ويىنان ايىرىلىپ, بويىنا سەنىمسىزدىك ۇيالاۋى عاجاپ ەمەس. كەڭەس شىعارماشىلىققا كەدەرگى. ەگەر ەلدىڭ كەڭەسىن تىڭداسا, سالۆادور دالي, پيكاسسو, رەپين, پۋشكين, دوستوەۆسكي, اۋەزوۆ, مۇسىرەپوۆ سىندى دارىندار بولار ما ەدى.

كەڭەستىڭ ارقاسىندا قانشاما دارىندار ناۋبەت جىلدارى ومىرىمەن قوشتاستى. شىعارماشىلىقتان ءتۇڭىلىپ قۇردىمعا كەتتى. بۇكىل الەمدە جوق كەڭەسۋ ءبىزدىڭ قازاق تەاترىندا قايتا جاندانا باستادى. جاۋاپتى قۇجاتتاردى ديرەكتور مىرزا سول كەڭەسكە جۇگىنە وتىرىپ قول قويۋدى ادەتكە اينالدىرىپ الدى. كەڭەسكە جۇگىنگەن ديرەكتورعا ءتيىمدى. قۇجاتتان قاتە كەتسە, «مەن ونى كەڭەستىڭ شەشىمىمەن قابىلدادىم» دەپ جاۋاپكەرشىلىكتەن تايقۋ وڭايعا اينالادى. «كوركەمدىك كەڭەس» – قازىرگى ۋاقىتتا ديرەكتوردىڭ قولشوقپارى. ونىڭ ءسوزىن سويلەيتىن ادامداردى ءوزى تاعايىنداعاننان كەيىن كوركەمدىك كەڭەستەن نە سۇرايسىز؟ سوندىقتان بۇل ۇيىمدى تۇبەگەيلى جويۋ قاجەت. رەجيسسەر مەن اكتەرگە سەنىم ارتۋ كەرەك.

سۇحباتتاسقان:
گۇلجان راحمان