ادام بولعان سوڭ پەندەمىز دە. شەرحان-شەراعاڭ تۋرالى ءارتۇرلى اڭگىمە ايتىلادى.
سۇستى. «الدىنا كەلگەندى تىستەيدى, ارتىنا كەلگەندى تەبەدى», «بەتىڭ بار, ءجۇزىڭ بار دەمەي» كوزى شاقشايىپ, مۇرتى ەدىرەيىپ, «جاپالاقتى تاسقا ۇرساڭ دا جاپالاق ولەدى, تاسپەن جاپالاقتى ۇرساڭ دا جاپالاق ولەدى», «ەكى ءتىل جىلاندا عانا بولادى», «قازاننان قاقپاق كەتسە, يتتەن ۇيات كەتەدى» دەپ پارلامەنت مىنبەرىنەن داۋىسى ساڭق ەتىپ شىققان تاۋ-تۇلعا ەمەس پە؟! سول راس پا؟ راس. ءادىل سويلەيتىن ۇرپاقتىڭ سوڭعى تۇياقتارىنىڭ ءبىرى شەرحان-شەراعاڭ ەدى.
* * *
«مەن قازىر ۇيىرىنەن ايىرىلعان قۇلجادايمىن, بولەك, ساياق جايىلامىن», «ءبارىن دە ىستەگىم, ۇستاعىم, ءبارىن دە كورگىم كەلەدى, بىراق وڭ يىعىمدا ءبىر جەتى, سول يىعىمدا ءبىر جەتى تۇر» دەپ اعىنان جارىلىپ سۇحبات بەرگەن دە شەرحان-شەراعا!
* * *
«مەن جازۋشى اداممىن. مەنىڭ قارۋىم – قولىمداعى قالامىم! بالكىم, قىزمەتىمدى تارتىپ الارسىزدار, بىراق مەنىڭ قالامىمدى ەشكىم دە تارتىپ الا المايدى» دەگەن دە شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
«الپىس دەگەن تال ءتۇس, جەتپىس دەگەن – جەت, ءپىس دەگەن ءسوز» دەپ سۇلۋ مۇرتىنىڭ استىنان قۇيتىرقى جىميعان دا شەرحان-شەراعا!
* * *
«بۇل ۇكىمەتتى قانشا قۋساڭ دا, قۇمالاق شاشپاسا, ونى نەگە قۋا بەرەمىز؟» دەپ ءماجىلىستى دۋ كۇلدىرگەن دە شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
«مەن ەسەپ بىلمەيمىن, بىراق مىناۋ قاراتاي تۇرىسوۆ بۇل بيۋدجەتتى دۇرىس دەپ وتىر, قولدايىق. ال ەگەر قاتەلەسسەم, وبالى قاراتايعا!» دەپ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى قابىلداتىپ جىبەرگەن دە شەرحان-شەراعا!
* * *
«ءاي, كامال (سمايىلوۆ), سەن ءححى عاسىر قازاقستان عاسىرى بولادى دەيسىڭ. دۇرىس-اق. التىن مەن كۇمىستىڭ ۇستىندە وتىر ەكەنبىز. ايتشى, ەگەر سەنىڭ ايتقاندارىڭنىڭ ءبارى راس بولسا, وسى التىن-كۇمىستىڭ ۇستىندە قازاق نەگە جالاڭبۇت وتىر؟!» دەپ گازەتكە جازعان دا شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
«ەگەمەن قازاقستانعا» قىزمەتكە شاقىردىم. كەڭەسشىلىك. «كەڭەس بەرەتىن ادامعا كەڭەسشى بولمايمىن» دەپ ءبىراز ۋاقىت ۇسىنىسىمدى قابىلداماعان دا شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
«جازعانىمدى تۇزەمەيسىڭ, كۇزەمەيسىڭ» دەپ ۋادەمدى الىپ, قولىمدى مىتىپ-مىتىپ العان دا شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
ءبىر وپپوزيتسيالىق گازەت شەرحان مۇرتازا «ەگەمەننىڭ» بوساعاسىندا وتىر دەپ جازىپتى. «ۇلت گازەتىنىڭ بوساعاسى بولا ما, گازەتتىڭ تابالدىرىعىنان ءتور باستالادى» دەگەن دە شەرحان-شەراعاڭ.
* * *
«كىتاپ بالا سياقتى. ول سەنىڭ مۇراگەرىڭ دەسەدى كەيبىرەۋلەر. بىلمەيمىن. كەيىن كىتاپتارىم بالا بولا ما؟» دەپ ءبىر كەم دۇنيە تۋرالى تولعانعان دا شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
زۇلماتتى جىلداردىڭ جاڭعىرىقتارىن, الاشتىڭ ارداقتىسى تۇرار رىسقۇلوۆتى تىرىلتكەن دە شەرحان-شەراعا!
* * *
«قىزىل جەبە», «جۇلدىز كوپىر», «ستالينگە حات», «بەسەۋدىڭ حاتى», «جەتىم بۇرىش», «اي مەن ايشا», «ءبىر كەم دۇنيە» دەپ ءدۇيىم جۇرتتى ءدۇر سىلكىندىرگەن دە شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
«مەن ەندى دەپۋتات بولمايمىن. جەتپىستەن استىم» دەپ جۇما نامازعا جىعىلعان دا شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
«ۋاكەم, الپىسىڭدى ءبىر كۇنگە قارىزعا بەرە تۇرشى» دەيتىن كوكەم دە وسى شەرحان-شەراعا بولاتىن.
* * *
وتكەن عاسىر جۋرناليستيكاسىنىڭ شىراعى مەن پىراعى – شەرحان-شەراعاڭ!
ول وتىرعان كرەسلونىڭ ۇلكەن-كىشىسى جوق. قاي قىزمەتكە كەلسە دە, سول قىزمەتتىڭ اتىن شىعارىپ, شىرايىن كوتەرگەن دە شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
ورىنتاقتىڭ قۇلى بولماي, كوركى بولعان دا شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
اعالىقتان ابىزدىققا جەتىپ, دۇنيە سالعان دا شەرحان-شەراعاڭ!
* * *
مۇز جۇرەكتى ءجىبىتتى, ەلىنىڭ ءسوزىن ايتتى, قازاق ادەبيەتىن بايىتتى! ەندى شەرحان-شەراعاڭنىڭ ماڭگىلىك ءومىرى باستالدى.
قازاق حالقىنىڭ شەرىن تارقاتقان – شەرحان-شەراعا!
* * *
«قىپ-قىزىل وتىرىكتى كوتەرە بەرەتىن وسى دۇنيە عانا. و دۇنيەگە ونداي قۋلىق وتپەيدى» دەگەن دە شەرحان-شەراعا!
«رۋحاني الەمى كەڭ, رۋحى بيىك ەل – قايسار ەل. ونداي ەلدى ەشكىم جەڭە المايدى. رۋحى سىنعان, رۋحاني جۇدەگەن ەلدى جەڭۋ دە جەڭىل» دەگەن دە شەراعا!
شىندىقتىڭ شىراقشىسى – شەراعاڭا ءتاڭىرىم پەيىشتىڭ تورىنەن ورىن بەرە گور دەپ تىلەيىك.
شەراعاڭمەن نە تۋرالى ۋادەلەستىك؟!
1997 جىلدىڭ جازىندا «ەگەمەن قازاقستانعا» باس رەداكتور بولىپ تاعايىندالدىم. گازەتتىڭ كۇن-ءتۇن تاۋسىلمايتىن جۇمىسى باستالدى دا كەتتى.
جاسىمنان تاربيەسىن كورىپ وسكەن اتاقتى شەراعاڭ زەينەتكەر اتانىپ, جەڭگەمىز دۇنيە سالىپ, جانى جابىرقاپ جۇرگەن شاق ەدى. كەزىندە قازاقتىڭ مايتالمان قالامگەرلەرى – ءابىش كەكىلبايدى, فاريزا وڭعارسىنوۆانى, اقسەلەۋ سەيدىمبەكتى, رىمعالي نۇرعاليدى, ورالحان بوكەيدى, مۇحتار شاحانوۆتى ءار جەردەن شاقىرىپ, «لەنينشىل جاسقا» قىزمەتكە العان. ونى قالامگەرلەردىڭ وزدەرى دە «شەرحان مۇرتازانىڭ شەكپەنىنەن شىقتىق» دەپ ايتىپ ءجۇردى.
قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى شەرحان اعا مۇرتازا «ەگەمەننىڭ» التىن قالامى نەگە بولمايدى؟!
شەراعاڭدى قىزمەتكە شاقىردىم. باس رەداكتوردىڭ كەڭەسشىسى. تەك قانا جازۋ. جەكە ءوز الدىنا كابينەت, سىرتقا بايلانىسى بار تەلەفون, ارينە, قازاقستاننىڭ قالاعان تۇكپىرىنە ءىسساپار.
كوكەم كوپ ويلاندى.
– ۇيدە جالعىز وتىرعاندا نە ىستەيسىز؟ جازۋىڭىزدى جازىڭىز, قوعام ءومىرىنىڭ ىشىندە بولىڭىز, ازدى-كوپتى ايلىعى, قالاماقىسى بار.
جازۋشى اعامنىڭ قينالىسىن تۇسىنەمىن. كەشە ءوزى باسقارعان گازەتتىڭ قىزمەتكەرى بولۋ وڭاي ما؟
– كوكە, مەن ءسىزدىڭ قول استىڭىزدا ەشقاشان قىزمەت ىستەگەن جوقپىن عوي. نەگە قينالاسىز؟
– ءۋاليحان باتىر. مەنىڭ ءبىر عانا تالابىم بار. سوعان ۋادە ەتسەڭ كەلىسەمىن.
– كەلىسەمىن. ول قانداي تالاپ؟
– مەنىڭ جازعانىمدى تۇزەتپەيسىڭ, قىسقارتپايسىڭ, مىندەتتى تۇردە باساسىڭ. وسىعان شىداساڭ, قول مىنە!
– شىدايمىن.
قول الىستىق. شەراعاڭنىڭ ءومىردىڭ وعىنداي الداسپان سوزدەرى گازەتكە بەدەل, مارتەبە اكەلدى. كامال سەيتجانۇلى سمايىلوۆتىڭ ماقالاسىنا شەراعا جاۋاپ جازدى.
قازاقتىڭ ەكى ءىرى تۇلعاسىنىڭ ءبىر-بىرىنە جازىسقان حاتتارى ءبىر جارىم جىلعا جالعاستى. ونى حالىق وسى كۇنگە دەيىن اۋىزدارىنان سۋى قۇرىپ ايتىپ ءجۇر. «ەلىم, ساعان ايتام, ەلباسى, سەن دە تىڭدا» دەگەن اتپەن ول حاتتار جەكە كىتاپ بولىپ باسىلىپ تا شىقتى.
مەنىڭ دە گازەتتەن «قۋىلۋىما» سەبەپ بولعان وسى حاتتار ەكەنىن بىلەمىن. بىراق وعان ەشقاشان وكىنبەيمىن. شەراعاڭدى قيناپ, قولقالاپ گازەتكە شاقىرماسام وسى ۇلى ادامداردىڭ ماقالالارى جازىلار ما ەدى, جازىلماس پا ەدى؟!
ءۋاليحان قاليجانوۆ,
اكادەميك, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى,
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى
ء«بىر كەم دۇنيە!
تالاي جولدان وتەسىڭ, تالاي تابىسقا جەتەسىڭ, بىراق ورنى تولماس ءبىر ارمان ءوزىڭمەن بىرگە كەتەدى. ءبىر كەم دۇنيە دەگەن سول.
(شەراعاڭنىڭ شەرىن مازمۇنداعان – اۆتور)
و, شەراعا, بىلەمىن,
ورنىڭ ىلعي ءتور بولدى.
ات باسىنداي جۇرەگىڭ
اقيقاتقا ءمور بولدى.
اتوي سالعان ءور ءۇنىڭ,
الاشىڭا باق بولدى.
قايدا جۇرسەڭ ورىنىڭ,
حان قىزىعار تاق بولدى.
جاتا المادىڭ بۇعىنىپ,
جۇرگەن جەرىڭ جار باسى.
مۇرتازانىڭ مىق ۇلى –
ماحامبەتتىڭ الماسى.
قاراۋلارمەن كەرىسىپ,
قابىلدادىڭ قانشاما وق.
قىلشا موينىم ەل ءۇشىن
قيىلسا دا تالشا, – دەپ.
«كوس-كوس» ايتىپ,
«قۇر» ايتىپ,
كوشتىڭ بەتىن بۇرعىزدىڭ.
تۇرانىڭدى تىڭايتىپ,
تۇرارىڭدى تۇرعىزدىڭ.
«ءبىر كەم دۇنيە» باتتى, –
دەپ,
بۇزىپ الدىڭ باپتى از كۇن.
حالقىم اشتان قاتتى – دەپ,
«ستالينگە حات» جازدىڭ.
وتكەن باستان كەپ تالاي,
باق پەن سورىن تەڭ ءبولدى.
ءبارى بار ەد,
اتتەڭ-اي,
«ءبىر دۇنيەڭ كەم» بولدى.
ايتكەنمەن, نار ەرگە,
جامان ەمەس شەتىنەن.
سىزدە «ءبىر كەم»,
ال ەلدە
بىرەۋ ەمەس, «ەكى كەم».
قاۋىم جۇگى – قومىڭدا,
بولما سونشا قارالى.
«ءبىر كەمى جوق» سوڭىڭدا,
كىتاپ قالىپ بارادى.
ابزال بوكەن
