ەكستراكورپورالدى (ەكۇ), ياعني, دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋ ءادىسىن ەلىمىزگە, ءتىپتى ورتا ازياعا العاش رەت الىپ كەلگەن, بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, رەپرودۋكتولوگ-ەمبريولوگ سالتانات بايقوشقاروۆا استانادا دا تالاي وتباسىعا بالا ءسۇيۋ باقىتىن سىيلادى. ول نەگىزىن قالاعان ءارى جەتەكشىلىك ەتەتىن «ECOMED+» بالا ءوربىتۋ كلينيكاسىنىڭ ءبىرى ەلوردادا 2008 جىلى اشىلدى. وسى ەمحانانىڭ تىنىس-تىرشىلىگى مەن جاساندى ۇرىقتاندىرۋ ءادىسىنىڭ ەرەكشەلىگى جونىندە سالتانات بەردەنقىزى گازەتىمىزگە بەرگەن سۇحباتىندا اڭگىمەلەيدى.
جىلىنا 500 ءسابي
– سالتانات بەردەنقىزى, 1995 جىلى ەلىمىزگە العاشقى بولىپ, دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋ ءادىسىن ەنگىزىپ, نارەستەنىڭ ىڭگالاعان ۇنىنە زار بولىپ جۇرگەن تالاي جاننىڭ العىسىن الدىڭىز. باقىتتىڭ ۇلكەنى بالا ءسۇيۋ دەسەك, ءسىزدىڭ جاساپ جۇرگەن ءىسىڭىز – ناعىز ىزگىلىكتى ءىس. جۇرتشىلىقتىڭ وزىڭىزگە قۇرمەتپەن, سۇيىسپەنشىلىكپەن قارايتىنى دا سوندىقتان. ەستۋىمشە, بۇگىندە استانا قالاسىندا وسى ادىسپەن جىلىنا 500-دەي بالا دۇنيەگە كەلەدى ەكەن. دەمەك, ەلورداداعى «ەكومەد+» كلينيكاسىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى قاۋقارلى بولعانى عوي…
– بەدەۋلىكتى ەمدەيتىن «ەكومەد+» ورتالىعىنىڭ نەگىزى الماتىدا قالانعانىن بىلەسىزدەر. كەيىن ەلوردا استاناعا اۋىسقاننان كەيىن بىزدە ەمدەلىپ جۇرگەن ادامداردىڭ كوبى وسىندا كوشتى. ولار «ەكومەدتىڭ» ءبىر بولىمشەسىن استانادا اشۋ كەرەكتىگىن ۇزاق ۋاقىت سۇراپ ءجۇردى. اقىرى, جۇرتشىلىقتىڭ ءوتىنىشىن جەردە قالدىرماي, 2008 جىل باس شاھاردا وسى ەمحانانى اشتىق. العاشىندا شاعىن ورتالىق قانا بولدى. عيماراتىمىز دا كىشكەنتاي ەدى. باسىندا كادر ماسەلەسىنەن دە قينالدىق. بىزگە كەلگەن دارىگەرلەر تالابىمىزعا ساي كەلمەي جاتتى. كوپشىلىگىندە جاڭا تاسىلگە دەگەن جاڭاشىل كوزقاراس جەتىسپەدى. كەيبىرىنىڭ ءبىلىمى كوڭىلىمنەن شىقپادى. باستاپقىدا مامانداردى ءتاجىريبەسى مول اكۋشەر-گينەكولوگتاردان ىرىكتەدىم. ۋاقىت وتە كەلە, بۇل ويىمنىڭ دۇرىس ەمەستىگىنە كوز جەتكىزدىم. ءسويتىپ, ءتورت-بەس جىل ءتاجىريبەسى بار جاستاردى الا باستادىم. ولاردىڭ ويى تىڭ, وقىتۋعا يكەمدى. ءبىزدىڭ سالادا اعىلشىن ءتىلدى ءبىلۋ دە شارت. ال جاستار ءتىلدى دە, ءبىلىمدى دە تەز قابىلدايدى, قاي-قايسىسىنا دا قۇلشىنىپ تۇرادى. وسى باستامام جاقسى ىسكە استى. ءبىز مامانداردى العاننان كەيىن مىندەتتى تۇردە شەتەلدە وقىتىپ الامىز. ويتكەنى, رەپرودۋكتولوگيا – كۇردەلى سالا. اسىرەسە, ەكستراكورپورالدى ۇرىقتاندىرۋ ءادىسى ىجداھاتتىلىقتى, ۇقىپتىلىقتى, تەرەڭ ءبىلىمدى قاجەت ەتەدى. ءبىز ىشتەگى بالانىڭ عانا ەمەس, ايەلدىڭ دە ءومىرى ءۇشىن كۇرەسەمىز. ءارى جۇيكەڭ دە تەمىردەي بولۋى كەرەك. سەبەبى, بەدەۋلىك – پسيحولوگيالىق اۋرۋ. ۇزاق جىلدار بويى بالا كوتەرمەي جۇرگەن ايەلدەردىڭ باسىم بولىگى دەپرەسسياعا ۇشىراعان. كەيبىرى تىپتەن شىدامسىز. ولارمەن ءتىل تابىسىپ, جىلى سويلەسە ءبىلۋ كەرەك. ماماندارعا تالابىمىز قاتال بولاتىنى دا سوندىقتان. «ەكومەدتە» ۋلترادىبىستىق زەرتتەۋ دەگەن بولەك كابينەت جوق. ماماندارىمىز ۋدز-اپپاراتىن دا قوسا مەڭگەرگەن.
الايدا شەتەلدە وقىتىپ, كۇتىپ-باپتاپ, ەندى جەمىسىن كورىپ, ەلگە پايدامىز تيەدى-اۋ دەگەندە, كەيبىر دارىگەرلەر داندايسىپ, «ءوزىم بىلەمدىككە» سالىنىپ كەتەتىنى بار. وسىلاي, تالاي رەت «تال قارماپ» قالعانىمىز بار. ءبىز دە قۋ بولىپ الدىق قازىر: ەندى جۇمىسقا كەلگەندەر بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرگەننەن كەيىن «ەكومەدتە» كەمى بەس جىل بويى جۇمىس ىستەۋى كەرەك. كەلىسىمشارت بويىنشا, جۇمىستان كەتەرىنەن ءبىر جىل بۇرىن بىزگە ەسكەرتۋى ءتيىس.
بۇل – ونىڭ ورنىنا مامان دايارلاۋعا جەتكىلىكتى ۋاقىت.
قازىرگى كۇنى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازامىز دا, ماماندارىمىز دا جاقسى. ءوزىڭىز كورىپ وتىرعانداي, عيماراتىمىز دا ەڭسەلى.
– ال «ەكومەد+» استانادا اشىلعالى مۇندا جاساندى ۇرىقتاندىرۋ ءادىسى ارقىلى شامامەن قانشا بالا دۇنيەگە كەلدى؟
– العاشقى اشىلعان جىلدارى جىلىنا 100-گە جۋىق بالا ومىرگە كەلدى. كەيىن ماماندارىمىز كوبەيىپ, تەحنيكالىق بازامىزدىڭ الەۋەتى ارتقاننان كەيىن بۇل كورسەتكىش 500-گە جەتتى. «ەكومەد+» اشىلعالى استانادا تۋعان بالالاردىڭ سانى قازىر 3 مىڭنان اسادى.
ال قازاقستانداعى ەكۇ-مەن دۇنيەگە كەلگەندەردىڭ جالپى سانى 15 مىڭدى قۇرايدى. بۇل – ءبىزدىڭ «ەكومەدتى» عانا ەمەس, جاساندى ۇرىقتاندىرۋمەن اينالىساتىن باسقا دا ورتالىقتاردى قوسقانداعى كورسەتكىش.
جاساندى ۇرىقتاندىرۋدىڭ ناتيجەسى جوعارى
– ەكستراكورپورالدى ۇرىقتاندىرۋ ءتاسىلىنىڭ ءبۇگىنگى جەتىستىكتەرى جونىندە نە ايتار ەدىڭىز؟
– ايەلدىڭ بالا كوتەرۋ مۇمكىندىگى تابيعاتىنان از. ايتالىق, 20 جاستاعى ايەلدىڭ ءبىر ەتەككىر تسيكلىندا بالا كوتەرۋ مۇمكىندىگى – 15-20 پايىز, 30 جاستا – 10 پايىز, 40 جاستا – 5 پايىز. ال ەكستراكورپورالدى ۇرىقتاندىرۋ ءادىسىنىڭ ناتيجەلىلىگى بۇدان بىرنەشە ەسە جوعارى. وسىدان 20 جىلداي بۇرىن جاساندى ۇرىقتاندىرۋ ارقىلى بالا كوتەرۋ كورسەتكىشى ءبىر جاساعاندا 10-15 پايىز بولدى. ال قازىر 60-80 پايىزعا جەتتى. ياعني, دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋ جاساعان 10 ايەلدىڭ التى, سەگىزىندە ەمبريون جەتىلەدى دەگەن ءسوز. قازىرگى تاڭدا بۇل سالا قارقىندى دامىدى. دۇنيەجۇزىندەگى ادام ۇرپاعىن ءوربىتۋ سالاسىندا قولدانىلاتىن جاڭا زامانعا ساي نەبىر تەحنولوگيالار شىقتى. جىل سايىن الەمنىڭ ەڭ مىقتى ماماندارى جينالىپ, وسى سالانى ءارى قاراي دامىتۋدىڭ جاي-كۇيىن تالقىلايدى. سونىڭ ارقاسىندا تالاي جەتىستىككە جەتتىك. مىسالى, بۇرىن اتالىق پەن انالىق ۇرىقتى كريوكونسەرۆاتسياسى جاساۋ, ياعني, قاتىرىپ قويۋ ءتاسىلى جوق-تىن. جاتىردى شيرىقتىرىپ, ۇرىق شىعاتىن فولليكۋلانى ءوسىرۋ ءۇشىن ءبىز ايەلگە نەبىر گورموندىق دارىلەر بەرەمىز. كەيدە جاس ايەلدەردە بىردەن كوپ فولليكۋلا ءوسىپ شىعادى. سول ايدا ۇرىق سالعان كەزدە جاتىر قابىلداماي, ۇرىق دامىماي قالاتىن كەزدەر بولاتىن. ال قازىر وسى قاتىرۋ ءتاسىلىنىڭ ارقاسىندا ناتيجە جوعارى.
«ەكومەد+» اشىلعالى استانادا تۋعان بالالاردىڭ سانى قازىر 3 مىڭنان اسادى.
ال قازاقستانداعى ەكۇ-مەن دۇنيەگە كەلگەندەردىڭ جالپى سانى 15 مىڭدى قۇرايدى. بۇل – «ەكومەدتى» عانا ەمەس, جاساندى ۇرىقتاندىرۋمەن اينالىساتىن باسقا دا ورتالىقتاردى قوسقانداعى كورسەتكىش.
بالالى بولۋدىڭ باسقا جولى
– ەكۇ ءادىسى قالاي جۇزەگە اسىرىلادى؟ بۇل ءتاسىل بالا سۇيگىسى كەلگەن كەز كەلگەن ەرلى-زايىپتىعا قولدانىلا بەرە مە؟
– جوق, بۇل ءادىستى كەز كەلگەن ادامعا قولدانا بەرمەيمىز. ونىڭ وزىندىك اسقىنۋلارى مەن قارسى كورسەتىلىمدەرى بار. ايەلدىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلىپ, ومىرىنە قاۋىپ تە ءتونۋى مۇمكىن. ءبىز قانشاما ايەلدىڭ ومىرىمەن كۇرەستىك؟! قايتا جوعارىدا ايتقا كريوكونسەرۆاتسيا ءتاسىلى كەلگەلى قاۋىپ اناعۇرلىم ازايدى. جاتىردىڭ ءىشىن بالا كوتەرتۋگە دايىندايتىن ءدارى-دارمەكتىڭ تە جاناما اسەرلەرى بار.
جالپى «ەكومەد+» ەمحاناسىن تەك قولدان ۇرىقتاندىرۋ ادىسىمەن عانا ەمەس, بەدەۋلىكتى ەمدەۋمەن اينالىساتىن ورتالىق دەۋگە دە بولادى. وسىندا كەلگەن ناۋقاستاردى الدىمەن باستان-اياق تەكسەرەمىز. كەيبىرەۋلەر ەم-دومنان كەيىن ءوزى-اق بالا كوتەرىپ كەتەدى. بىرەۋلەرىنە گورموندىق ستيمۋلياتسيا جاسايمىز, ەندى ءبىرى جاتىرىشىلىك ينسەميناتسيا جاساعاننان كەيىن جۇكتى بولادى. دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋ ءادىسى باسقا ەشقانداي ءتاسىل كومەكتەسپەگەن جاعدايدا عانا قولدانىلادى.
ەكۇ – كۇردەلى پروتسەسس. الدىمەن ايەلدىڭ ۇرىعىن الۋ ءۇشىن دايىندايمىز. انالىق ۇرىقتى شىعاراتىن فولليكۋلا جاسۋشاسىن ءوسىرۋ ءۇشىن گورموندىق دارىلەرمەن ستيمۋلياتسيا جاسايمىز. ەڭ ۇلكەن دومينانتىق فولليكۋلانىڭ كولەمى 18-20 مم جەتكەن كەزدە فولليكۋلاداعى ۇرىق ونى جارىپ شىعۋ ءۇشىن تاعى ءبىر ءدارى بەرىلەدى. سودان كەيىن جىڭىشكە ينە ارقىلى فولليكۋلاداعى سۇيىقتىقتى سورعىزىپ الامىز. ونى ارنايى ميكروسكوپپەن قاراپ, ىشىندەگى تيتىمدەي عانا ۇرىقتىڭ بار-جوعىن تەكسەرەمىز. انالىق ۇرىقتى الىپ, ينكۋباتورعا سالامىز. ونىڭ تەمپەراتۋراسى, قولايلىلىعى ءبارى ايەلدىڭ جاتىرىنداعىداي ەتىپ جاسالعان. ال ۇرىعى مۇلدە جوق ايەلدەرگە دونور ۇرىق قولدانۋعا تۋرا كەلەدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ەركەكتىڭ ۇرىعىن وڭدەپ, ءارتۇرلى ءسۇزگىدەن وتكىزىپ دايىندايمىز. ەگەر ەركەكتىڭ ۇرىعى از نەمەسە ءالسىز بولسا, وندا امال جوق, يكسي ادىسىنە جۇگىنەمىز. ناقتىلاپ ايتقاندا, ەڭ ساپالى, جاقسى دەگەن سپەرماتوزويدتاردى ىرىكتەپ الامىز دا, ارنايى ميكروحيرۋرگيالىق قۇرىلعىنىڭ كومەگىمەن انالىق جۇمىرتقاعا«قولمەن» اپارىپ كىرگىزەمىز. سوسىن قولدان ۇرىقتالعان ەمبريوندى انانىڭ جاتىرىنا اپارىپ سالامىز.
– ەمبريوننىڭ ءارى قاراي دامىپ, جەتىلىپ كەتەتىنىنە كەپىلدىك بار ما؟
– بىزدەن ۇمىتتەنىپ كەلەتىندەردىڭ كوبى وسى سۇراقتى قويادى. كەيبىرەۋلەر ءتىپتى بالانى اقشاعا ساتىپ الاتىن زاتتاي كورەدى. دۇنيەجۇزىندە ەشكىم دە ەكۇ ارقىلى بىردەن بالا بولادى دەگەن كەپىلدىك بەرمەيدى. تابيعات بەرمەگەنگە ءبىز قالاي 100
پايىز كەپىلدىك بەرەمىز؟ ونىڭ ۇستىنە ايەلدىڭ دە, ەركەكتىڭ دە ۇرىعىنىڭ ءبارى بىردەي جارامدى بولا بەرمەيدى. مىسالى, ون ۇرىق الساق, سونىڭ ەكەۋى عانا جارامدى, قالعانىن ءالجۋاز نەمەسە حروموسومدىق اۋىتقۋلارى بار بولىپ شىعادى. كەيبىر تۇسىنىگى ازدار «ون ۇرىق الدىڭدار, ون بالا نەگە ءوسىپ شىقپايدى» دەپ داۋلاساتىنى بار. سوندىقتان بىزگە ءۇمىت ارتىپ كەلگەننەن كەيىن توزىمدىلىك تانىتىپ, جاقسىلىقتان كۇدەر ۇزبەۋ كەرەك.
– سوندا جاساندى ۇرىقتاندىرۋ ارقىلى دا اۋرۋ بالا تۋ مۇمكىن بە؟
– وسى ساۋالىڭىزعا وراي سىزگە قاراما-قارسى سۇراق قويايىن: تابيعي جولمەن كوتەرگەن انانىڭ ءبارى بىردەي ساۋ بالا تۋا ما؟
– جوق.
– جاساندى ۇرىقتاندىرۋ دا ءدال سونداي. ءبىز ۇرىقتىڭ حروموسومدىق اۋىتقۋلارىن, اۋرۋ-سىرقاۋىن تەكسەرىپ جاتپايمىز. ول زاڭمەن تىيىم سالىنعان. قانداي بالا بولسىن, جارىق دۇنيەنى كورۋگە قۇقىلى.
– قورقىنىشتى ەكەن…
– نەسى؟
– ەندى قانشا جىل بويى زارىعىپ كۇتكەن بالاسى اۋرۋ بولىپ تۋسا, قيىن عوي…
– اللانىڭ جازۋىنا, تابيعاتتىڭ بەرگەنىنە شارا جوق. بىراق گەن ارقىلى تەك ۇلعا نەمەسە تەك قىزعا بەرىلەتىن اۋرۋلار بولادى. ولاي بولعان جاعدايدا گەنەتيك-دارىگەردىڭ قورىتىندىسىمەن ۇرىقتاردى ىرىكتەيمىز…
– ءسوزىڭىز اۋزىڭىزدا, ءوتكەندە «ەكومەد+» سايتىن اشىپ قاراسام, «مەندە ءۇش قىز بار, ۇل جاساپ بەرىڭىزشى» نەمەسە «مەندە ءتورت ۇل بار, ءبىر قىز تۋعا كومەكتەسىپ جىبەرىڭىزشى» دەگەن حاتتاردى كوپتەپ كوزىم شالدى. مۇنداي جانداردىڭ تىلەگىن ورىندايسىزدار ما؟
– بۇل تىلەكتەردى ورىنداۋ ءۇشىن الدىمەن الگى ادامنىڭ بەدەۋلىك دەگەن دياگنوزى بولۋى كەرەك. جالپى ەكۇ قاۋىپسىز ەمەس ەكەنىن جوعارىدا ايتتىم. ءبىز بىرەۋگە – ۇل, بىرەۋگە قىز كەرەك ەكەن دەپ كەز كەلگەن ايەلدى جاساندى ۇرىقتاندىرۋعا الا بەرمەيمىز. ەكۇ جاساعان كەزدە دارىگەرلەر وزدەرىن ينەنىڭ ۇشىندا ءجۇرگەندەي سەزىنەدى. ەمبريوندى جاتىرعا ورنىقتىرعاننان كەيىن ونى جۇكتىلىكتىڭ 12 اپتاسىنا دەيىن باقىلاۋ تاعى بار. بۇل – امالسىز جۇگىنەتىن ءتاسىل. سوندىقتان دەنەدەن تىس ۇرىقتاندىرۋ جاساۋ ءۇشىن ايەل ادامنىڭ جاتىر تۇتىكشەلەرى بىتەلگەن, ءوزىنىڭ جانە ەركەكتىڭ ۇرىعى تاۋسىلعان نەمەسە بالالى قىلۋعا قابىلەتى جوق بولۋى كەرەك. ال ۇرىقتاردىڭ ۇل, قىز ەكەنىن دە ىرىكتەپ, جاتىرعا سالۋعا بولادى. ول ءۇشىن جوعارىدا ايتقان گەنەتيك-دارىگەردىڭ قورىتىندى قاعازى بولۋعا ءتيىس.
– ايتپاقشى, ءسىز استانادا دا ادام قابىلدايسىز عوي؟
– ارينە.
«قۇتىداعى باقىتتىڭ» قۇنى قانشا؟
– ەكۇ – دۇنيەجۇزىندە قىمبات تۇراتىن تەحنولوگيا ەكەنى بەلگىلى. ال ەلىمىزدە بۇل ادىسكە جۇگىنگىسى كەلەتىندەردىڭ قالتاسىندا قانشا قارجى بولۋى كەرەك؟
– ەلىمىزدە ستاندارتتى ەكستراكورپورالدى ۇرىقتاندىرۋعا شامامەن 350 مىڭ تەڭگە كەتەدى. ال وعان يكسي ءادىسى قوسىلسا, وندا 75-100 مىڭ تەڭگە ارتىق تولەۋگە تۋرا كەلەدى. بۇل – قىمبات تەحنولوگيا. بۇدان بولەك, ءدارى-دارمەككە كەتەتىن قارجى تاعى بار. ونىڭ باعاسى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ءارتۇرلى. قىسقاسى, ەم-دومىمەن قوسقاندا, ەكۇ ءادىسىنىڭ جالپى قۇنى ورتا ەسەپپەن 1 ميلليون تەڭگەگە جۋىقتايدى. بۇل ءتاسىل ءبىزدىڭ ەلدە عانا ارزان. كەيبىر شەتەلدىكتەردىڭ ءبىزدىڭ مەملەكەتكە كەلىپ ەمدەلەتىنى سوندىقتان. ال اقش جانە ەۋروپا ەلدەرىندە ءدارى-دارمەكسىز جاساندى ۇرىقتاندىرۋ 10 مىڭ دوللار كولەمىن قۇرايدى. قازاقستاندا باعا ازىرشە تۇراقتاپ تۇر. قانشا داعدارىس بولسا دا باعاسى وسكەن جوق. بىراق كەيىن قىمباتتاپ كەتۋى مۇمكىن.
– ەكۇ ادىسىنە ۇركە قارايتىندار بارشىلىق. ءاسىرەسە, جاساندى ۇرىقتاندىرۋ ارقىلى دۇنيەگە كەلگەن بالالار ەرتەڭگى كۇنى ءوزى بالالى بولا الا ما دەگەن سۇراق كوپتى مازالايدى….
– قولمەن ۇرىقتاندىرىپ, جاتىرعا سالعانىمىز بولماسا, بۇل ءسابيدىڭ تابيعي جولمەن دۇنيەگە كەلگەندەردەن ەش ايىرماشىلىعى جوق. دۇنيەجۇزىندە وسى تاسىلمەن العاش رەت 1977 جىلى ۇلىبريتانيادا دۇنيەگە كەلگەن قىز لۋيز براۋن قازىر تۇرمىستا. ول تابيعي جولمەن ەكى بالالى بولدى. ال ەلىمىزدە جاساندى ۇرىقتاندىرۋمەن ومىرگە كەلگەن تۇڭعىش نارەستە قازىر 20 جاستا. 1996 جىلدىڭ شىلدەسىندە دۇنيەگە كەلگەن قىز بالا بۇگىندە كوللەدجدە وقيدى.
جالپى ورتا ەسەپپەن ەكۇ ءادىسىنىڭ قۇنى 1 ميلليون تەڭگەگە جۋىقتايدى. بۇل ءتاسىل ءبىزدىڭ ەلدە عانا ارزان. كەيبىر شەتەلدىكتەردىڭ ءبىزدىڭ مەملەكەتكە كەلىپ ەمدەلەتىنى سوندىقتان. ال اقش جانە ەۋروپا ەلدەرىندە ءدارى-دارمەكسىز جاساندى ۇرىقتاندىرۋ 10 مىڭ دوللار كولەمىن قۇرايدى.
ايەلدىڭ باستى مىندەتى انا بولۋ
– ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك, بۇگىندە جاڭادان وتاۋ قۇرعان وتباسىلاردىڭ 15 پايىزى بەدەۋلىكتەن زارداپ شەگىپ ءجۇر. جىل وتكەن سايىن بەدەۋلىك پەن بەلسىزدىك ماسەلەسى تىپتەن ۋشىعىپ بارادى دەپ ماماندار دابىل قاعۋدا. جالپى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ بالا ءسۇيۋ قابىلەتىنىڭ بولماۋىنىڭ باستى سەبەپتەرى نەدە؟
– ەگەر ايەل مەن ەركەك ۇيلەنىپ, 1,5 جىل بويى جۇكتىلىك پايدا بولماسا, بۇل بەدەۋلىك بولىپ سانالادى. بەدەۋلىك ءارتۇرلى اۋرۋلارعا, سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاماۋعا بايلانىستى تۋىندايدى. ونىڭ باستىسى تۇسىك جاساتۋ بولىپ تۇر. ءبىزدىڭ ورتالىققا بالا كوتەرمەۋگە بايلانىستى كەلگەن ايەلدەردىڭ تاريحىن قازىپ وتىرساڭ, 80 پايىزى بۇرىن تۇسىك جاساتقاندار بولىپ شىعادى. ءتىپتى قاتارىنان 4-5 رەت ىشتەگى شاراناسىن الدىرىپ تاستاعاندار دا ۇيالماي كەلىپ تۇرادى عوي. سەبەبىن سۇراساڭ, ءبارى دە الەۋمەتتىك جانە وتباسىلىق جاعدايعا اكەپ تىرەيدى. بۇدان بولەك, جاتىر مەن جاتىر تۇتىكشەلەرىندەگى پاتولوگيا, جىنىس مۇشەلەرىنىڭ قابىنۋى, ەندومەتريوز, ەتەككىردىڭ بۇزىلۋى, گورموندىق بۇزىلىستار, تاعى كوپتەگەن فاكتورلار دا بەدەۋلىككە سەبەپ بولادى. ەركەكتىڭ بەلسىزدىگى ۇرپاق ءوربىتۋ جۇيەسىندەگى قابىنۋلار: اتالىق بەزدىڭ, قۋىقاستى بەزىنىڭ قابىنۋلارى اسەر ەتەدى. سونداي-اق, قازىر تاماقتىڭ دا قۇرامى وزگەردى, ەكولوگيا دا ءبۇلىندى. مۇنداي سىرتقى فاكتورلاردىڭ دە تيگىزەتىن ىقپالى بار. ءتىپتى, ۇيالى تەلەفوندى شالباردىڭ قالتاسىنا سالىپ ءجۇرۋ دە ەركەكتىڭ بەلسىزدىگىنە ۇشىراتادى دەگەن دە پىكىر بار.
– رەپرودۋكتولوگيا مەن ەمبريولوگيا سالاسىنىڭ بىلگىر مامانى رەتىندە جۇرتشىلىققا قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
– مەنىڭ ايتارىم, جاس كەزدەرىندە كۇيەۋگە شىعىپ, ۇيلەنىپ, بالا تۋىپ الىڭدار. ويتكەنى, ۋاقىت زىمىراپ وتە شىعادى. ادامنىڭ ۇرىعى شەكتەۋلى. جاس ۇلعايعان سايىن
ۇرىق تا ازايادى. ايەل ادام تۇرمىسقا شىققاننان كەيىن 1-1,5 جىل بويى بالا كوتەرمەسە, وندا ۋاقىتتى وزدىرماي, رەپرودۋكتولوگ-دارىگەرگە كورىنۋى كەرەك. ءتىپتى ەكۇ جاساۋعا دا جاسقا شەكتەۋ قويىلادى. ويتكەنى, 40-تان اسقان ايەلدىڭ جاتىرىندا ەمبريوننىڭ توقتاۋى قيىن بولادى. دەگەنمەن دە جۇكتى بولۋدىڭ جىلدام جولى – وسى ەكۇ.
قازىرگى ايەلدەر – جۇمىسباستى. مانساپ قۋىپ ءجۇرىپ, انا بولۋ باقىتىن كەيىنگە شەگەرەدى. ەرتەدە كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىر پروفەسسورى: «كەيىنگى كەزدە ايەلدەردىڭ بەدەۋلىگى جيىلەدى. سەبەبى, قان اينالىمى – جاتىرعا ەمەس, ميعا كەتىپ جاتىر» دەگەن. سوندىقتان كەز كەلگەن ايەل ەڭ ءبىرىنشى مىندەتى – انا بولۋ ەكەندىگىن ەستەن شىعارماعانى, باقىتتىڭ تورەسى دە, كيەسى دە بالا ءسۇيۋ ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون.
قىمبات توقتامۇرات
