اعىمداعى جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا 2008 جىلعى قازاندا سايلانعان سەناتورلار وكىلەتتىگىنىڭ كونستيتۋتسيالىق مەرزىمى بىتەدى. وسىعان وراي مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىنا سايكەس ەلىمىزدىڭ ون التى وڭىرىندە قازاقستان پارلامەنتىنىڭ جوعارعى پالاتاسىنا دەپۋتاتتار سايلاۋى بولادى. ەلوردادا وسى شارانى وتكىزۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن بارىسى تۋرالى قالالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ حاتشىسى ۆەرا پىتاەۆا اڭگىمەلەپ بەرگەن ەدى.
– ۆەرا پروكوپەۆنا, الدا تۇرعان سايلاۋدى ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى قالالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەتتەرىنە توقتالا كەتسەڭىز.
– قالالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ۋاكىلەتتەرى سايلاۋ تۋرالى كونستيتۋتسيالىق زاڭدا ايقىن بەلگىلەنگەن. قالالىق سايلاۋ كوميسسياسى كانديداتتاردى ۇسىنۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدان باستاپ داۋىس بەرۋدى وتكىزۋگە جانە ەسەپتەۋگە دەيىن شارالاردى تۇتاس قامتي وتىرىپ, قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ سەناتىنا دەپۋتات سايلاۋ ناۋقانىن اتقارۋ ىسىنە تىكەلەي اتسالىسادى. پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتتارىن تاڭداۋشىلار – جەرگىلىكتىڭ حالىقتىڭ مۇددەسىن بىلدىرەتىن ءماسليحات دەپۋتاتتارى سايلايدى. ياعني, قالا تۇرعىندارى داۋىس بەرۋگە جاناما تۇردە قاتىسادى. مىنە, سوندىقتان سايلاۋ ىسىنە قاتىساتىنداردىڭ بارشاسىنا ەلەۋلى جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەتىنىن, ءار قادام زاڭ تالابىنا ساي ۇيلەسىمدى دە جەدەعابىل جاسالۋعا تيىستىگىن ۇعىنعان ابزال.
كوميسسيا دەپۋتاتتىققا كانديداتتاردىڭ وتىنىشتەرىن قابىلداپ, ءار ۇمىتكەردىڭ كونستيتۋتسيا مەن كونستيتۋتسيالىق زاڭ تالاپتارىنا سايكەستىگىن تەكسەرەدى, ارناۋلى پاراقشالار ۇلەستىرىپ, قولدارىن قويدىرتادى. كانديداتتار مەن ولاردىڭ سەنىمدى وكىلدەرىن تىركەپ, سايلاۋ كۇنى داۋىس بەرۋ ءىسىن وتكىزۋ دە كوميسسيانىڭ مىندەتى سانالادى.
بۇعان قوسا, اقپاراتتىق ماتەريالدار دايىنداپ, بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن ءوزارا بايلانىس ورناتۋ قامى ءبىزدىڭ ۋاكىلەتىمىزگە ەنەدى. كوميسسيا قىزمەتى القالى, اشىق ءارى جاريا تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى.
وتكىزىلىپ جاتقان شارالار, كانديداتتاردى تىركەۋ بارىسى تۋرالى اقپاراتتى كوميسسيا مىندەتتى تۇردە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالاپ تۇرادى.
– كانديداتتاردى ۇسىنۋ مەن تىركەۋ قالاي وتەدى؟ ولاردىڭ زاڭ باپتارىندا بەلگىلەنگەن تالاپتارعا سايكەستىگىن تەكسەرۋ ءىسىنىڭ مەرزىمى قانداي؟
– كانديداتتاردى ۇسىنۋ مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعى شىققاننان كەيىن باستالدى. بۇل ۇدەرىس 31 تامىزعا دەيىن سوزىلادى.
سايلاۋ زاڭىنا سايكەس, سەنات دەپۋتاتتىعىنا كانديداتتاردى ءماسليحاتتار ۇسىنادى, سونداي-اق ول وزىنە-ءوزى ۇسىنۋ جولىمەن دە جۇزەگە اسادى.
كانديداتتارعا قويىلاتىن تالاپتار وزگەرىسسىز قالدى: ياعني, ۇمىتكەردىڭ جاسى وتىزدان اسۋى, جوعارى ءبىلىمى بولۋى, قازاقستان اۋماعىندا كەمىندە 10 جىل, استانادا (اڭگىمە ەلوردادان دەپۋتات سايلاۋ تۋرالى ءوربىپ وتىرعاندىقتان) كەمىندە 3 جىل تۇرۋى, كەمىندە 5 جىل جۇمىس ءوتىلى بولۋى كەرەك. وسىناۋ ماعلۇماتتاردىڭ بارلىعى ءتيىستى قۇجاتتارمەن راستالۋى ءتيىس.
بۇعان قوسا, كانديداتتاردىڭ بارلىعىنىڭ قر كونستيتۋتسياسىنىڭ جانە سايلاۋ تۋرالى كونستيتۋتسيالىق زاڭ تالاپتارىنا سايكەستىگى تەكسەرىلەدى. ماسەلەن, سوتتالعاندىعى وتەلمەگەن نەمەسە بەلگىلەنگەن تارتىپپەن الىنىپ تاستالماعان ادام, سىبايلاس جەمقورلىعى ءۇشىن سوت جازا كەسكەن ادام كانديدات بولا المايدى.
كانديدات بەلسەندى سايلاۋ قۇقىن يەلەنۋگە ءتيىس.
قالالىق سايلاۋ كوميسسياسى كانديداتتاردىڭ وسىناۋ تالاپتارعا سايكەستىگىن ءوتىنىش تۇسكەن كۇننەن باستاپ ءۇش كۇن ىشىندە تەكسەرەدى. ءبىز قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارناۋلى ەسەپكە الۋ, سونداي-اق ىشكى ىستەر ورگاندارىنا ءتيىستى ساۋال جولدايمىز. كونستيتۋتسيا تالاپتارىنا سايكەستىگىن تەكسەرگەن سوڭ كانديداتتى تاڭداۋشىلار قولداۋعا ءتيىس. ياكي, وعان ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ كەمىندە 10 پايىزى قول قويۋ كەرەك. بىزدە 25 دەپۋتات بارىن ەسكەرەر بولساق, ۇمىتكەر ولاردىڭ كەمىندە ۇشەۋىنىڭ قولداۋىنا يە بولسا عانا مارە سىزىعىن قيادى. قول جيناۋ قالالىق سايلاۋ كوميسسياسى بەرەتىن قول قويۋ پاراقشالارى ارقىلى رەسىمدەلەدى.
جيناعان قولداردىڭ راستىعىن تەكسەرگەننەن كەيىن دەپۋتاتتىققا كانديدات ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ شوتىنا 15 مينيمالدى ەڭبەكاقى كولەمىندە سايلاۋ جارناسىن تولەيدى, بۇل شامامەن 300 مىڭ تەڭگەدەي بولادى. بۇل جارنا كانديدات پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا سايلانعان نەمەسە داۋىس بەرۋگە قاتىسقان تاڭداۋشىلاردىڭ 5%-دان استامىنىڭ داۋىسىن يەلەنگەن جاعدايدا كەرى قايتارىلادى.
سونىمەن قاتار, كانديدات ءوزىنىڭ جانە زايىبىنىڭ (نەمەسە جۇبايىنىڭ) تابىستارى تۋرالى سالىق ورگاندارىنا دەكلاراتسيا تاپسىرادى. ونداعى مالىمەتتەردىڭ شىنايىلىعىن سالىق ورگاندارى كانديدات تىركەلگەن كۇننەن باستاپ 15 كۇن ىشىندە تەكسەرەدى.
بارلىق قۇجاتتارى بولعان جاعدايدا كانديداتتاردى تىركەۋ ولاردى ۇسىنۋ شاراسىمەن قوسا-قابات جۇرگىزىلىپ, 11 قىركۇيەككە دەيىن جالعاسادى. بۇگىنگى تاڭدا كوميسسيا ءتورت ۇمىتكەردى تىركەپ ۇلگەردى.
– ەگەر دە ماسەلەنىڭ قارجىلىق جاعىنا ۇڭىلەر بولساق, سايلاۋدى وتكىزۋگە قانشا قاراجات بولىنەدى, ولاردىڭ جۇمسالۋ جايى قالاي قاداعالانادى؟
– 12-29 قىركۇيەك ارالىعىندا ۇگىت ناۋقانىن جۇرگىزۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن كانديداتتارعا راديودان, تەلەديداردان سويلەپ, باسقا دا اقپارات قۇرالدارىنان كورىنۋلەرىنە, ۇگىت ماتەريالدارىن شىعارىپ, سايلاۋشىلارمەن كەزدەسۋلەر وتكىزۋلەرىنە, كولىكپەن ءجۇرىپ-تۇرۋىنا جەتكىلىكتى قاراجات بەرىلەدى. بۇعان قوسا ءار كانديدات ارناۋلى زاڭعا سايكەس ءوزىنىڭ سايلاۋ قورىن اشىپ, ءوز قارجىسىن, جيناقتاۋعا, سونداي-اق ۇيىمدار مەن جەكە تۇلعالاردىڭ قارجىسىن تارتۋعا قاقىلى. مۇنداي قوردىڭ جالپى اقشا مولشەرى 700 مينيمالدى ەڭبەكاقىدان اسىپ كەتپەۋگە ءتيىس.
سايلاۋ ناۋقانى اياقتالعاننان كەيىن كانديدات سايلاۋ كوميسسياسىنا سايلاۋ قورىنا تۇسكەن قاراجاتتى قالاي جۇمسالعاندىعى تۋرالى ەسەپ تاپسىرادى.
– قاداعالاۋشىلار قىزمەتى قالاي رەتتەلەدى؟
– سايلاۋ وتەتىن كۇنى ەسىگى اشىلعاننان باستاپ قورىتىندىسى شىعارىلعانعا دەيىن ارناۋلى پۋنكتتەردە ەلىمىزدەگى ساياسي پارتيالاردان, قوعامدىق بىرلەستىكتەردەن, كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمداردان شىققان, شەتەلدەردەن كەلگەن قاداعالاۋشىلار بولا الادى. سونداي-اق, ءار كانديداتتان ءبىر سەنىمدى وكىلدەن قاتىسۋعا قاقىلى.
قاداعالاۋشىلار ۋاكىلەتى ءتيىستى قۇجاتتارمەن كۋالاندىرىلۋعا ءتيىس.
سالتانات قاجىموۆا
