بۇگىنگىدەي بۇكىل الەم ىندەتپەن كۇرەسكەن الماعايىپ زاماندا ادامدار اراسىنداعى ىزگىلىكتىڭ ىرگە اۋدارماۋىنا, رۋحاني قۇندىلىقتاردى قۇلدىراتىپ الماۋعا ۇلەس قوسۋ, كۇرەسۋ قوعامنىڭ ءاربىر مۇشەسى ءۇشىن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك, ءتىپتى ازاماتتىق پارىز دەر ەدىك. اسىرەسە, تاعدىرىندا تالاي تاقسىرەتتى باستان وتكەرسە دە ۇلكەن مەن كىشى ورتاسىنداعى قايىرىمدى قارىم-قاتىناستاردىڭ قايماعىن بۇزباي ساقتاپ كەلگەن اتا-بابالارىمىزدان قالعان بۇل اسىل داستۇرلەردى ءبىز اينىماس امانات رەتىندە قابىلداۋعا ءتيىسپىز.
مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ ماۋسىم ايىنىڭ سوڭىندا «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن «قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى تاريح تارازىسىندا تۇر» اتتى سۇحباتىندا قوعامدا قوردالانعان بىرقاتار رۋحاني ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتىپ, قازىرگىدەي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە ۇلتتىق بولمىستى ساقتاپ قالۋ, قازاق ءتىلىنىڭ قازىرگى احۋالى جانە باسقا دا كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن كەلەلى سۇراقتارعا بايىپتى جاۋاپ قايتاردى. ەل پرەزيدەنتى وسى سۇحباتىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتار بولماسا, اقپارات, جاساندى ينتەللەكت, ماشينالار مەن روبوتتار الەمىندە جۇتىلىپ كەتەتىنىمىز ءسوزسىز ەكەنىن ايتىپ, زيالى قاۋىم وكىلدەرىن بولاشاق ءومىر كوكجيەگى تۋرالى ماسەلەنى قازىردەن وي تارازىسىنا سالا بەرۋگە شاقىردى. بۇل باعىتتا ۇلتتىق ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرى وزەكتى تاقىرىپقا وزدەرىنىڭ پاراساتتى پايىمدارىن ورتاعا سالىپ, تۇجىرىمدارىن ۇسىنعاندارى ابزال.
ءيا, بۇل ماسەلەدە ءبارىمىز مويىنداۋعا ءتيىس ءبىر اقيقات بار: جاھاندى جايلاعان بۇكىلالەمدىك ىندەت پەن عالامدىق الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق داعدارىس اياسىندا الەم ەندى بۇرىنعىداي بولمايدى…
تەرەڭنەن تولعاپ, ارىعا ۇڭىلسەك ادامزاتتىڭ ساناسىندا سىلكىنىس, رۋحاني قوزعالىس قاجەتتىلىگىن پايىمدايمىز. بولاشاقتا ۇلكەن وركەنيەت وزگەرىستەرىنىڭ كۋاگەرى بولامىز دەپ ويلايمىز.
سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋدىڭ وزەكتىلىگى ارتا بەرمەك. وسى باعىتتا ەلباسى ن.نازارباەۆ ۇسىنعان «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ تىڭ تىنىسى اشىلادى دەۋگە ابدەن بولادى. جاھاندىق داعدارىستى جەڭىل ەڭسەرۋ ءۇشىن حالىقتىڭ ساناسىن, ءومىر-سالتى مەن ۇستانىمدارىن ترانسفورماتسيالاۋىمىز كەرەك. بۇل تۇرعىدا باعدارلامانىڭ جاڭا جوبالارى قاجەت. وسى تۇستا زيالى قاۋىمدى, ءارتۇرلى الەۋمەتتىك توپ وكىلدەرىن ورتاق پىكىرلەسۋگە, جاڭا جوبالاردى بىرلەسە جاساۋعا شاقىرامىز.
ال وركەنيەت وزگەرىستەرى قازىرگى ادامزاتتىڭ وتكەندى فالسيفيكاتسيالاپ, بولاشاقتى ميستيفيكاتسيالاعان زامانىندا وتە وزەكتى بولىپ تۇر.
ەندى ءومىر بۇرىنعىداي بولمايدى. قالاساڭىز دا وسى, قالاماساڭىز دا وسى. «بۇرىنعىداي بولمايدى» دەگەنگە قارا اسپاندى سۋعا الدىرعانداي قاراۋدىڭ ءجونى جانە جوق. بۇل ەندى ءومىر بۇرىنعىدان الدەقايدا وزگەشە بولادى دەگەندى عانا بىلدىرەدى. ەگەر ۆيرۋس قاتەرىنىڭ بەتى قايتقاننان كەيىن دە ونىڭ اۋىق-اۋىق سوعىپ كەتىپ وتىراتىنىن, جالپى ىندەت اتاۋلىنىڭ ۋاقىتتى اراعا سالىپ بارىپ, مۋتاتسياعا ءتۇسىپ ورالىپ تۇراتىنىن ەسكەرسەڭىز, ەندى ءومىر قيىنداي تۇسەتىنىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس. ادامزاتتىڭ تابىسى ازايۋى ساتىپ الۋ قابىلەتىن تومەندەتەتىنىن, ال سۇرانىستىڭ كەمۋى ۇسىنىستى ازايتاتىنىن, ال مۇنىڭ اياعى ءوندىرىستى شەكتەۋگە تىرەلمەي قويمايتىنىن ۇعىنۋ ءۇشىن مامان ەكونوميست بولۋدىڭ قاجەتى جوق. سوندىقتان ءبىزدى الداعى قيىندىقتاردان تەك ەڭبەك, ەڭبەك جانە ەڭبەك قۇتقارا الاتىنىن ايتا بەرۋگە, ايتا بەرۋگە ءتيىسپىز.
داعدارىستان كەيىنگى ءومىر, بارىنەن بۇرىن, باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى تالاپ ەتپەك. داعدارىس تەك ەكونوميكالىق قۇلدىراۋدىڭ ەمەس, جاڭا مۇمكىندىكتەر مەن دامۋدىڭ باستاۋى ەكەنىن دە ءتۇيسىنۋىمىز كەرەك.
بۇل ورايدا, بۇگىنگىدەي كۇردەلى كەزەڭدە حالىق بولىپ كەڭەسىپ, جۇرت بولىپ ءباتۋالاساتىن كەلەلى ماسەلەلەر از ەمەس. سونىڭ ءبىرى توي-تومالاق, اس جيىن, جانازا سياقتى حالىق كوپ جينالاتىن عۇرىپتىق داستۇرلەرگە بايلانىستى. قازىر ءوزىمىز كوزىمىزبەن كورىپ, كۋا بولىپ جاتقانىمىزداي بەكىتىلگەن سانيتارلىق تالاپتاردى بۇزىپ, جاسىرىن توي جاساپ, قۇدالىق وتكىزىپ, اس بەرىپ جاتقان وقيعالاردىڭ ارتى ورنى تولماس وكىنىشكە اكەپ سوقتىرۋدا. مۇنداي باسقوسۋلارعا جينالعان قاراقۇرىم حالىقتىڭ تەڭ جارتىسىنىڭ اۋرۋ جۇقتىرىپ, اۋىر حالدە جاتۋىن, ءتىپتى بىرقاتارىنىڭ اقتىق ساپارعا اتتانىپ كەتۋىنە سەبەپكەر بولۋىن نەمەن تۇسىندىرە الامىز؟
ارينە, قازاقتا «توي – ءتاڭىردىڭ قازىناسى» دەگەن ءسوز بار. بىراق وسى ءسوزدى ايتقان بابالارىمىز «ءداستۇردىڭ وزىعى بار, توزىعى بار» دەگەن ءسوزدى دە ەسكەرىپ ءجۇرۋىمىزدى قاپەرىمىزگە سالىپ كەتكەن. ءبىز قازىر قۇندىلىقتارى جاڭارعان مۇلدە وزگە عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىزدى ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.
ەلباسى «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا ۇلتتىق پراگماتيزم ماسەلەسى تۋرالى وتە وتكىر ءارى جان-جاقتى اتاپ كورسەتەدى. ءبىز ماقالادا كورسەتىلگەن وسى باعىتقا تەرەڭنەن قاراۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىز. دامىعان ەلدەر ەرتەدەن ۇنەمشىلدىكتى, جيناقىلىقتى باستى قۇندىلىعىنا اينالدىرسا, ال بىزدە ءبارى كەرىسىنشە – داڭعازادان, داڭعويلىق پەن كەردەڭدىك, ورىنسىز ءسان-سالتاناتتان ءالى ارىلا الماي كەلەمىز.
اشىعىن ايتقاندا, بىزدە ۇلتتىق پراگماتيزمنىڭ نەگىزدەرىنە قايشى كەلەتىن ىسىراپشىلدىق سياقتى ادەتتەرگە قارسى شارالار قابىلداۋدا ناقتى ۇستانىم جوق.
كورشى ەلدەردە تۋعاننان ولگەنگە دەيىنگى ورىندالاتىن سالت-ءداستۇر, (توي, اس, جانازا, ت.ب) ادەت-عۇرىپ راسىمدەرىن زاڭمەن رەتتەپ قويعاندىقتان, حالىق قويىلعان تالاپتى قالىپتى تۇردە قابىلدايدى. ءبىز نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ وسىدان ەكى جىل بۇرىن «قازاقستان باق-تارىنداعى ۇيلەنۋ تويلارى مەن باسقا دا مەرەيتويلاردى وتكىزۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى تۋرالى پىكىرتالاستى قولدايمىن. جاۋىر بولعان اتاققۇمارلىق ىسىراپشىلدىقتان, ءسان-سالتاناتتان قۇتىلاتىن جاڭا ۇلگى قاجەت. وزبەكتەر, تۇرىكتەر, تۇرىكمەندەردىڭ ۇلگىلەرى بويىنشا ۇلتتىق سالت-داستۇرگە دەن قويۋ قاجەت» دەگەن پىكىر بىلدىرگەن ەدى.
الداعى ۋاقىتتا كوپشىلىكپەن كەڭەسە كەلە, ءبىز دە كورشى ەلدەردىڭ ۇلگىسى بويىنشا عۇرىپتىق راسىمدەردى زاڭمەن رەتتەۋ شارالارىن قولعا الاتىن ۋاقىت جەتتى دەپ ويلايمىز. بۇل, اسىرەسە, قازىرگىدەي بەينە ءبىر سوعىس جاعدايىنداعىداي ءاربىر وتانداسىمىزدىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن كۇنى-ءتۇنى كۇرەسىپ جاتقان الەمدىك پاندەميا كەزىندە اسا قاجەت.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ءبىز قازىر توعىز جولدىڭ تورابىندا تۇرعان سياقتىمىز. سوندىقتان ۇلتتىق مۇددەمىزدى, ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دامىتۋدا ءبىز بىرگە بولۋعا مىندەتتىمىز! ال ونى ىسكە اسىرۋ جولىندا, ارينە, ءارتۇرلى پىكىرلەرگە جول اشىق بولۋى ءتيىس.
قازاقتا «مۇراتىڭ اسىل بولسىن» دەگەن باتالى ءسوز بار. ورايى كەلگەن وسى تۇستا ۇلتىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى ءۇش مۇرات تۋرالى ءوز ويىمدى ورتاعا سالعاندى ءجون كوردىم.
ءبىرىنشى مۇرات. پاندەميادان كەيىنگى كەزەڭدە قازاق قوعامىنىڭ الدىنا ەڭبەك مۇراتى شىعۋى ءتيىس. الەمدەگى وزىق مەملەكەتتەردىڭ قاي-قايسىسى دا دامۋدىڭ بيىك شىڭىنا تەك ەڭبەك ارقىلى جەتكەنىن ەستەن شىعارماعان ابزال. ۇلى ابايدىڭ 1895 جىلى جازعان «تالاي ءسوز بۇدان بۇرىن كوپ ايتقانمىن» دەيتىن ولەڭىندە «نە عىلىم جوق, نەمەسە ەڭبەك تە جوق, ەڭ بولماسا كەتتىڭ عوي مال باعا الماي» دەسە, «اش قارىن جۇبانا ما مايلى اس جەمەي؟» دەگەن ولەڭىندە
ەڭبەك جوق, قاراكەت جوق,
قازاق كەدەي,
تاماق اڭدىپ قايتەدى تەنتىرەمەي؟ – دەپ اششى اقيقاتتى اشىپ ايتقان بولاتىن. سوندىقتان ءبىز ىرگەلى ەل بولامىز دەسەك, ەڭبەكسىز ەشقانداي تابىسقا جەتە المايتىنىمىزدى ەستە ۇستاعانىمىز ءجون.
ەكىنشى مۇرات. الەم جۇرتشىلىعىن ابىگەرگە سالعان ىندەت كەزىندە ءبىز نەنىڭ قاجەت, نەنىڭ قاجەت ەمەس ەكەنىن تولىق تۇسىنگەن ءتارىزدىمىز. وسى ورايدا قالىڭ ەلدىڭ الدىنا دەنساۋلىق مۇراتى شىعادى. حالقىمىزدىڭ «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە, اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەن دانالىعى قانداي كەرەمەت! جاس كەزدەن دەنساۋلىقتى كۇتۋگە, ساقتاۋعا بارىنشا كوڭىل بولگەن ابزال. ءار ازامات شيراق تا سەرگەك بولۋدىڭ بارلىق امالدارىن جاساۋى كەرەك. بۇل تۇرعىدا ىرگەدەگى قىتاي ەلىنىڭ جاپپاي دەنساۋلىق ساقتاۋ باعىتىنداعى ءىس-قيمىل, كۇندەلىكتى جاتتىعۋ امالدارىنان ۇيرەنۋ ارتىق ەتپەيدى.
ءۇشىنشى مۇرات – ءبىلىم مۇراتى. ءبىلىمدى بولۋ ءۇشىن كوپ وقۋ كەرەك. وسى رەتتە قازاقستاندا كىتاپ كۋلتىن جاساۋ ءىسى وتە ماڭىزدى. الەمنىڭ وزىق ەلدەرىندە كىتاپ وقۋ مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى مارتەبەلى مىندەت سانالادى. وكىنىشكە قاراي, قازىر ءبىزدىڭ جاستارىمىز, اسىرەسە وسكەلەڭ ۇرپاق تەك سمارتفون پاراقشالارىن قىزىقتاۋدان ارىعا بارا الماي وتىر. مۇنداي ۋاقىتتى «بوسقا ءولتىرۋ» امالدارىنان تەزىرەك ارىلۋ كەرەك.
قازىرگى تاڭدا جۇرتشىلىقپەن جۇمىلا تالقىلاۋدى قاجەت ەتەتىن تاعى ءبىر كوكەيكەستى رۋحاني تاقىرىپ – وتباسى ماسەلەسى. جالپى جاھاندانۋ زامانىندا ۇلت رەتىندە ساقتالىپ قالۋ ءۇشىن وتباسىداعى ۇرپاق تاربيەسىنىڭ ءمانى زور. اتا-بابالارىمىز «وتان وتباسىنان باستالادى» دەپ تەگىن ايتىپ كەتپەگەن. ونەگەلى وتباسىدا تاربيە العان وسكەلەڭ ۇرپاق قانا اتامەكەنىن ارداقتاپ, وتانىن قاستەرلەي بىلەتىنى اقيقات. ءبىز تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا تۇپقازىعىن تاپپاي جۇرگەن ۇلتتىق يدەيامىزدىڭ تامىرى, مىنە, بابالار امانات ەتكەن وسى شاڭىراقتىڭ بەرەكەسىندە, كەرەگەنىڭ كيەسىندە جاتىر دەپ ويلايمىز.
«ۇيادا نە كورسەڭ, ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ» دەمەكشى, وتباسىدا ۇلاعاتتى تاربيە الماعان, ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بويىنا سىڭىرمەگەن جاستان كەلەشەكتە ەلىن سۇيەر وتانشىل پاتريوت شىقپايتىنى بەلگىلى. اشىعىن ايتساق, بۇگىنگى قوعامدا ورىن الىپ جاتقان اجىراسۋ, قول جۇمساۋ, زورلىق-زومبىلىق جانە باسقا دا ءتۇرلى الەۋمەتتىك قايشىلىقتاردىڭ باسىم بولىگى وتباسى تاربيەسىنىڭ بوساڭداپ, جوق بوساپ كەتۋىنىڭ كەسىرى دەپ بىلەمىز.
ەجەلدەن قازاق قوعامى تاربيە تالبەسىكتەن باستالاتىنىن ۇرپاقتىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىرىپ كەلگەن. حالقىمىزدىڭ «اتا كورگەن وق جونار, انا كورگەن تون پىشەر» ءداستۇرى بويىنشا ۇلدى ەل قورعايتىن ەڭسەلى ازامات بولۋعا, قىزدى ۇلتتى ۇيىستىراتىن يناباتتى انا بولىپ وسۋگە ەرتە جاستان باۋلىعان. سوندىقتان وتانعا دەگەن ماحاببات وتباسىنى قاستەرلەۋ, اكەنى قۇرمەتتەۋ, انانى ايالاۋ, باۋىردى سىيلاۋ سياقتى ادامي ىزگى قاسيەتتەردەن باستاۋ الاتىنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. وتانداستارىمىز وتباسىنىڭ قادىرىن, اسىرەسە, قازىرگىدەي پاندەميا كەزىندە بارىنشا سەزىندى. وسىنداي سىندارلى شاقتا ونەگەلى وتباسىلاردىڭ شاڭىراعى ودان ءارى بەكي تۇسسە, ءوزارا قۇرمەتكە قۇرىلماعان ۇيلەردىڭ ىرگەسى سوگىلە جازدادى, كەيبىرەۋىنىكى سوگىلدى دە.
دالا دانىشپانى ءال-فارابي بابامىز «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» دەپ ايتىپ كەتكەن. ءبىز كەلەشەكتە ءبىلىم بەرۋ مەن وتباسى تاربيەسىن ۇشتاستىرمايىنشا وتانشىل, زەردەلى دە زەيىندى ۇرپاق قالىپتاستىرا المايتىنىمىز انىق.
وسىعان وراي, ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ورتا مەكتەپتەردە وتباسى قۇندىلىقتارى مەن ۇلتتىق تاربيەگە باعىتتالعان ارنايى ءپان ەنگىزۋ بويىنشا ۇسىنىستار ەنگىزەتىن كەزى كەلدى.
سونىمەن بىرگە بەلگىلى عالىمدار, قوعام قايراتكەرلەرى مەن كوپ بالالى انالاردان قۇرالعان اتا-انالار ۇيىمىن قۇرىپ, مينيسترلىكپەن بىرلەسىپ «وتباسى – ورتا مەكتەپ» اتتى جاستارعا تاربيە بەرۋدىڭ جالپىحالىقتىق ادىستەمەسىن ازىرلەۋ قاجەت دەگەن ويدامىز.
قازىرگى قيىندىقتارعا بايلانىستى حالقىمىزدىڭ بالاجاندىق داستۇرلەرىنە, كوپ بالالى وتباسىلاردى ارداق تۇتاتىن قاسيەتىنە سەلكەۋ ءتۇسىرىپ الماۋدى دا ويلاۋعا ءتيىسپىز. «ءبىر قوزى تۋسا, ءبىر ءتۇپ جۋسان ارتىق شىعادى» دەيدى ءبىزدىڭ قازاق. ءار بالانىڭ ءوز نەسىبەسى بولادى. مىنانداي الىپ دالانىڭ استىن دا, ءۇستىن دە تولتىرىپ تۇرعان عاجاپ بايلىقتاردى وزگەنىڭ كومەگىمەن ەمەس, ءوزىمىزدىڭ قولىمىزبەن يگەرۋ ءۇشىن ءبىز كوبەيۋىمىز كەرەك. كوبەيگەننىڭ عانا كوسەگەسى كوگەرەدى. اينالاداعى جۇرتتارمەن سالىستىرعاندا ءبىزدىڭ ءوسۋ قارقىنىمىز باياۋ ەكەنىن اشىق ايتىپ, وسىعان انىق الاڭداۋعا ءتيىسپىز. بۇلتىڭ-بۇلتىڭ ەتىپ تۇراتىن اۋمالى-توكپەلى دۇنيەنىڭ قالاي-قالاي قۇبىلاتىنىن, جاھان جەلىنىڭ قاي كەزدە قالاي قاراي سوعاتىنىن ەشكىم دە بولجاپ بىلە المايتىن كەز كەلە جاتقانداي. سونداي-سونداي زامانداردا قانداي سىناقتاردا دا كوپتىگىمىزدى كورسەتۋگە مۇمكىندىگىمىز بولۋى كەرەكتىگىن, ونىڭ ۇستىنە ساننىڭ ءتۇپتىڭ-تۇبىندە ساپاعا اينالماي قويمايتىنىن ۇدايى ۇمىتپاۋىمىز قاجەت. جۇمىس قولى ارتىلىپ-توگىلىپ جاتقان وڭتۇستىكتەگى وڭىرلەردەن جۇمىس قولىن قاجەت ەتىپ تۇرعان سولتۇستىكتەگى اتامەكەنگە قونىس اۋدارۋشىلارعا بارىنشا جاعداي جاساۋ, ىشكى ميگراتسيانى مەملەكەتتىك ساياسات دەڭگەيىندە رەتتەپ وتىرۋ بيلىكتەگى اتقا مىنگەن ازاماتتاردىڭ پەرزەنتتىك پارىزىنا اينالۋى ءجون.
ارينە, رۋحاني قۇندىلىقتار قاتارىندا انا ءتىلىمىزدىڭ احۋالى الدىڭعى قاتاردا تۇراتىنى بەلگىلى. بۇگىنگى تاڭدا بۇل باعىتتا ەلەۋلى جۇمىستار اتقارىلسا دا, كوپشىلىك تاراپىنان مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءالى دە قولدانىس اياسى كەڭىمەي وتىرعانىن ايتىپ كەلە جاتقانى دا اقيقات. بۇل ماسەلەدە ءبىز اۋەلى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋ ەۆوليۋتسياسىنا نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىن الىپ قارايىق. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا قازاق ۇلتىنىڭ سانى حالىقتىڭ 39 پايىزىن عانا قۇراعانىن جاڭا ايتىپ وتتىك. ەل باسشىلىعىنىڭ الدىندا ەڭ ءبىرىنشى تاۋەلسىزدىكتى ساقتاپ قالۋ مىندەتى تۇردى.
ءوز جەرىمىزدە تۇرساق تا, قالىپتاسقان جاعدايعا بايلانىستى اتا زاڭعا قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەرۋدى سۇراۋعا ءماجبۇر بولعان كۇردەلى كەز ەدى بۇل. وسىعان وراي ەلباسى مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعى مەن تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن ءتىل ساياساتىندا وسىنداي سارابدال ساياسات ۇستاندى. سونىڭ ارقاسىندا ماسەلەنى ساياسي ۋشىقتىرماي, مۇمكىن ىشكى سىلكىنىستەرگە جول بەرىلگەن جوق, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى كەزەڭ-كەزەڭمەن ارتىپ كەلدى.
الداعى ۋاقىتتا ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, حالقىمىزدىڭ سانى 19 ميلليونعا, ال مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت – قازاقتاردىڭ ۇلەسى كەمىندە 78 پايىزعا جەتەدى دەپ كۇتىلۋدە. بۇيىرتسا, اينالاسى وتىز جىلدىڭ ىشىندە قازاقتاردىڭ ەل حالقىنداعى ۇلەس سالماعى 1991 جىلعى 39 پايىزدان ەكى ەسە ارتقالى وتىر.
ەندىگى كەزەكتە ۇلتارالىق كەلىسىمدى ساقتاي وتىرا, ءتىل جانە باسقا دا ۇلتتىق ماسەلەلەردى قوعامدا ايقىنىراق ايتۋعا نەگىز بار دەپ ەسەپتەيمىز.
قازاقتا «تەكسىزدىك – تىلسىزدىكتەن باستالادى» دەگەن ءسوز بار, سول ءسوز – انىق ءسوز. ءداستۇرى بەرىك, تاعىلىمدى تاريحى تاڭبالانعان حالىق جات قۇندىلىقتاردىڭ جەتەگىندە كەتپەيدى.
بۇل باعىتتا ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن لاتىن الىپبيىنە كوشۋ مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا جاسالعان جاڭا بەتبۇرىس. جاڭا ءالىپبي قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنا ەنۋى كەرەك. جاڭا ءالىپبي قازاق ءتىلىنىڭ ءححى عاسىرداعى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار تىلىنە اينالۋىنا جول اشادى. ياعني قازاق ءتىلىنىڭ جاڭا ءداۋىرى باستالادى!
بۇعان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ حالىققا جولداۋىندا ايتقان «قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى ءرولى كۇشەيىپ, ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىن كەزەڭى الىس ەمەس» دەپ ناقتى مەجەنى بەلگىلەپ بەرۋى, ءارى تاياۋدا بەرگەن سۇحباتىندا «قازاق تىلىندە سويلەۋ ماقتانىش بولۋى ءۇشىن قوعامدا وعان دەگەن قاجەتتىلىكتى ارتتىرعان ءجون» ەكەنىن اتاپ كورسەتۋى ايعاق بولماق.
تۇپتەپ كەلگەندە, بارشا دۇنيەجۇزى سىناققا تۇسكەن وسى سىندارلى شاقتا ءبىزدىڭ حالقىمىز دا ءوزىنىڭ رۋحاني قازىناسىن قاستەرلەپ, اڭساپ جەتكەن مەملەكەتتىگىمىزدى, تاۋەلسىزدىگىمىزدى شايىپ جىبەرۋگە جول بەرەتىن كەز كەلگەن ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋ – بۇگىنگى ۇلتتىق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ باستى مىندەتى, بۇكىل قوعامنىڭ موينىنداعى پارىز. اڭساپ جەتكەن تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاراتقان يەمىز بۇل جولعى پالە-جالادان دا امان ساقتاسىن, ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى عۇمىرلى ەتكەي!
ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز – ماڭگىلىك ارداق تۇتار اسىل قازىنامىز. قۇندىلىقتىرامىز قۇلدىراماسىن. ۇلتتى ۇيىتىپ تۇرعان ۇلى قاسيەت-تەرىمىزدى بويىمىزدا دا, ويىمىزدا دا ساقتاي الساق, ءبارى ورنىنا كەلەدى, جەرىمىزگە دە, ەلىمىزگە دە جاڭا جاقسىلىقتار قوسىلا بەرەدى.
انا ءتىلى گازەتى
№33(1553)
20-26 تامىز 2020 جىل
