ەلوردانىڭ سارىارقا اۋدانىندا قازاقتىڭ ۇلى پەرزەنتى, اتاقتى كۇيشى-كومپوزيتور, ديريجەر, داۋلەسكەر كۇيشى نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ اتىندا داڭعىل بار. ول بارشىن, ۇلىتاۋ, قاينار, سارىوزەن, كوكتال, د.باباتايۇلى, شۇعىلا, اتباسار, ش.بەيسەكوۆا كوشەلەرىن قيىپ ءوتىپ, بوگەنباي باتىر داڭعىلىندا اياقتالاتىن بۇل داڭعىلدىڭ ۇزىندىعى – 15926,6 م.
نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى كوكتال ەلدى مەكەنىنە باراتىن جولدىڭ بويى بۇعان دەيىن استراحان تاس جولى دەپ اتالىپ كەلگەنىن بايىرعى تۇرعىندار جاقسى بىلەدى. بۇگىندە زامان تالابىنا ساي قايتا جوندەلگەن كەڭ جولاقتى داڭعىل قازاق مۋزىكالىق مادەنيەتىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ايگىلى كۇيشى-سازگەر, تالانتتى ديريجەر نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ اتىمەن اتالادى.
ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋگە كۇش سالعان قايراتكەردىڭ ەسىمى ونەرسۇيەر قاۋىمعا جاقسى تانىس. دەگەنمەن, نۇرعيسا اتابايۇلىنىڭ مول مۇراسىن وسكەلەڭ ۇرپاق ساناسىنا ءسىڭىرىپ, كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا قازاق مۋزىكاسىنىڭ دامۋىن بۇتىندەي ءبىر عاسىرعا العا سۇيرەي بىلگەن بىرەگەي تۇلعا تۋرالى تاعى ءبىر رەت قايتالاپ جازۋدىڭ ارتىقتىعى جوق دەپ ويلايمىن. كوپشىلىككە ءمالىم, نۇرعيسا اتابايۇلى تىلەنديەۆ ءيىسى قازاققا كۇيشىلىگىمەن عانا ەمەس, كەرەمەت كومپوزيتورلىعىمەن ايگىلى بولعان ديريجەر ءارى كۇيشى. ول – قازاق كسر-ءنىڭ جانە كسرو-نىڭ حالىق ءارتىسى, قازاسر-ءى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى, قازاقستاننىڭ «حالىق قاھارمانى».
ەندى ەكى-ءۇش جىلدا ەسىك قاعاتىن قايتالانباس دارىننىڭ ءجۇز جىلدىق مەرەيتويىندا وسى داڭعىل بويىندا ەڭسەلى ەسكەرتكىشى بوي كوتەرسە جاراسار ەدى
1925 جىلدىڭ 1 ساۋىرىندە الماتى وبلىسىنىڭ ىلە اۋدانىنا قاراستى شيلىكەمەر اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن نۇرعيسا دومبىرا تارتۋدى بەس جاسىندا اكەسىنەن ۇيرەنگەن ەكەن. اكەسى اتاباي دومبىراشى, حالىق اندەرىنىڭ بىلگىرى بولسا, شەشەسى ساليقا دا ونەردەن قۇر الاقان ەمەس: ءان ايتىپ, سىرنايدا ويناعان سەگىز قىرلى, ءبىر سىرلى ادام بولعان كورىنەدى. وسىنداي ەرەكشە وتباسىندا تاربيەلەنگەن بالانىڭ بويىنداعى تالانتتى بايقاعان ۇستازى احمەت جۇبانوۆ ونى مۋزىكا مەكتەبىنە شاقىرادى. كەيىن نۇرعيسا اتابايۇلى الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىندا, پ.ي.چايكوۆسكي اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىنىڭ ديريجەرلىك فاكۋلتەتىندە وقىپ, كاسىبي ءبىلىم الادى. كونسەرۆاتوريادا ءبىلىم الىپ جۇرگەن كەزىندە دينا نۇرپەيىسوۆامەن كەزدەسىپ, سول كىسىدەن ءبىراز كۇي ۇيرەنگەنى دە بار. وقۋدان سوڭ اباي اتىنداعى قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ باس ديريجەرى, قۇرمانعازى اتىنداعى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق حالىق اسپاپتارى وركەستەرىنىڭ باس ديريجەرى, «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى مۋزىكا رەداكتسياسىنىڭ باس رەداكتورى لاۋازىمدارىن اتقارعان ول 1980 جىلى قازاق فيلارمونياسى جانىنان «وتىرار سازى» وركەسترىن ۇيىمداستىرىپ, وركەستردىڭ ەڭ العاشقى كوركەمدىك جەتەكشىسى ءارى باس ديريجەرى بولعانى دا كوپشىلىككە ءمالىم. ونەر ۇجىمىنىڭ رەپەرتۋارىندا «كەڭەس», «سالكۇرەڭ», «سارىوزەن» سياقتى حالىق كۇيلەرى, تاتتىمبەتتىڭ «قوس باسارى», «سارىجايلاۋى» مەن «سىلقىلداعى», سۇگىردىڭ «كەر تولعاۋى» مەن «بەس جورعاسى», ىقىلاستىڭ «ەردەن كۇيى» مەن «قامبار باتىرى», سونداي-اق سول كەزدەگى تانىمال قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارمالارى بولدى.
نۇرعيسانىڭ «اققۋ» كۇيى «قىز جىبەك» فيلمدەرىندەگى اققۋلاردى «بيلەتكەنىن» دە بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەس. ستسەناري بويىنشا, تولەگەن مەن جىبەك نەكەسى قيىلعان سوڭ, ماحاببات نىشانى رەتىندە ايدىندا ءجۇزىپ جۇرگەن اققۋلاردى كورسەتەدى. الايدا اققۋلار ءبىر-بىرىنە جاقىنداماي قويادى. سۋ استىنداعى سۇڭگۋىر ماماندار اققۋلاردى قوسۋعا تىرىسىپ باقسا دا, ەكەۋى ەكى جاققا ءجۇزىپ كەتەدى. وسى كەزدە فيلم رەجيسسەرى سۇلتان قوجىقوۆ پەن نۇرعيسا تىلەنديەۆ اقىلداسىپ, الدىن الا تاسپاعا جازىلىپ الىنعان «اققۋ» كۇيىن قوسادى. كۇيدى ەستىگەن بويدا ەكى اققۋ ءبىر-بىرىنە جاقىنداپ كەلىپ, باستارىن ءتۇيىستىرىپ, ىرعالىپ بيلەي جونەلەدى. ونەر قۇدىرەتى دەگەن وسى شىعار!
«ورتەكە» بالەت-پوەماسىنىڭ جانە «مەنىڭ قازاقستانىم» كانتاتاسىنىڭ, «دوستىق جولىمەن» بالەتىنىڭ, «التىن تاۋلار» وپەراسىنىڭ, وركەسترگە ارنالعان «پوەما», «اتا تولعاۋى», «اقساق قۇلان», «ماحامبەت», «كوش كەرۋەن» پوەمالارى مەن «حالىق قۋانىشى», «قايرات», «جەڭىس سالتاناتى» اتتى ۋۆەرتيۋرالاردىڭ, 400-دەن استام ءان-رومانستاردىڭ اۆتورى بۇدان بولەك, 50-دەن استام درامالىق سپەكتاكلگە, 19 كوركەم فيلمگە («قىز جىبەك», «قيلى كەزەڭ», «مەنىڭ اتىم قوجا» ت.ب.), 17 مۋلتفيلمگە («قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟», «اقساق قۇلان» ت.ب.), 14 دەرەكتى حرونيكالىق فيلمگە مۋزىكا جازدى. وسىناۋ مول مۇرانىڭ جانرلىق اياسى دا كەڭ. ىشىندە ءان, كۇي, رومانس, ۋۆەرتيۋرا, پوەما, كونتاتا, وپەرا مەن بالەت بار. ەركىن توگىلگەن اسەم اۋەن, سىمباتتى ىرعاق, نازىك ليريزم, ازاماتتىق پافوس پەن ديناميكالىق سەرپىن – كومپوزيتور شىعارمالارىنا ءتان قاسيەت.
قازاق مۋلتفيلمدەرىنىڭ اتاسى امەن قايداردىڭ «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟», «اقساق قۇلان» سياقتى ەرتەگى-اڭىز جەلىسىمەن جاسالعان جۇمىستارىنا ءان جازعان, «مەنىڭ اتىم قوجا», «قيلى كەزەڭ», «قىز جىبەك» سياقتى قازاق فيلمدەرىن اۋەنمەن ارلەگەن كۇيشى-كومپوزيتوردىڭ «القيسسا», «ماحامبەت» كۇيلەرى مەن «قۇستار ءانى», «كۋا بول», «سارىجايلاۋ» سياقتى اندەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن حالىقتىڭ جادىندا سايراپ تۇر.
71 جاسىندا دۇنيەدەن وزعان ديريجەر, دومبىراشى 1998 جىلى الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا جەرلەندى. 2010 جىلى كومپوزيتوردىڭ 85 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي تالدىقورعاندا, 2011 جىلى الماتى مەن تاراز قالالارىندا حالىق قاھارمانى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى نۇرعيسا تىلەنديەۆكە ەسكەرتكىش ورناتىلدى جانە الماتى قالاسىنداعى ءوزى تۇرعان ۇيگە مەموريالدىق تاقتا ورناتىلدى. ەندى ەكى-ءۇش جىلدا ەسىك قاعاتىن قايتالانباس دارىننىڭ ءجۇز جىلدىق مەرەيتويىندا وسى داڭعىل بويىندا ەڭسەلى ەسكەرتكىشى بوي كوتەرسە جاراسار ەدى.
اتى اڭىزعا اينالعان ساز ساڭلاعى نۇرعيسا تىلەنديەۆ اتىنداعى داڭعىل بويىندا ەلوردادا «قامقور» تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى, «ەتالون» قۇرىلىس بازارى, «راحمەت» ساۋدا ورتالىعى, «دۋدار-اي» تويحاناسى, قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ اتىنداعى جاسوسپىرىمدەر مەن بالالارعا ارنالعان سپورت مەكتەبى جانە سارىارقا اۋدانىنىڭ حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى ورنالاسقان.
گۇلبارشىن وكەشقىزى
