قاسيەتتى قارا قوبىزدىڭ سارىنىندا تىلسىم سىر بار. ادامدى تۇڭعيىققا تارتادى. جۇرەگىڭىزدىڭ تۇبىندە جاتقان پەرنەڭىزدى قوزعايدى… وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ەلوردادا قر مادەنيەت قايراتكەرى, بەلگىلى قوبىزشى راۋشان ورازباەۆانىڭ «اققۋ» اتالعان شىعارماشىلىق كەشى ءوتتى. سوندا كەش يەسى ىقىلاستىڭ سۇلۋلىقتىڭ سۇڭقارى اتانعان كيەلى قۇس تۋرالى كۇيىن تەبىرەنتىپ ورىندادى. عايىپتان تايىپ, كوز الدىما سايىن دالانىڭ عاجايىپ بەينەسى كەلىپ, ايدىندا جۇزگەن قوس اققۋدىڭ سۇلۋ سۇڭقىلىن ەستىگەندەي بولدىم. سول كەزدە كيەلى اسپاپتى شىنايى سويلەتە بىلگەن قوبىزشى جايىندا جازسام دەپ ويلادىم. بىراق كوپشىلىكتەن بۇيىعى, ساياقتاۋ جۇرەتىن ونەرپاز تۋرالى قالام تەربەۋدەن تارتىنشاقتادىم. سونىڭ ءساتى ەندى كەلدى.
تەكتى ءوڭىردىڭ تۇلەگى
قوبىز دەگەندە اۋزىمىزعا الدىمەن قورقىت بابامىز كەلەدى. ودان كەيىن قويلىباي اۋليەنى ەسكە الامىز. ىقىلاس اتامىزدى ايتامىز. تىلەپ اسپانتايۇلى دەگەن تالانتتى تۇلعا وتكەن. نىشان ابىز ويىمىزعا تۇسەدى. كەڭەستىك كەزەڭدە جاپپاس قالامباەۆ, داۋلەت مىقتىباەۆ سەكىلدى اعالارىمىز وسى ساف ونەردى امان ساقتاپ, بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكىزدى. ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ ارعى ءتۇبى قورقىت بابامىز عۇمىر كەشكەن سىر بويىنان بولادى. سەرىكباي دەگەن ناعاشى اتاسى قوبىز ۇستاپتى. ءوز اتاسى قامبارباي توعىز پەرنەلى دومبىرامەن الشەكەيدىڭ كۇيلەرىن تارتىپتى. اكەسى جۇمابەك تە ونەردەن قارا جاياۋ بولماعان. جىرشىلىق ونەردىڭ بايراعىن كوتەرگەن. بىلايشا ايتقاندا, وسىنداي كيە قونعان اۋلەتتە دۇنيەگە كەلگەن بالانىڭ ونەرپاز بولماۋى مۇمكىن ەمەس. بەسىكتەگى كەزىنەن اكەسى ورىنداعان سىر ماقامدارىن تىڭدايدى. شەرتپە كۇيدىڭ شەبەرى اتانعان سۇگىر مەن تولەگەن مومبەكوۆتىڭ كۇيلەرىمەن تەربەلەدى. الاتاۋدىڭ ىرگەسىندەگى الماتىدا بويجەتەدى. دومبىرانى دا ءبىر كىسىدەي شەرتەدى. بىراق ونەر مەكتەبىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاعاندا قوبىزدى تاڭدايدى. العاشقى ۇستازى ءابدىماناپ جۇمابەكۇلى: «ساۋساقتارىڭ نازىك ەكەن. قوبىز شالۋعا كەلەر مە ەكەن» دەپ جاس بالاعا كۇمانمەن قاراپتى. ءوزى وتە قاتال كىسى. كەزىندە داۋلەت مىقتىباەۆتىڭ شاكىرتى بولعان. سوندىقتان با, جاس ورەنگە بويىنداعى بارىن بەرۋگە ەرەكشە كۇش سالادى. قاتاڭ تالاپقا كوپ بالا شىدامايدى. ال راۋشان العان بەتىنەن قايتپاي قاسيەتتى اسپاپتىڭ قىر-سىرىن ءبىر كىسىدەي مەڭگەرىپ شىعادى.
كۇمىسبەكوۆتىڭ باتاسى
العاشقى ونەردەگى جولى دا ءساتتى باستالدى. 1990 جىلى مامىر ايىندا اتىراۋدا قۇرمانعازى اتىنداعى رەسپۋبليكالىق بايقاۋ وتەدى. وندا راۋشان مەكتەپتىڭ 10-سىنىبىندا عانا وقيدى. وقۋشى بولسا دا قاتارلاستارىنان ونەرى وزىق. ءدۇبىرلى دودادا جان-جاقتان جيىلعان جاس تالانتتار باق سىنايدى. ونىنشى سىنىپتىڭ وقۋشىسى بايگەگە قاتىسۋعا الماتىدان ات ارىتىپ كەلەدى. قازىلار القاسىنىڭ توراعاسى, كورنەكتى كومپوزيتور – كەنجەبەك كۇمىسبەكوۆ. ونەر سايىسىندا ىقىلاس اتامىزدىڭ «اققۋ» كۇيىن اسقان شەبەرلىكپەن ورىندايدى. ۇيىپ تىڭداپ وتىرعان كومپوزيتور «سەندە داۋلەت مىقتىباەۆتىڭ مانەرى بار ەكەن» دەپ جوعارى باعا ۇسىنىپ, باتاسىن بەرىپتى. جارىس قورىتىندىسىندا ءبىرىنشى ورىندى تابىس ەتەدى. كەيىن الماتى كونسەرۆاتورياسىنا وقۋعا تۇسكەندە كەنجەبەك اعادان ءدارىس الادى. سوندا ول كىسى ۇنەمى جاس قوبىزشىلارعا «مىقتىباەۆتىڭ وزگەشە شتريحتارى بار, سونى ۇيرەنىپ ورىنداڭىزدار» دەپ ايتادى ەكەن. ءسويتىپ تالانتتى تۇلعانىڭ بەرگەن باتاسى قابىل بولىپ, جاس ونەرپازدىڭ جولىن اشادى. ءبىر عاجابى, كومپوزيتور ءبىر وڭىردە تۋعان جەرلەس اعاسى داۋلەت مىقتىباەۆتىڭ ونەرىن ەرەكشە قادىرلەگەن. سونداي-اق, راۋشان جۇمابەكقىزى كونە شەجىرەشى, حالىققا بايجىگىت كۇيلەرىن جەتكىزگەن ومار قايمولدين قاريا تۋرالى دا تامسانىپ ايتادى. سول اقساقالدان دا كوپ دۇنيە ۇيرەنىپتى.
ەمدىك قاسيەتى بار
شىندىعىندا شەت ەلدىكتەر قوبىزدى جوعارى باعالايدى. سول سەبەپتى ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز ەۋروپاعا ءجيى ساپارعا شىعادى. بىردە گەرمانيانىڭ توعىز شاھارىن ارالاپ, تروسين قالاسىنداعى ونەر ۋنيۆەرسيتەتىندە كونە اسپاپتار فاكۋلتەتىنىڭ جەتەكشىسى, پروفەسسور توم ءشميتتىڭ شاقىرۋىمەن ستۋدەنتتەرگە شەبەرلىك سىنىبىن ۇيىمداستىرعان. سوندا نەمىس جاستارى قورقىت اتامىزدىڭ كۇيلەرىن ۇيىپ تىڭداپتى.
جالپى, قازاق قوبىزدى باقسىلىقپەن بايلانىستىرادى. ونىڭ ۇنىندە ادامنىڭ جۇيكەسىن ەمدەيتىن قاسيەت بار. ەۋروپالىقتار قازاقتىڭ قوبىزىن تىنداعاندا كادىمگىدەي دەمالىپ, ەم العانداي اسەردە بولادى ەكەن. «شەتەلگە بارعان سايىن جاڭا كۇيلەر اپارامىن. ادام اقپارات العاندا ونىڭ جانى جاڭارادى. سوندا ولاردىڭ ەنەرگياسى اۋىسادى. ەگەر ەنەرگيا ءبىر ورىندا تۇرا بەرسە, ادام اۋىرادى. بارلىق كۇيمەن ادامدى ەمدەۋگە بولادى. ول تەك ورىنداۋشىعا بايلانىستى. الدىمەن جان تازالىعى بولۋ قاجەت» دەيدى قوبىزشى.
بۇگىنگىدەي قىم-قۋىت شاقتا كوپ ادامدار رۋحاني جالعىزدىقتى باستان كەشەدى. سونداي كەزدە جانىڭدى جادىراتاتىن جاڭا الەم ىزدەيسىز. ال ونى قوبىزدىڭ سارىنىنان تابۋعا بولادى. سونى ءتۇسىنگەن ەۋروپالىقتار كونە اسپاپقا قاتتى قىزىعىپ, ۇيرەنگىلەرى كەلەدى. راۋشان اپاي ونداي كىسىلەرگە شەبەرلىك سىنىپتارىن وتكىزىپ, قازاقتىڭ عاجايىپ مۇرالارىمەن تانىستىرادى. الداعى جاز ايىندا ونەرپازعا گەرمانيا مەن اۆسترياعا بارۋعا تاعى جول ءتۇسىپ تۇر.
قوبىزدىڭ قادىرى كەتپەسىن
بۇگىندە كوپشىلىك ءتورت شەكتى قوبىزدى جاقسى بىلەدى. ەسترادالىق اۋەنمەن دە ۇيلەسىپ تۇرادى. ونى ناعىز ەليتالىق اسپاپ دەپ سانايدى. ال حالقىمىزدىڭ باعزى اۋەنىن ساقتاپ, بۇگىنگە جەتكىزگەن قىلقوبىزدىڭ قادىرى ءالى دە كەمشىن ەكەن. ونى بىزگە كەيىپكەرىمىزدىڭ ءوزى جانى اۋىرىپ ايتىپ بەردى. «جۇرتتىڭ كوبى ءتورت شەكتى اسپاپتى توبەسىنە كوتەرەدى. ءبىر قاراعاندا, ونىڭ سكريپكادان ارتىقشىلىعى جوق. ەشقانداي جاڭالىق دەۋگە كەلمەيدى. قازىر سونى قوبىز دەپ اجەپتاۋىر قىلامىز. ال قازاقتىڭ قوبىزىن «قىلقوبىز» دەپ ايتاتىندى شىعاردىق. نەگىزى, ول دۇرىس ەمەس. ول قوبىز بولىپ قالۋى كەرەك. وسىنى ايتام دەپ كوپ ادامدارعا جاقپادىم. ءبىزدىڭ قوبىزىمىز ءتۇپسىز تەرەڭ مۇحيت سەكىلدى. سونىڭ قادىرى كەتپەسىن دەپ ۋايىم شەگەمىن» دەيدى ول. راسىندا, التىن مەن كۇمىستى ايىرا بىلگەنىمىز ابزال.
بۇگىندە دارىندى قوبىزشى استانادا تۇرادى. قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى. جانە ەلورداداعى №1 مۋزىكا مەكتەبىنىڭ «قوبىز-رۋح» ءانسامبلىنىڭ جەتەكشىسى. شاكىرتتەرى دە تالاي بايقاۋدا توپ جارىپ, ۇستازىنىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ ءجۇر. قىزى توعجان دا اناسىنىڭ جولىن جالعاپ, قوبىز تارتادى, ءان شىعارادى.
وتكەن عاسىرداعى توقسانىنشى جىلداردىڭ باسى. الماتىداعى ىقىلاس اتىنداعى مۇراجايدا شاعىن كەش وتەدى. سوندا راۋشان ورازباەۆا ساحناعا شىعىپ, قوبىزبەن «اققۋ» كۇيىن تارتادى. جينالعاندار ىشىندە قازاقتىڭ اقتاڭگەر اقىنى عافۋ قايىربەكوۆ بولادى. كۇيدىڭ اسەرىنەن شابىتتانىپ كەتكەن شايىر: «قىزىل تالشا – قىز راۋشان, بۇل دۇنيەدە سەن بولساڭ – قوبىز بولسا, كۇي بولسا, حاقتان كەلگەن سىي بولسا, قايران بابا ىقىلاس, ولمەيتىنى ىپ-راس» دەپ ولەڭ ارناپتى. كەيىن ول «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جارىق كورەدى. بۇگىندە راۋشان اپاي وسىنداي ولەڭ ارناعان اقىن اعاما العىس ايتا الماعانىما قاتتى وكىنەمىن دەيدى… ءيا, ءومىردىڭ ءوزى – وكىنىش!..
ازامات ەسەنجول
