ءبىر كۇندە مىڭداعان ادام ومىرگە كەلەدى, مىڭداعان ادام باقيلىق بولادى. وكىنىشتىسى, بۇل قاتاردا ءوز ومىرىنە ءوزى بالتا شاۋىپ, اجالىنان بۇرىن جالعان دۇنيەمەن قوشتاساتىندار دا بار. قوعامداعى رۋحاني دەرت تۋرالى ءتىلشىمىز استاناداعى پسيحولوگيالىق كومەك ورتالىعىنىڭ سۋيتسيدولوگ-مامانى ەكاتەرينا ميرونوۆامەن سۇحباتتاستى.
– ەكاتەرينا ميرونوۆا, ءوزىڭىز بىلەتىندەي, ماماندىقتار تىزىمىندە ارنايى سۋيتسيدولوگ مامانى جوق. ءسىز بۇل جولدى قالاي تاڭدادىڭىز؟
– بالا كەزىمدە ءوزىمنىڭ بويىمدا ادامداردى تىڭداي ءبىلۋ مەن جاناشىرلىق قابىلەتىمدى بايقادىم. 1996 جىلى مەكتەپتى ءبىتىرىپ, جەرگىلىكتى مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنە ءتۇسىپ, پەدياتر بولۋدى جوسپارلادىم. بىراق تاڭداعان ماماندىقتاعى كەيبىر كەمشىلىكتەر تاڭداۋىما تۇزەتۋ ەنگىزدى. 5-كۋرستا پسيحياتريا كۋرسىنىڭ وقىتۋشىسى ونىڭ عىلىمي جۇمىسى ءۇشىن زەرتتەۋگە قاتىستىم. سوندىقتان ينتەرناتۋرادا وسى ماماندىقتى بىردەن تاڭدادىم. ەلوردادا داعدارىس قىزمەتى ۇيىمداستىرىلدى. جۇمىس بارىسىندا قالادا مامانداندىرىلعان سۋيتسيدولوگيالىق كومەككە مۇقتاج ادامدار كوپ ەكەنى بەلگىلى بولدى, بىراق بۇل باعىتتا مامان ايتارلىقتاي تاپشى ەكەن. وسىلايشا پسيحيكالىق دەنساۋلىق ورتالىعىنان تىس جۇمىس ىستەيتىن شۇعىل پسيحولوگيالىق كومەك كابينەتىن اشۋ يدەياسى پايدا بولدى. مەن مۇندا 15 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەمىن. وسى جىلدارى سۋيتسيدكە قاتىستى بارلىق جاعدايدىڭ فارماكولوگيالىق ەمدەۋمەن قالىپقا كەلمەيتىنىن ءتۇسىندىم. كوبىنەسە مۇنداي ادامدارعا جىلى ءسوز ايتىپ, وعان جاناشىرلىق كورسەتۋ كەرەك. مۇنداي قادامعا نە ءۇشىن بارعانىن تىڭداپ, وعان قولداۋ كورسەتۋ وتە ماڭىزدى.
– ستاتيستيكاعا كوز جۇگىرتسەك, بۇل قاۋىپتى قۇبىلىستىڭ ەلىمىزدەگى كورىنىسى كوڭىل قۋانتارلىقتاي ەمەس. ادامدار كوبىنە قانداي جاعدايدا وزىنە قول جۇمساۋعا بارادى؟
– الەمدە ءبىر جىلدا 730 مىڭ ادام سۋيتسيد جاسايدى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە, ءسۋيتسيدتىڭ 800-گە جۋىق سەبەبى بار. ونىڭ ىشىندە ەموتسيالىق كۇيزەلىس, وتباسى پروبلەمالارى, پسيحيكالىق بۇزىلىس, قارجى تاپشىلىعى سياقتى ءتۇرلى سەبەپ جاتادى. ول ادامنىڭ جاس ەرەكشەلىگى مەن مىنەزىنە دە بايلانىستى. سونداي-اق ومىرىندە ورىن العان وقيعالار دا سەبەپ بولادى. جان دۇنيەسى قۇلازىپ, كەۋدەسى بوس قالعانداي كۇي كەشكەندە ادام ىشتەي ۇرەي مەن ءوزىن-ءوزى كىنالاۋعا بوي الدىرادى. ءوزىن ەشكىمگە قاجەتسىز سەزىنىپ, جان جاراسى تەرەڭدەي تۇسەدى. وسىنداي ءتۇپسىز تەرەڭ شىڭىراۋدان شىعۋدىڭ جولى تەك ومىرمەن قوش ايتىسۋ دەپ ءتۇسىنىپ, جاڭىلىس قادامعا باراتىندار ءجيى كەزدەسەدى.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە, ءسۋيتسيدتىڭ 800-گە جۋىق سەبەبى بار
– قانداي ادامدار ءوز-وزىنە قول جۇمساۋعا بەيىم؟
– مۇنداي ارەكەتكە باراتىن تاۋەكەل توپتا پسيحيكالىق اۋىتقۋلارى بار ادامدار, ۇزاق ۋاقىت بويى سوماتيكالىق اۋرۋلاردان زارداپ شەگەتىندەر, جاسوسپىرىمدەر مەن قارتتار بەيىم كەلەدى. سونداي-اق ميگرانتتار, قورلىق كورگەن جانە ادىلەتسىزدىكتى باستان وتكەرگەن ادامدار دا ءوز-وزىنە قول جۇمساپ جاتادى. سۋيتسيدتىك ارەكەتتەردى باسقالارعا قاراعاندا ايەلدەر كوبىرەك جاسايدى. ال ەر ادامدار وزىنە قول جۇمساسا, ول قايعىلى اياقتالادى. نەكەسىز, اجىراسقان, جەسىر قالعان, بالاسىز جانە جالعىز تۇراتىن ادامدار اراسىندا سۋيتسيد جاساۋ دەڭگەيى جوعارى. جاسى بويىنشا ايتاتىن بولساق, 15-24 جاس ارالىعىنداعى جاسوسپىرىمدەر ومىرىندە تۋىنداعان قيىندىقتارعا بايلانىستى وزىنە قول جۇمسايدى. سونىمەن قاتار 40-50 جاس ارالىعىنداعى ەرەسەكتەر مەن 65 جاستان اسقان ادامدار سۋيتسيد جاساۋعا بەيىم كەلەدى. استانا قالاسى بويىنشا 20-29 جاس ارالىعىنداعى جاستار سۋيتسيد جاساۋعا ارەكەت جاسايدى, بىراق كوپ جاعدايدا دەر كەزىندە كورسەتىلگەن كومەكتىڭ ارقاسىندا امان قالىپ جاتادى. ال 40-49 جاس ارالىعىنداعى ادامداردىڭ مۇنداي ارەكەتى, وكىنىشكە قاراي, قايعىلى اياقتالادى.
– ءوز-وزىنە قول جۇمساماق بولعان ادامدى كورىپ قالعان جاعدايدا, ونى قالاي توقتاتۋعا بولادى؟
– مۇنداي جاعدايدى ەلەۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى. اشىق اڭگىمە جۇرگىزۋ ارقىلى نەگە ءومىر سۇرگىسى كەلمەيتىنى تۋرالى بىلۋگە تىرىسىڭىز. بۇل ارادا جاقىن جاندارىڭنىڭ كۇندەلىكتى مىنەز-قۇلقىندا, قارىم-قاتىناسىندا بايقالاتىن وزگەرىستەرگە ءمان بەرۋ اسا قاجەت. سۋيتسيد اياق استىنان پايدا بولمايدى, ول بىرتىندەپ, ءيمپۋلسيۆتى تۇردە كەلەدى. ياعني ۋشىعىپ تۇرعان جاعدايدىڭ كۇندەردىڭ كۇنىندە جارىلارى ءسوزسىز. سۋيتسيد جاساعانداردىڭ كوبى ءوز ماقساتىن قانداي دا ءبىر تۇردە بىلدىرەدى ەكەن. ولار اشىلىپ اڭگىمەلەسكىسى كەلەدى, بىرەۋدىڭ ونى تىڭداعانىن قالايدى. كەيبىر ءسۋيتسيدتى جوسپارلاعان ادامدار اياق استىنان دوستارىنا, تۋىستارىنا زاتتارىن بەرىپ, سىيلىقتار ۇلەستىرە باستايدى. ءتىپتى ءوزى ءۇشىن قىمبات, قۇندى سانالاتىن زاتتارىن دا وڭاي قيا سالادى. وسىنداي جاعدايلاردى بايقاعان بويدا ول اداممەن اشىق سۇحباتتاسىپ, سىرلاسۋ كەرەك. ەڭ باستىسى, جاناشىرلىق تانىتا سويلەسۋ قاجەت.
– ءوز-وزىنە قول جۇمساماق بولعان ادامنىڭ مۇنداي قادامعا ەكىنشى رەت بارمايتىنىنا كەپىلدىك بار ما؟
– وزدەرىڭىز بىلەتىندەي, استانادا سۋيتسيد بويىنشا ارنايى قىزمەت تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيدى. وعان ءانونيمدى رەجيمدە كەز كەلگەن ادام جۇگىنە الادى. ەرەسەكتەر مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان ەكى شۇعىل پسيحولوگيالىق كومەك كابينەتى بار. ءوز-وزىنە قول جۇمساۋعا ارەكەت جاسالعاننان كەيىن ادام كوبىنەسە سوماتيكالىق ستاتسيونارعا تۇسەدى. وندا ونىڭ فيزيكالىق جاعدايى قالپىنا كەلگەننەن كەيىن پسيحياتر دارىگەرىنىڭ دياگنوستيكالىق كەڭەسى جۇرگىزىلەدى. ناتيجەگە بايلانىستى ول شۇعىل پسيحولوگيالىق كومەك كابينەتىنە جىبەرىلەدى. مۇندا دياگنوز قويىلادى, سۋيتسيد قاۋپى باعالانادى. بۇل قادامعا ەكىنشى رەت بارمايتىنىنا كەپىلدىك جوق. سۋيتسيدكە ءبىر رەت ارەكەت جاساعان ادامداردىڭ 10 پايىزى ءوز-وزىنە قايتا قول جۇمساۋ سالدارىنان قايتىس بولادى.
– ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
– ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋدىڭ بىرنەشە باعىتى بار. باستاپقى پروفيلاكتيكا – ول سۋيتسيدتىك مىنەز-قۇلىقتىڭ پايدا بولۋىن بولدىرماۋعا باعىتتالعان شارالار. مۇندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ, ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ تۋرالى دۇرىس اقپارات جەتكىزۋ, قولايلى الەۋمەتتىك جاعداي مەن باق-تا سۋيتسيد تاقىرىبىن ساۋاتتى جاريالاۋ جاتادى. ەكىنشى – سۋيتسيدتىك جاعدايدى توقتاتۋ ماقساتىندا وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋ ارەكەتىن جاساعان ادامدارعا قاتىستى شارالار. بۇل دارىگەرلەر مەن پسيحولوگتاردىڭ سترەسس كەزىندە پسيحيكالىق ءوزىن-ءوزى رەتتەۋ ءادىسىن يگەرۋ. ءۇشىنشى – پروفيلاكتيكا-سۋيتسيدتىك ارەكەتتەردىڭ قايتالانۋىن بولدىرماۋ. مۇنداي جاعدايدا ارەكەت جاساۋشىنىڭ جاقىندارىنا كوپ جاعداي بايلانىستى. وكىنىشتىسى, قوعامدا پسيحولوگ مامانعا تەك پسيحيكالىق اۋىتقۋشىلىعى بار ادامدار عانا جۇگىنەدى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. وسى جاڭساق پىكىردى سانادان شىعارىپ, مامان كەڭەسىنە قۇلاق اسۋ كەرەك. ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە كۇندەلىكتى قارىم-قاتىناستاعى جاقىن ادامدارىمىزعا جىلى شىراي تانىتىپ, ىشكى جان دۇنيەسىن تۇسىنۋگە تىرىسۋ قاجەت.
سۇحباتتاسقان
زارينا سارسەنبايقىزى
