قازاقستان تاۋەلسىزدىك العالى ءبىر ميلليوننان اسا قانداسىمىز تاريحي وتانىنا ورالىپتى. بۇل ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ الىستاعى اعايىندى اتاجۇرتىنا شاقىرۋعا ارنالعان كوشى-قون ساياساتىنىڭ ۇلكەن جەمىسى دەسەك, اتالعان ساياسات قازىرگى تاڭدا دا ءوز جالعاسىن تاۋىپ, شەتەلدەگى قانداستى تاريحي وتانىنا ورالتۋ ماڭىزدى ماسەلە رەتىندە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قارالىپ وتىر. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ «ەگەمەن قازاقستان», «ايقىن» گازەتتەرىنە بەرگەن سۇحباتىندا «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى («ورالمان» دەگەن سوزگە مەن قارسىمىن) اتامەكەنگە قايتارۋ ءىسى ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس, قالمايدى دا. الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ پارىزىمىز» دەپ اتاپ كورسەتكەنى – سونىڭ ايعاعى.
شەتەلدە قانشا قازاق بار؟
دەموگرافتاردىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك, قازىر الەمنىڭ ەلۋدەن اسا ەلىندە 6 ميلليونعا جۋىق قازاق بار. ايتكەنمەن بۇل دا كوز مولشەر, كوڭىل تارازىسىمەن ايتىلعان سان, ويتكەنى بۇل ماسەلەمەن ارنايى اينالىسىپ جۇرگەن عالىم دا, عىلىمي ورتالىقتار دا جوق. ال قانداستارىمىز قونىستانعان ەلدەردىڭ ساناعىنا سەنەيىك دەسەك, ونىڭ دا ويعا قونىمسىز تۇستارى كوپ. ماسەلەن, وسىدان 20 جىل بۇرىن وزبەكستان مەن قىتايدا 1,5 ميلليون قازاق بار دەلىنەتىن. سودان بەرى ءبىراز جىلدار وتسە دە, بۇل ساندا ماردىمدى وزگەرىس جوق. باياعى سول 1,5 ميلليون. «قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ جاتىر» دەگەن كۇننىڭ وزىندە ىشكى دەموگرافيالىق ءوسىم جوق پا دەگەن سۇراۋ سۋىرىلىپ الدىڭنان شىعادى. سوسىن دا ەل اۋزىندا وزبەكستاندا – 2,5 ميلليون, قىتايدا – 2 ميلليون, رەسەيدە 1 ميلليوننان استام قازاق بار دەگەن بولجام ءجيى ايتىلادى.
دەگەنمەن شەتەلدە 6 ميلليونعا جۋىق قانداسىمىز بار دەپ اۋىز تولتىرا ايتقانىمىزبەن, بۇل كۇندە كەيبىر ەلدەردەگى قازاقتاردىڭ جاعدايى كۇن ساناپ كەرى كەتىپ بارا جاتقانى دا جاسىرىن ەمەس. اتاپ ايتقاندا, شەتەلدە كۇن كەشىپ جاتقان قازاقتاردىڭ ەكونوميكالىق, تۇرمىستىق جاعدايى جاقسى بولعانىمەن, ۇلت رەتىندە, باسقا ەتنوستارمەن تەرەزەسى تەڭ دەڭگەيدە ءومىر سۇرۋىنە قاتەر تونگەن مەملەكەتتەر دە جوق ەمەس. كەيبىر ەلدەردە تىلىنە, دىنىنە شەكتەۋ قويىپ, اسسيميلياتسيا جاساۋدىڭ اياق الىسى تەزدەپ كەتتى. مىنە, بۇل جاعداي قازاقستاننىڭ شەتەلدەگى قانداستى شاقىرۋ ساياساتىنىڭ ماڭىزدىلىعى مەن قاجەتتىلىگىن تاعى ءبىر رەت انىق اڭعارتقانداي.
قونىس جايلى بولماي, داستارقان مايلى بولمايدى
الىستان اتىن قومداپ, ات ارىتىپ كەلگەن اعايىننىڭ كۇنكورىستىڭ قامى ءۇشىن اۋا رايى جايلى, قازىق قاقساڭ تال شىعاتىن, تۇگىن تارتساڭ ماي شىعاتىن جەرى شۇرايلى وڭىرلەردى تاڭدايتىن سەبەبى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. الايدا ىرگە كومگەن جەرى كاسىپ باستاپ, تىرشىلىك كورۋگە ءتيىمدى بولماسا, تامىلجىعان تابيعات ەشكىمگە تاماق بولمايتىنى تاعى بار. دەمەك, ەلىم دەپ ەنتىگىپ جەتكەن قازاقتىڭ ءوز تىرشىلىگىنە ىڭعايلى قونىس تابۋى دا اسا ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبىرى. بىلايشا ايتقاندا, قانداستىڭ قازاقستانعا كەلگەننەن كەيىن تىرشىلىگىنە, كاسىبىنە قولايلى ءوڭىردى تاڭداۋى شەتەلدەن كەلگەن اعايىننىڭ ءوزى ءۇشىن دە, ولاردى ازاماتتىققا قابىلداعان قازاقستان ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى. ويتكەنى كوشىپ كەلگەن اعايىنداردىڭ ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشىپ, كەلگەن ەلىنە «بالداي باتىپ, سۋداي ءسىڭىپ», اياقتان تۇرىپ كەتۋى ەلىمىز ءۇشىن ۇلكەن ۇپاي بولسا, شەتەلدەگى «جىلى ورنىمىزدى سۋىتىپ, وسكەن ەل, ۇيرەنگەن جەرىمىزدى تاستاپ بارعاندا كۇنىمىز نە بولادى؟» دەگەن كۇدىك پەن ەكىۇداي ويدىڭ اراسىندا جالتاقتاپ وتىرعان اعايىندارعا جاندى جارناما بولارى انىق. وسى تۇرعىدان العاندا, قانداستى قونىستاندىرۋ ماسەلەسى كەلگەن ەلدىڭ كوڭىلىن تاباتىن, كەلەتىندەردىڭ جولىن اشاتىن كەلەلى ءتۇيىن ەكەنىندە تالاس جوق.
تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا شەتەلدەن كەلگەن قازاقتارعا كۆوتا بەرىلىپ, ءتيىستى قامقورلىقتار جاسالدى. الايدا شەتەلدەن قانداستى شاقىرۋ ارقىلى قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋ ماقسات ەتىلگەنىمەن, ەل ىشىندە وڭىرلەر ارا جان سانىنىڭ پارقى مەن ۇلت سالىستىرماسىن تەڭەۋ جۇمىسى مەملەكەت جاعىنان ەرتەرەك ەسكەرىلىپ, جوسپارلى جۇرگىزىلگەن جوق. سوسىن دا شەتەلدەن كەلىپ, قازاقستان ازاماتتىعىن العان اعايىنداردىڭ كوبى ءوز تاڭداۋى بويىنشا ورنالاستى. بىرەۋ ءوز تىرشىلىگىنىڭ جاعدايىن ەسكەرسە, ەندى بىرەۋلەر اتالاس تۋىسىنا, بىرگە كوشىپ كەلگەن اۋىلداسىنا تارتىپ قونىستاندى. شەكارانىڭ ارعى بەتىنەن قازاقستان جاعىنا ءوتىپ قانا قونىستانىپ, «ارتتا قالعان تۋىس-تۋعان بار, تىم قۇرىسا تۋعان جەردىڭ توبەسىن كورىپ وتىرايىق» دەپ شەكارادان وتە «جىعىلعاندار» دا كوپ بولدى. الدىڭعى كوشىپ كەلگەندەر قايدا قونىستانسا, سوڭعى كوش تە سولارعا قاراي تارتتى. سونىڭ اسەرىنەن قىتاي, وزبەكستان ەلدەرىمەن شەكارالاساتىن تۇركىستان, شىمكەنت, الماتى, تالدىقورعان, وسكەمەن, سەمەي سىندى قالا, وبلىستارعا ورنالاسقان قانداستار كۇرت كوبەيدى دە, ونسىز دا جان سانى تىعىز وڭىرلەردىڭ حالىق سانىن ەسەلەپ مولايتتى.
قانداستار قاي وڭىرلەرگە ءجيى قونىستانادى؟
ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە ءسۇيەنسەك, 30 جىلعا جۋىق ۋاقىتتا وتانىنا ورالعان 300 مىڭنان ارتىق وتباسىنىڭ كوپشىلىگى وزبەكستاننان (61 پايىزدان استامى) كەلسە, 15 پايىزعا جۋىعى – قىتايدان, 10 پايىزعا جۋىعى – موڭعوليادان, 7 پايىزى – تۇرىكمەنستاننان, 4,6 پايىزى رەسەيدەن كەلىپتى. يراننان, اۋعانستاننان جانە باسقا ەلدەردەن كەلگەن قانداستارىمىز دا بار. ولاردىڭ باسىم بولىگى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا (21,2 پايىز), الماتى وبلىسىنا (16,3 پايىز), ماڭعىستاۋ وبلىسىنا (13 پايىز), جامبىل وبلىسىنا (9,4 پايىز) ىرگە تەپكەن. اقمولا وبلىسىنا قونىستانعان قانداستار دا قوماقتى. الايدا جەرى كەڭ, تۇرعىنى كوپ ەمەس قوستاناي, سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنا ىرگە كومگەن قانداستارىمىز از. 2019 جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا قازاقستان ازاماتتىعىن العان 10700 قانداسىمىزدىڭ 48,5 پايىزى – وزبەكستاننان, 36 پايىزى – قىتايدان, 6,2 پايىزى – موڭعوليادان, 5,4 پايىزى تۇرىكمەنستاننان كوشىپ كەلسە, رەسەيدەن 1,1 پايىز قانداسىمىز قازاقستانعا قونىس اۋدارعان. بۇلاردىڭ 27 پايىزى – اقمولا وبلىسىنا, 14 پايىزى – ماڭعىستاۋعا, 9 پايىزى جامبىل وبلىسىنا ىرگە تەپسە, 8,9 پايىزى – نۇر-سۇلتان قالاسىنا, 8,5 پايىزى شىمكەنت قالاسىنا قونىستانعان. قوستاناي, پەتروپاۆل قالالارىنا ۇشقىنداپ بارعان ءبىراز وتباسىلار بولماسا, بۇل وڭىرلەرگە كوشىپ بارعان وتباسىلار جوقتىڭ قاسى. سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە اتقارىلعان ىشكى كوشى-قون ساياساتى اياسىندا پاۆلودار وبلىسىنا قونىستانعان قانداستارىمىزدىڭ سانى ءبىراز مولايعانىمەن, كەيىنگى كەلگەن قانداستىڭ دا تاڭداۋى بىردەن بۇل وڭىرگە تۇسپەي تۇر. ەندەشە «وڭتۇستىكتەن باسقا وتانىمىز جوق پا؟» دەگەندەي, نەگە شەتەلدەن كەلگەن قازاقتار الدىمەن الماتى وبلىسىنىڭ توڭىرەگىنە توپتاسۋدى, ودان قالسا وڭتۇستىكتەگى وبلىستارعا قاراي ويىسۋدى وڭ سانايدى؟
سولتۇستىككە نەگە بارمايدى؟
قانداستارىمىزدىڭ سولتۇستىككە بارماۋىندا بىرنەشە ءتۇرلى سەبەپ بار دەسەك, ونىڭ باستىلارى رەتىندە سولتۇستىك وڭىرلەردىڭ كليمات جاعدايىن, ينفراقۇرىلىمدارىنىڭ دامىماعان كەنجەلىگىن, قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى, ءوندىرىسى ءبىرشاما دامىعان وڭىرلەرى مەن قانداستارىمىز كوبىرەك كوشىپ كەلەتىن وزبەكستان, قىتاي, موڭعوليا ەلدەرىنىڭ شەكاراسىنان موينى قاشىقتىعىن اتاۋعا بولاتىن سەكىلدى. «ورىس كوپ, قازاق از, جەرگىلىكتى قازاقتارى ورىستانىپ كەتكەن» دەگەن ءۇستىرت اقپاراتقا دا شەتەلدەن قازاقستاندا قازاق بولىپ قالۋعا كەلگەن قانداستىڭ ۇركە قارايتىنى دا وتىرىك ەمەس. ونىڭ ۇستىنە, قانداستارىمىز سولتۇستىك وڭىرلەردىڭ باستى ارتىقشىلىعىن انىق بىلە بەرمەيدى. بۇل وڭىرلەردىڭ كوشىپ كەلگەن قانداستارعا جاسايتىن ءتيىمدى ساياساتتارى تولىق, جان-جاقتى ناسيحاتتالماعان, يت ارقاسى قيانداعى «ورىستانعان ولكەدە» دالادا قالارمىز دەپ تە قاۋىپتەنەتىن سىڭايلى.
جەر جاعدايى مەن كليمات كوشكەن ەلدىڭ الدىمەن ويلاساتىن ءتۇيىندەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن جوعارىدا دا ايتتىق. ويتكەنى وزبەكستان سياقتى جىلى ەلدەن كەلگەن قانداستار ساقىلداعان سارى ايازى قاتتى سولتۇستىككە ۇيرەنە المايتىنى انىق. سوسىن دا شىعار, وزبەكستاننان كەلگەن اعايىنداردىڭ 26 پايىزى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا ورنالاسسا, 14 پايىزى – ماڭعىستاۋ وبلىسىنا, 11 پايىزى – الماتى وبلىسىنا, 7 پايىزى جامبىل وبلىسىنا قونىستانعان. ولاردىڭ سولتۇستىككە قونىستانعانى – نەبارى 3,2 پايىز عانا. ال قىتايدان كوشىپ كەلگەندەردىڭ 38 پايىزى – الماتى وبلىسىنا, 34 پايىزى شىعىس قازاقستان وبلىسىنا ورنالاسسا, 8 پايىزى اقمولا وبلىسىنا قونىستانعان. بۇل ەلدەن كەلگەندەردىڭ دە سولتۇستىككە قونىستانۋ سالىستىرماسى وتە تومەن. قوستاناي وبلىسىنا قونىستانعانداردىڭ سانى 0,002 پايىزدى كورسەتسە, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا بۇل كورسەتكىش بار-جوعى 0,05 پايىزدى قۇرايدى ەكەن. مىنە, بۇل ساناقتان دا وزبەكستاننان كوشىپ كەلگەن اعايىندار وزبەكستانمەن شەكارالاس جاتقان جىلى ايماقتارعا ات باسىن بۇرسا, قىتايدان كەلگەن قانداستار قىتايدىڭ ىلە, تارباعاتاي, التاي ايماقتارىمەن شەكارالاس جاتقان الماتى, شىعىس قازاقستان وبلىستارىنا كوبىرەك ىرگە كومەتىنىن بايقاۋعا بولادى. سەبەبى بۇل وڭىرلەردىڭ كليمات, جەر جاعدايىنا ولار قانىق, تابيعاتىنىڭ سىرىن بىلەدى, جاراتىلىستىق ورتاسىنا سايكەسە الادى. ونىڭ ۇستىنە, ارتىنداعى كوشىپ كەلگەن ەلىنە, تۋعان جەرىنە بارىپ تۇرعانىنا جاقىن ءارى قاتىناسى قولايلى. ال سولتۇستىكتەگى وبلىستاردان بۇل ەلدەرگە بارۋ ءۇشىن قازاقستان اۋماعى ىشىندە بىرەر كۇن جۇرۋگە تۋرا كەلەدى.
ەكىنشى تۇرعىدان العاندا, شەتەلدەن كەلگەن قانداستار ۇرپاقتىڭ قامى ءۇشىن كوشىپ كەلگەنىن ەسكەرسەك, ولار دا قونىس تاڭداعاندا بالا وقىتۋىنا قولايلى, وقۋ ساپاسى ءبىرشاما جوعارى ورىنداردى كوبىرەك ەسكەرەدى. ال سولتۇستىكتەگى وبلىستاردىڭ ۇلكەن قالالارىندا بولماسا, اۋىلدارداعى مەكتەپتەردىڭ جاعدايى ءماز ەمەس. اۋىلداردى دامىتۋعا دەن قويىلماعان, اۋىلدا جۇمىس بولماعان سوڭ, تۇرعىنداردىڭ كوبى قالاعا كوشىپ, كوپتەگەن ەلدى مەكەندەر قاڭىراپ, بوس قالعان. بالا سانى از, جاعدايى ناشار مەكتەپتەرگە جاس وقىتۋشىلار بارماعان سوڭ, وقىتۋشى دا جەتىسپەيدى.
ەڭ قىزىعى, سولتۇستىكتىڭ ادامى از, جەرى كەڭ بولماعانىمەن, يەسىز جاتقان جەر تاعى جوق. كوپ وڭىرلەردەگى جەرلەردى بايلار نەمەسە ءىرى كومپانيالار الدەقاشان مەنشىكتەپ العان. اۋىلدىڭ ماڭىنداعى مال جايىلاتىن از عانا جايىلىم بولماسا, ەلدى مەكەننىڭ كوبىنىڭ توڭىرەگىندە مالدى ورىستەتىپ جاياتىن جايىلىس تا قالماعان. اۋىلدىڭ ىرگەسىندە الاقانداي جەرگە مىڭعىرتىپ قوي, شۇرقىراتىپ جىلقى ءوسىرۋ قيىن بولعاندىقتان, موڭعوليا, قىتاي سياقتى ەلدەردە مال شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانعان اعايىندار دا بۇل وڭىرگە قونىستانعىسى كەلمەيدى.
وتكەن جىلى سولتۇستىكتەگى وبلىستارعا قونىستانسا, «كوشىپ كەلگەن اعايىندارعا جەر بەرەدى ەكەن, كوشى-قون شىعىنىن كوتەرىپ, ماماندىعى بارلاردى جۇمىسقا ورنالاستىرادى ەكەن» دەگەن سوڭ جەر بەرسە, اۋىل-ايماعىمىزبەن قونىستاناتىن, مال ءوسىرىپ, ەگىن سالاتىن, تىنىسى كەڭ قونىس شالايىق دەپ قىتايدان كوشىپ كەلگەلى جۇرگەن جانە كوشىپ كەلىپ العان تۋىسقاندارىمدى ەرتىپ قوستاناي, سولتۇستىك قازاقستان, اقمولا وبلىستارىن ارالادىق. بارعان جەرىمىزدىڭ ءبارى «كەلىڭىزدەر, جاعدايلارىڭىزدى جاسايمىز» دەپ قۋانا قارسى العانىمەن, اۋىل اقساقالدارىنىڭ «15 ءتۇتىن كوشىپ كەلسەك, ءبىر وتباسىنا 100 گەكتاردان ەگىستىك, جايىلىمدىق جەر بەرە الاسىزدار ما؟» دەگەن تالابىنا كەلگەندە كادىمگىدەي جالتاقتاپ قالادى. سويتسەك, اتالعان وبلىستاردا يگەرىلمەي جاتقان ارتىق جەر جوق بولىپ شىقتى, «جايىلىمدىق, ەگىستىك جەر بار» دەگەن اۋدانداردىڭ وزىندە-اق جاتقان 2000 مىڭ گەكتاردان ارتىق جەر جوق. جەردى پايعا العان بۇرىنعى كەڭشار مۇشەلەرى ونى بىرەۋگە جالعا بەرگەن نەمەسە بانككە كەپىلگە قويعان. بۇل تۋرالى مەملەكەت باسشىسى توقاەۆ اقمولا وبلىسىنا ساپارى كەزىندە اۋىل حالقىنىڭ مال جاياتىن جەر تاپپاي وتىرعانىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەنى ايعاق. قىسقاسى, يگەرىلمەي جاتقان جەردى مەملەكەتكە قايتارىپ الۋدىڭ دا ماشاقاتى كوپ. سارى دالانىڭ ءبارىنىڭ يەسى بار, بۇعان مىسال رەتىندە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا ءبىر ورىس ازاماتىنىڭ 39 مىڭ گەكتار جەرى بار ەكەنىن ايتساق تا جەتكىلىكتى سەكىلدى. ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جولدارى جاسالماعان اۋىلدارداعى مەكتەپتەردىڭ جاعدايى دا ءماز ەمەس, ابدەن كونەرگەن مەكتەپتەردە وقۋشى سانى ازايىپ, كەيبىرى جابىلۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر. مۇنى كورىپ «سولتۇستىككە كوشەمىز» دەپ بەلسەندى جۇرگەن تۋىستارىمىز «كەڭ اينالىپ مال باعىپ, ەگىن سالاتىن جەرى جوق, مەكتەپتەرى جابىلۋدىڭ الدىندا تۇرعان يت ارقاسى قيانعا كوشىپ قينالعانشا, جىلى ورنىمىزدى سۋىتپاعانىمىز ءجون ەكەن» دەپ كەرى قايتتى.
جەكەمەنشىك جەر قانداستارعا دا قاجەت
قازىر سولتۇستىكتەگى وبلىستار «كوشىپ كەلگەندەردى ماماندىعى بويىنشا جۇمىسقا ورنالاستىرامىز, جول شىعىنىن كوتەرەمىز, 12 ايعا دەيىن كوممۋنالدىق تولەمدەردى جانە ءۇي جالداۋ اقىسىن تولەيمىز, ءۇي بەرەمىز» دەگەن سەكىلدى ءتيىمدى تالاپتار شىعارعانىمەن, كوشتىڭ لەگى كوبەيمەي تۇر. وعان جوعارىداعى ايتقان ءتۇيىندى باستى سەبەپ رەتىندە اتاساق, جەر ماسەلەسىن دە جاناما سەبەپتىڭ بىرىنە جاتقىزۋعا بولادى.
قىتايدان, موڭعوليادان كوشىپ كەلگەن قانداستىڭ كوبىنىڭ كوشىپ كەلگەن ەلدەرىندە وزىنە تيەسىلى, 30 جىلعا, 50 جىلعا يەلىگىنە العان جەرلەرى بولدى. ولار ءۇشىن بۇل جەرلەر تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ نەگىزگى ارقاۋى سانالادى. ءوز يەلىگىندە الاقانداي جەر بولسا, سوعان جەم-ءشوبىن نەمەسە استىعىن سالىپ, ءوز كۇنىن كورىپ ۇيرەنگەن ەل قازاقستاننان دا كەڭىرەك جايىلىم الىپ, مال ءوسىرىپ, جەر جىرتىپ, ەگىن سالۋعا تالپىنادى. الايدا قازاقستانداعى قاعازباستىلىق پەن جەر الۋداعى قيىندىقتار, ەگىن سالۋ ءۇشىن تەحنيكا, جايىلىمدىق جەر الۋ ءۇشىن شارۋا قوجالىعى بولۋى كەرەك دەگەن تالاپتار شەتەلدەن كوشىپ كەلگەن كوپ اعايىننىڭ قولىن بايلاپ وتىر. سەبەبى ءبىر مالدى ەكەۋ قىپ, ءوز كەڭىردەگىنىڭ قامى ءۇشىن ازداپ ەگىن سالىپ كۇن كورىپ, سول ارقىلى تۇرمىسىن قۇتايتۋعا تالپىنعان اعايىندارعا بىردەن «قىزىل ءداندى ساپىرعان نەمەسە ءتورت تۇلىگى تەڭ وسكەن فەرما قوجايىنى بولساڭ عانا جەر بەرىلەدى» دەگەن تالاپ تا ارتىق سەكىلدى. ارينە, ەلدى مەكەندەردىڭ ماڭىنداعى ورتاق جەرلەر ازىراق مال وسىرۋگە جەتەتىنى شىندىق. بىراق وزىنە تيەسىلى جەر بولسا, كوشىپ كەلگەندەردىڭ سول اراعا ءبىرجولا ورنىعىپ قالاتىنىن دا سولتۇستىكتەگى وبلىستار ەسكەرگەنى وڭ سياقتى.
