وسىدان توقسان ءتورت جىل بۇرىن چەح جازۋشىسى كارەل چاپەك ءوزىنىڭ «ر.ۋ.ر» پەساسىنىڭ كەيىپكەرىن ەشبىر قولدانىستا بولماعان «روبوت» سوزىمەن اتاعان ەدى. جازۋشىنىڭ عاجايىپ وي ەركىندىگىنىڭ جەمىسى بولعان سول روبوتتار ۋاقىت وتە كەلە عىلىمنىڭ جەتىستىگى بولادى دەپ كىم ويلاعان ول كەزدە؟ ال, قازىر تەمىر تەحنيكانىڭ ءوزى تەمىر قۇراستىراتىن زامانعا جەتتىك. الەمنىڭ بىرقاتار ەلدەرى بۇل سالادان وق بويى وزىق تۇرسا دا, ءبىز دە قول قۋسىرىپ وتىرعانىمىز جوق. مەملەكەتىمىز ءبىلىم سالاسىنا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە كۇش سالۋدا. استاناداعى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندە روبوت تەحنيكاسى بويىنشا ۇيىرمە بار. وسىعان وراي ءبىز يننوۆاتسيالىق ىزدەنىس جولىنا تۇسكەن جاس ونەرتاپقىشتاردىڭ جۇمىسىمەن تانىسىپ قايتتىق.
كەلە سالىپ, وقۋشىلاردىڭ قىزۋ ەڭبەگىنىڭ ۇستىنەن تۇستىك. ءسىرا, وزدەرى جاساعان روبوتتاردىڭ ىسكە جارامدىلىعىن تەكسەرىپ جاتقان شىعار. ءمانىسىن سۇرادىق, «مەن ايتايىنشى, مەن ايتايىنشى» دەگەندەي, ءىستىڭ بابىن بىلمەيتىن بىزگە تۇسىندىرۋگە قۇلشىنا كىرىسە كەتتى:
– قۇلتەمىردى قۇراستىرىپ العان سوڭ, وعان ارناۋلى باعدارلاما جۇكتەدىك. ونىڭ مىندەتى – تراەكتوريا بويىنشا ءجۇرۋ. ياعني, ءوزىڭىز كورىپ تۇرعانىڭىزداي, اق ماتتىڭ ۇستىندە سىزىلعان قارا جولاقتار روبوتتىڭ جول باعىتى. اق ءتۇستى كورسە, ءبىرىنشى سەنسورى وڭعا, ەكىنشىسى سولعا بۇرىلادى. وسىلايشا كولىك سياقتى جۇرەدى, – دەيدى. ءبىر مەزەتتە ءاپ-ادەمى ءجۇرىپ كەلە جاتقان روبوت باعىتىنان شاتاسىپ, اينالا باستادى. ءبىز تۇسىنبەي قالدىق. ىلە ەكىنشى وقۋشى:
– باعدارلامادا قاتەلىك كەتسە, تەپە-تەڭدىكتەن ايرىلىپ, كۇتپەگەن ناتيجە كورسەتەدى. ءدال وسىلاي, – دەپ كۇلىمسىرەدى.
– دەمەك, ىستەن شىعۋى دا مۇمكىن عوي. بۇل قاۋىپتى عوي, – دەپپىن مەن.
– ءيا. بىراق بۇل جاڭادان ۇيرەنۋشىلەرگە ارنالعان كىشىگىرىم عانا روبوت قوي. ال, ءدال وسىنىڭ كولەمىن كادىمگى كولىك سياقتى ۇلعايتىپ جاساسا, جان-جاعىن جايپاپ, ماتەريالدىقپەن قوسا, فيزيكالىق شىعىن اكەلەر ەدى, – دەپ ءبىر بالا قورقىنىشىمىزدى ودان ءارى ۇدەتە ءتۇستى.
– سوندىقتان, بۇل ءىس دالدىكتى تالاپ ەتەدى. سوسىن باعدارلامانىڭ ورنىنا تۇرىپ, لوگيكا قوسۋ كەرەك, – دەپ ورىس قىز قازاقشا جاۋاپ بەردى. سويلەمى دۇپ-دۇرىس قۇرىلماسا دا, ماعان قاراپ قازاقشا ءۇن قاتقانى ءۇشىن ىشتەي ريزا بولىپ قالدىم.
«التى وقۋشىنىڭ جاسى ءارتۇرلى سياقتى. شاماسى, ارالارىندا جوعارى سىنىپتىڭ دا, ورتا سىنىپتىڭ دا وقۋشىلارى بار-اۋ» دەپ ويلادىم. تانىستىق. شىنىمەن دە, سۆەتلانا مەن ۇلانقاسەن – 10-سىنىپتا, ازامات پەن دانيار – 9-سىنىپتا, ءازىم 8-سىنىپتا وقيدى ەكەن. ال, ەڭ كەنجەسى سۇلتان بولىپ شىقتى, ول 7-سىنىپتا وقيدى. التاۋى دا جاقىندا عانا استانادا وتكەن رەسپۋبليكالىق روبوت تەحنيكاسى وليمپياداسىنا قاتىسقان. «جۇلدەلى ورىن الماعانىمىزعا رەنجىگەن جوقپىز. ويتكەنى, ۇيىرمەنىڭ اشىلعانىنا نەبارى جارتى جىل بولدى. الار اسۋىمىز الدا عوي» دەپ, شاكىرتتەرىنىڭ كۇشىنە سەنەتىندىگىن اڭعارتتى ۇيىرمە جەتەكشىسى قىمبات دۇيسەمباەۆا. ال, بالالار بولسا ءبىراۋىزدان بۇل وليمپيادا ارقىلى كوپ تاجىريبە جيناعاندارىن ايتىپ جاتتى. «ورالدىڭ وقۋشىلارى روبوت تەحنيكاسىمەن ەكى-ءۇش جىلدان بەرى اينالىسىپ كەلەدى. ولاردىڭ روبوتتارى بىزدىكىمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر كۇردەلى بولدى. ال, ءبىزدىڭ روبوتتار قاراپايىم. سەبەبى – ءبارى دە سول «تراەكتوريادان» باستايدى» دەيدى ۇلانقاسەن. جىبەرگەن قاتەلەرىن تۇسىنگەن ولار «الداعى ۋاقىتتا ولقىلىقتاردى جوندەيمىز» دەيدى. ەندىگى ماقساتتارى – كەلەسى جىلى سوچي قالاسىندا وتەتىن الەمدىك «World Robot» وليمپياداسىنا «سپۋتنيك» ساناتى بويىنشا قاتىسۋعا جولداما الۋ.
وقۋشىلار ماعان فرانتسۋزدىق «Aldebaran nao» قۇلتەمىرىن كورسەتتى. ول روبوت «مەكتەبىمىزگە قوش كەلدىڭىز!» دەپ سويلەپ, مەنىمەن قول بەرىپ امانداستى. سونداي-اق, بالالار وعان «قارا جورعا» مەن «ماكارەنا» بيلەرىن ۇيرەتىپتى. مۋزىكا ىرعاعىنا ساي ۇقىپتى قيمىلدايدى.
– نەگىزىنەن, روبوتتى بەلگىلى ءبىر ارەكەتكە باعدارلامالاۋ وڭاي. ال, ەگەر كەشەندى وپەراتسياعا ۇيرەتكىمىز كەلسە, 2-3 كۇن ۋاقىت كەتۋى دە مۇمكىن. بي قوزعالىسىن جاساتۋ ءۇشىن مۋزىكانى قوسىپ, سوعان سايكەس روبوتتىڭ دەنە مۇشەلەرىن بۇگىپ, قاجەتتى پوزيتسياعا قويىپ وتىردىق. ونىسىن باعدارلامادا ساقتادىق. ادام دا سولاي ۇيرەنەدى عوي – حورەوگراف كورسەتسە, بيشىلەر قايتالايدى, – دەدى وقۋشىلار.
سۆەتلانا روبوتتاردىڭ پايداسى زور ەكەنىن ايتتى. ونىڭ ويىنشا, قۇلتەمىرلەردى مۇعالىمدەردىڭ كومەكشىسى ەتىپ, ءبىلىم سالاسىندا ءتيىمدى قولدانۋعا بولادى. «سونداي-اق, وقۋ باعدارلاماسىندا قامتىلاتىن شىعارمالاردى جازدىرىپ قوياتىن بولساق, ساباق بارىسىندا قۇلتەمىرلەر ول ءماتىندى وقۋشىلارعا داۋىستاپ وقىپ بەرەدى. وسىلايشا, شاكىرتتەردىڭ وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ودان ءارى ارتتىرۋعا بولار ەدى» دەگەن ويىمەن ءبولىستى ول.
بارىنەن بۇرىن ءازىمنىڭ ءسوزى كوڭىلىمىزگە مايداي جاقتى:
– بىزدە ءتۇرلى فانتاستيكالىق فيلمدەر مەن شىعارمالاردىڭ اسەرىنەن قۇلتەمىردىڭ بەينەسى ادامعا ۇقسايدى دەگەن قاتە تۇسىنىك قالىپتاسىپ كەتكەن. جۇرگىزۋشى كولىك كەپتەلىسى تۋرالى سۇراعان جاعدايدا ناقتى جاۋاپ بەرەتىن دىبىستىق جۇيە سەكىلدى بولۋى دا مۇمكىن. تاماق جاساپ, ءۇي جيناپ, كىر جۋاتىن روبوتتار دا بار. ولاردى كەز كەلگەن ءۇيدىڭ بۇرىشىنان كورەتىن كۇن دە الىس ەمەس. الايدا, قۇلتەمىردى ادامعا قيىنعا سوعاتىن پروتسەستەرگە عانا پايدالانعان دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن.
«ۆاللي» فيلمىندە روبوتتار قاپتاپ, قوقىس شاشىلىپ, ادامدار دەنساۋلىعىنان ايرىلىپ, ەرىنشەكتىككە سالىنىپ, ءومىردىڭ تاتتىلىگىن سەزىنۋدەن قالدى ەمەس پە؟! ارينە, جوعارى تەحنولوگيانى دامىتۋ كەرەك. بىراق, وعان تاۋەلدى بولعان جاراماس. ءوزىمىزدىڭ قولىمىزدان كەلەتىن ۇيرەنشىكتى ىستەردى قۇلتەمىرگە تاپسىرىپ, قول قۋسىرىپ وتىرۋعا بولمايتىن شىعار دەپ ويلادىم.
ءمادينا جاقىپ
