جۇمانازار سادىرحانوۆ, «سادۋاقاس قاجى عىلماني» مەشىتىنىڭ باس يمامى:

ءشاھادات-كالام جۇرەكتە

جۋىردا باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجىۇلىنىڭ بۇيرىعىمەن جۇمانازار وسەرحانۇلى «سادۋاقاس قاجى عىلماني» مەشىتىنىڭ باس يمامى بولىپ تاعايىندالدى. ول – تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ العاشقى حافيزدەرىنىڭ ءبىرى. ون التى جاسىندا تۇركيانىڭ ستامبۋل قالاسىندا وقىپ جۇرگەندە-اق قاسيەتتى قۇران كارىمدى جاتقا ءبىلدى. قازاقستانعا ورالعاننان كەيىن, الماتى قالاسىنىڭ ورتالىق مەشىتىندە نايب يمام قىزمەتىن اتقاردى. قاتارىنان ون ءۇش جىل بويى سول اتالعان مەشىتتە قۇران – حاتىم ءتۇسىرىپ كەلگەن.
ەلوردا تورىنە قاسيەتتى جۇما كۇنى جاماعاتقا العاشقى ۋاعىزىن جۇرگىزگەن باس يماممەن الداعى جوسپارلارى جونىندە اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

– جۇمانازار وسەرحانۇلى, جۇما نامازىنداعى ۋاعىزدى قانداي تاقىرىپتا ايتتىڭىز؟

– قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ وبلىس, قالا, اۋدان مەشىتتەرى بويىنشا ءبىر جىلدىق ۋاعىز ايتۋ جوس­پارى بار. جوسپار نەگىزىندە العاشقى ۋاعىزىم تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما ەكى جىلدىعىنا ارنالدى. پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س). «وتاندى ءسۇيۋ يماننان» دەپ ايتقان. وتاندى ءسۇيۋ بۇكىل مۇسىلماندارعا, سونىڭ ىشىندە نامازحان كىسىلەرگە وتە ىستىق بولۋى ءتيىس. پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س) مەككەدەن ماديناعا حيجرا (كوشۋ) جاساعان كەزدە ءوزىنىڭ تۋعان قالاسىن وڭايلىقپەن تاستاپ كەتە الماي, قيماستىقپەن قوشتاسقان سوزدەرى ۇلكەن ونەگە. سول نيەتتەن باستاۋ الىپ, تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 22 جىلدىعى مەيرامىمەن قۇتتىقتاپ, اتا-بابالارىمىز 300 جىلداي ارمانداپ وتكەن تاۋەلسىزدىكتى بۇگىنگى كۇنى اللا ءناسىپ ەتكەنىن جەتكىزدىم. بۇل دا ءبىر جاراتقاننىڭ ۇلى نىعمەتتەرىنىڭ ءبىرى. بۇگىنگە دەيىن جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزدىڭ بارلىعى – اۋەلى اللا, ەكىنشى تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسى.

ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە مەشىتتەر سالىنىپ جاتىر. شۇكىرشىلىك ايتساق بولادى.

– استاناداعى ءدىني احۋالعا, مۇسىلمان ءدىنىنىڭ قانات جايۋىنا قانداي باعا بەرەسىز؟

– قازىرگى كۇنى ءدىن ماسەلەسى وتە كۇردەلى. اللا تاعالانىڭ قالاۋىمەن ءبارىن دە ءوز جونىمەن رەتكە كەلتىرۋگە بولادى. كوپ جەرلەردە «يمامدار ناسيحات ايتپايدى, ۋاعىز جۇرگىزبەيدى, ءوز جۇمىستارىن دۇرىس اتقارمايدى» دەپ كىنالاپ جاتادى. مەن بۇل پىكىرلەرمەن كەلىسپەيمىن. يمامدار اتالمىش ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋعا بارىنشا اتسالىسىپ جۇرگەنىنە ءوزىم كۋامىن. ءدىن قىزمەتكەرلەرى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ, مەيلىنشە بار ىنتا-جىگەرىمەن ۋاعىز-ناسيحات جۇرگىزۋدە.

ال, قازىرگى قوعامدى الاتايداي ءبۇلدىرىپ جۇرگەن جات اعىمدار كوپ. باس ءمۇفتيىمىز ايتقانداي, «اعىم دەگەنىمىز ۋاقىت وتە كەلە سۋ سياقتى اعىپ كەتەدى». بۇدان ون جىل بۇرىن «حيزبۋت تاحرير» دەگەن ۇيىم شىقتى. ولار سول كەزدە «ءبىز حاليفات قۇرامىز, بيلىكتى قولىمىزعا الامىز» دەگەن سياقتى قاڭقۋ سوزدەر تاراتتى. اللاعا شۇكىر, قازىر ولاردىڭ بارىنە تويتارىس بەرىلدى.

مەنىڭ استانا قالاسىنا كەلگەنىم كەشە عانا. مەشىتتەگى جاماعاتىمىز وتە كوپ ەكەن. ارالارىندا اقساقالدار دا بارشىلىق. كوپتى كورگەن كونەكوزدەر – اللانىڭ بەرەكەسى. سونداي-اق, مەشىتكە كەلۋشىلەردىڭ اراسىندا بۇرىس باعىتتا جۇرگەندەر دە كەزدەسەدى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ ءدىني ءبىلىمى تومەن ەكەنى بايقالادى. جۇيەلى ءدىني ءبىلىم الماعان. كۇماندى عالامتور كوزدەرىنەن بۇرمالانعان اقپاراتتارمەن ساناسىن ۋلاپ العان. الداعى ۋاقىتتا وسىنداي جات اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەن ازاماتتارىمىزعا باعىت-باعدار كورسەتىپ, ولارعا ءداستۇرلى يسلام ءدىنىنىڭ نەگىزدەرىن دۇرىس ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جولعا قويىلاتىن بولادى.

– كەيبىر جاس يەگىنە شوقشا ساقال قويىپ, بالاق قىسقارتىپ سىرت كوزگە ءمۇمين كورىنەدى…

– اسىل ءدىنىمىز يسلام  ادامداردىڭ ساقالىنا, كيگەن كيىمىنە قاراپ باعا بەرۋگە ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى. ويتكەنى, يماننىڭ تامىر جايىپ, ءنار الاتىن مەكەنى – جۇرەك. پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.): «اقيقاتىندا, ادام دەنەسىندە ءبىر كەسەك ەت بار. ول جاقسى بولسا, بارلىق دەنە جاقسى بولادى, ول بۇزىلسا, بۇكىل دەنە بۇزىلادى. شىن مانىندە, ول – جۇرەك» دەگەن.

ءدىني باسقارمانىڭ ەڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – حالىقتى ءدىني ساۋاتتاندىرۋ. اسىرەسە, وسى ۋاقىتقا دەيىن جىبەرگەن قاتە-كەمشىلىكتەردىڭ الدىن الۋ. ازاماتتارىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى ءدىني ساۋاتسىزدىقتان  تەرىس جولعا ءتۇسىپ كەتىپ جاتادى. اللاعا سان مىڭ شۇكىر, جاستارىمىز بۇگىنگى كۇنى دىنگە بەت بۇرۋدا. بىراق سولاردىڭ البىرتتىقپەن تەرىس اعىمعا اۋالانىپ قالماۋىنىڭ الدىن الۋىمىز قاجەت. وسى ماقساتتا, ءدىني باسقارماعا قاراستى بارلىق مەشىتتەردىڭ جانىنان ءدىني ساۋات اشۋ كۋرستارى جۇمىس ىستەۋدە. اتالمىش كۋرس ءبىزدىڭ مەشىتىمىزدە دە وڭ ناتيجەسىن بەرۋدە. ۇلكەندى-كىشىلى 200-گە تارتا ادام ءدىني ساۋات اشۋدا. الداعى ۋاقىتتا دا بۇل جۇمىستى ودان ءارى جەتىلدىرىپ, ءدىني كۋرس تۇلەكتەرىمەن جۇمىس جۇيەلى تۇردە جالعاساتىن بولادى.

– قازاق حالقىنىڭ سالتىن دىنمەن ۇشتاستىرا الماعان كوپتەگەن جاستارىمىز سالتىمىزدى جانە ءداستۇرلى ءابۋ حانيفا ءمازھابىن جوققا شىعارىپ, جات اعىم جەتەگىندە كەتپەس ءۇشىن تاعى قانداي امالداردى ىسكە اسىرۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟

– بۇنداي جاستاردىڭ قاتارىنىڭ سيرەمەي وتىرعانى – ءبىزدىڭ قوعامىمىزداعى شەشىمىن كۇتكەن شەتىن ماسەلە. ارينە, يمام-مولدالارىمىزدىڭ تۇراقتى تۇردە جوعارى وقۋ ورىندارىندا, جاستار اراسىندا دارىستەر ۇيىمداستىرۋى ماڭىزدى. «مەن مۇسىلمان» دەگەنمەن ءىس بىتپەيدى, بۇل كۇندە جۇرتتىڭ كوبى ءدىن كۇتپەيدى…» – دەگەن بابامىز مىرجاقىپ دۋلاتۇلى. ءبىلىمدى الۋدىڭ دا قۇرالى كوپ. مىسالى, مەشىتتەردەگى ءدىني ساۋات اشۋ كۋرستارىنا قاتىسۋ, كىتاپ, گازەت-جۋرنال وقۋ, ۋاعىز-ناسيحات تىڭداۋ, ت.ب.

جاڭادان تاعايىندالعان ءمۇفتيىمىز قىزمەتىنە كىرىسكەلى بەرى مەشىت جاماعاتى مەن جالپى حالىق اراسىندا ناسيحات جۇمىستارىن كۇشەيتۋگە تاپسىرما بەردى. سەبەبى, ءبىز ءدىني اعارتۋ مەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جانداندىرمايىنشا, دىتتەگەن ماقساتىمىزعا جەتە الۋىمىز ەكىتالاي.

– «سادۋاقاس قاجى عىلماني» مەشىتى – استاناداعى تاريحى ارىدە جاتقان قۇلشىلىق ورنى. بۇگىندە ساجدەگە باس قويعان, قۇبىلاعا ءجۇزىن بۇرعان مۇسىلمان جاماعات ۇلكەندى-كىشىلى مەشىتتەرگە سىيماي جاتسا, بۇل اۋەلى قازي عىلمانيدان باستاۋ العان دەپ بىلەيىك. مەشىت توڭىرەگىندە باسقا قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟

– الداعى ۋاقىتتا سادۋاقاس قاجى عىلماني اتامىزدىڭ اتىندا مەدرەسە اشۋ ويىمىزدا بار. سونىمەن قاتار, ول كىسىنىڭ اتىندا مۇراجاي اشىلعالى جاتىر. سونى ءبىر جونگە كەلتىرىپ, حالىقتىڭ يگىلىگىنە ۇسىنساق دەيمىز. سادۋاقاس قاجى قىلىشىنان قان تامعان سوناۋ كەڭەس زامانىندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش قازيى بولدى. قازاق توپىراعىندا يسلام ءدىنىنىڭ ساقتالۋىنا, تارالۋىنا زور ۇلەس قوسقان بوزداقتىڭ ءبىرى. جانە بۇل كىسىنىڭ كوپشىلىككە جەتپەگەن بىرقاتار ەڭبەكتەرى بار. سول دۇنيەلەردىڭ باس-اياعىن بىرىكتىرىپ, كوپشىلىككە ۇسىنۋ ءبىرىنشى كەزەكتە تۇر. جانە مەشىتىمىزدى كەلەسى ورازا ايىنا دەيىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزگىمىز كەلەدى. سونداي-اق, كەلەسى ايدان باستاپ اقشام نامازى مەن قۇپتان نامازى اراسىندا بەدەلدى, ساۋاتتى ورىس ءتىلدى يمام-ءدىنتانۋشىلار مەشىتىمىزدە ورىس تىلىندە كۇندەلىكتى ۋاعىز ناسيحات جۇرگىزەتىن بولادى.

– مەشىتتىڭ رەسمي سايتى اشىلعانى بەلگىلى. ونىڭ باسقا ءدىني سايتتاردان ەرەكشەلىگى قانداي?

– جاستاردىڭ باسىم كوپشىلىگى كىتاپ وقىعاننان گورى, عالامتور جەلىلەرىن كەڭىرەك پايدالانادى. ءدىني باسقارمامەن كەلىسىلە وتىرىپ, ءبىزدىڭ دە مەشىتىمىزدىڭ اتىنان «sunna.kz» اقپاراتتىق, اعارتۋشىلىق جانە تانىمدىلىق تۇرعىسىنداعى سايتىمىز اشىلعانىنا ءتورت ايدىڭ ءجۇزى بولدى. الداعى ۋاقىتتا وسى سايت ودان ءارى جەتىلدىرىلىپ, قورى مەيىلىنشە ماڭىزدى ماعلۇماتتارمەن تولىقتىرىلاتىن بولادى. باسقا سايتتاردان ەرەكشەلىگى سول – قمدب-عا قاراستى قازاقستاننىڭ ءار ايماعىندا ورنالاسقان بارلىق مەشىتتەر, عيبراتتى اڭگىمەلەر, «يمان ايناسى» باعدارلاماسى, اپتالىق جۇما ۋاعىزدارى, قازاق دانىشپاندارىنىڭ ۆيدەو سەتى, «نۇر» قازاق يسلام ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مۇعالىمدەرىنىڭ بەينە لەكتسيالارى, سۇراق-جاۋاپ, ينتەرنەت كونفەرەنتسيا مەن تاڭداۋلى ماقالالار توپتاستىرىلعان.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

گۇلميرا ايماعانبەت