بۇگىن – مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر كۇنى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرگە ارتىلار مىندەت تە, جاۋاپكەرشىلىك جۇگى دە اۋىر. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس-قيمىل كەزەڭى» اتتى جولداۋىندا مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسىن رەتكە كەلتىرىپ, قايتا كۇرۋعا تاپسىرما بەردى. جالپى پرەزيدەنت مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ماڭىزى تۋرالى ۇنەمى ايتىپ كەلە جاتىر. كاسىبي مەرەكە قارساڭىندا مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى جاندوس سارسەنمەن وسى تۋرالى اڭگىمە وربىتتىك.
جاندوس شەرالىۇلى, مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ ەتيكاسى قوعامدا كوپ تالقىلانادى. 2015 جىلى قابىلدانعان ادەپ كودەكسىنە بيىل وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. بۇل قانداي وزگەرىستەر؟
– مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ اعىمداعى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ وتىرىسىندا جانە كەيىننەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى جونىندەگى جيىندا سويلەگەن سوزىندە مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ جۇمىسىنا جاڭاشا كوزقاراس قاجەت ەكەندىگىن جانە مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسى ءىس جۇزىندە سەرۆيستىك سيپات الىپ, كليەنتكە باعدارلانۋى ءۇشىن تۇبەگەيلى وزگەرىستى تالاپ ەتەتىنىن اتاپ ءوتتى.
قوعامدا بولىپ جاتقان وزگەرىستەر مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن جاڭاشا ۇيىمداستىرۋ قاجەت ەكەندىگىن ۇعىندىرىپ وتىر.وسىعان بايلانىستى قوعامنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارعا دەگەن سەنىم دەڭگەيىن ارتتىرىپ, حالىقپەن كەرى بايلانىستى جاقسارتۋ باعىتىندا جۇمىستار اتقارىلۋدا. ءبىزدىڭ الدىمىزدا ادامعا باعدارلانعان مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ جاڭا مودەلىن قالىپتاستىرۋ ماقساتى تۇر.
جاڭا ادەپ كودەكسىندەگى وزگەرىستەرگە توقتالاتىن بولساق, بۇرىنعى ادەپ كودەكسىندە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە قويىلاتىن مورالدىق-ادامگەرشىلىك تالاپتار مەن ولاردىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى بىرگە قارالىپ كەلگەن بولسا, جاڭا رەداكتسيادا مەملەكەتتىك قىزمەتشىگە قويىلاتىن ادەپ تالاپتارى مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ قىزمەتتىك ادەبىنە قاتىسى جوق ەرەجەلەردەن بولەك, ءوز الدىنا جەكە قاراستىرىلىپ وتىر.
جاڭا ادەپ كودەكسى ەڭ الدىمەن, قىزمەتتىك ادەپ ستاندارتتارىن بەلگىلەۋگە باعىتتالعان جانە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ بويىندا مورالدىق-ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ورنىقتىرۋدىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى.
مۇنىمەن قاتار, جاڭا كودەكستە مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگى مەن ونىڭ اۋماقتىق ورگاندارى, قىزمەتتىك ادەپتى بۇزۋدىڭ پروفيلاكتيكاسىن ۇيلەستىرۋشى ورگاندار رەتىندە ايقىندالىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى, الداعى ۋاقىتتا ادەپ جونىندەگى ۋاكىلدەردىڭ, كوميسسيالار مەن كەڭەستەردىڭ ادەپ بۇزۋشىلىقتاردى ەسكەرتۋ جانە الدىن الۋ بويىنشا جۇمىستارى جانداندىرىلاتىن بولادى.
– ءسىز باسقاراتىن مەكەمە ەتيكانى ساقتاۋ بويىنشا مەملەكەتتىك ورگانداردى تەكسەرىپ تۇرا ما؟ ەگەر تەكسەرسەڭىزدەر, قورىتىندىلارى قانداي؟
– ءيا, دەپارتامەنت مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىنداعى زاڭنامانىڭ, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قىزمەتتىك ادەپ نورمالارىن ساقتاۋىنا مەملەكەتتىك باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرۋشى ۋاكىلەتتى ورگان بولىپ تابىلادى.
مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ادەبى مەن مىنەز-قۇلقىنا قاتىستى جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار مەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ارىز-شاعىمدارى كەلىپ تۇسكەن جاعدايلاردا, ونداي وتىنىشتەر جوسپاردان تىس تەكسەرۋ جۇرگىزۋ ارقىلى قارالادى.
سونىمەن قاتار ۋاكىلەتتى ورگان رەتىندە كۇندەلىكتى نەگىزدە الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن باق مونيتورينگ جۇرگىزىلىپ, توقسان سايىن باس پروكۋراتۋرانىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ كوميتەتىنەن ءتيىستى اقپارات سۇراتىلىپ, قىزمەتتەن تىس ۋاقىتتا جالپىعا بىردەي قابىلدانعان مورالدىق-ادەپتىلىك تالاپتارىن ۇستانباعان, قوعامعا قارسى مىنەز-قۇلىق جايتتارىنا جول بەرگەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە قاتىستى ءتيىستى شارالار قولدانىلادى.
– سىزدىڭشە, قازىرگى مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ بەت-بەينەسى قانداي بولۋى كەرەك؟
– مەملەكەتتىك قىزمەت اتقارۋ قوعام مەن مەملەكەت تاراپىنان ەرەكشە سەنىم ءبىلدىرۋ بولىپ سانالاتىندىعىن ەسكەرسەك, بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ مورالدىق-ادەپتىلىك بەينەسىنە جوعارى تالاپتار قويىلادى.
قوعام جانە جۇرتشىلىق تاراپىنان مەملەكەتتىك قىزمەتشى بارلىق كۇش-جىگەرىن, ءبىلىمى مەن تاجىريبەسىن ءوز قىزمەتىن ادال ءارى كاسىبي تۇرعىدا اتقارۋعا جانە وتانىمىزعا قالتقىسىز قىزمەت ەتۋگە جۇمسايدى دەگەن سەنىم قالىپتاسقانى انىق.
اتاپ وتەتىن جايت, جاڭا رەداكتسياداعى ادەپ كودەكسىنىڭ قۇرىلىمى وزگەرتىلىپ, «مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ادەپتىك قاعيداتتارى» دەپ اتالاتىن تاراۋ ەنگىزىلىپ وتىر. وسىعان سايكەس, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قىزمەتتىك ادەبى التى قاعيداتقا نەگىزدەلىپ وتىر. ولار – ادال نيەت, ادالدىق, ادىلدىك, اشىقتىق, سىپايىلىق جانە كليەنتكە باعدارلانۋشىلىق.
جالپى العاندا, بۇگىنگى مەملەكەتتىك قىزمەتشى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ نەگىزگى تۇتىنۋشىسى سانالاتىن حالىقتىڭ تالابىنا بارىنشا يكەمدى, جۇرتشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە دايىن بولىپ, ءوز جۇمىسىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس.
– «ءبارىن كادر شەشەدى» دەگەن ءسوز بار. مەملەكەتتىك قىزمەتكە قابىلداۋ ءۇشىن كونكۋرس وتكىزىلەتىنىن بىلەمىز. بۇل قانشالىقتى ءادىل وتەدى دەپ ويلايسىز؟
– كوپتەگەن جىلدار بويى ەلدىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتى دايەكتى رەفورمالاۋدان ءوتتى جانە بۇگىنگى كۇنى قازاقستاندا ورنىقتى مەملەكەتتىك اپپارات قالىپتاستىرىلىپ, مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ «مانساپتىق مودەلى», مەريتوكراتيا قاعيداتتارى ەنگىزىلدى جانە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ دامۋى قامتاماسىز ەتىلۋدە.
مەملەكەتتىك لاۋازىمدارعا ورنالاسۋدىڭ كونكۋرستىق نەگىزىن ەنگىزۋ ازاماتتاردىڭ تەڭ قولجەتىمدىلىككە كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىنىڭ ىسكە اسىرىلۋىن قامتاماسىز ەتتى, بۇل ءوز كەزەگىندە كانديداتتاردى تاعايىنداۋ كەزىندە باسەكەلەستىك كاسىبيلىكتى ارتتىرۋعا ىقپال ەتتى.
الايدا وسى كونكۋرستىق ىرىكتەۋ راسىمدەرىندە ءالى دە بولسا بىرقاتار ءتۇيىندى پروبلەمالار بايقالۋدا. سول سەبەپتى ىرىكتەۋ جۇيەسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ قاجەت. وسىعان بايلانىستى اگەنتتىكپەن حالىقارالىق تاجىريبەنى زەردەلەۋ نەگىزىندە اكىمشىلىك مەملەكەتتىك قىزمەتكە ىرىكتەۋ قۇرالدارىن دامىتۋ بويىنشا شارالار قابىلدانۋدا. ناتيجەسىندە ماتىندىك اقپارات جانە سانمەن جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىنە تەستىلەۋدى قامتيتىن, قۇزىرەتتىلىكتەر بويىنشا سۇحبات جانە باسقا دا جاڭا تاسىلدەر ازىرلەندى. بۇل رەتتە ىرىكتەۋ پروتسەسىنىڭ اشىقتىعى مەن كليەنتكە باعدارلانۋى كونكۋرستىق راسىمدەردى تولىق تسيفرلاندىرۋ ارقىلى قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى.
ال كونكۋرستىق راسىمدەردىڭ ادىلدىگىنە كەلەتىن بولساق, بۇگىنگى تاڭدا ءاربىر وتكىزىلىپ جاتقان كونكۋرستار 100 پايىز بايقاۋشىلار مەن ساراپشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن وتكىزىلەدى. مۇنداعى باستى ماقسات – كونكۋرستىق پروتسەدۋرانىڭ اشىقتىعىن تولىق قامتاماسىز ەتۋ.
– جەمقورلىق – جەگى قۇرت. جاسىراتىنى جوق, مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىندا بۇل ءجيى كەزدەسەدى. سىبايلاس جەمقورلىقتى بولدىرماۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستاردى جۇرگىزەسىزدەر؟
– شىنىندا دا, كوپ جاعدايدا مەملەكەت مۇلكىن تالان-تاراجعا سالىپ, بيۋدجەتتەن قارجى جىمقىرىپ, مەكەمە قارجىسىن ۇپتەپ كەتىپ, باس پايداسىنا جاراتىپ, تاعى باسقا دا زاڭسىز ءىس-ارەكەتتەرگە بارعان مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ, كەيبىر جوعارى لاۋازىم يەلەرىنىڭ كەسىرىنەن جۇمىسىن بەرىلە ىستەپ, ماڭداي تەرىن توگە قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلەتىنى جالعان ەمەس.
جۇرتشىلىق كەيبىر كەزدەرى قىزمەتىمىزدىڭ جاقسى جاعىنان گورى تەرىس جاعىن العا تارتاتىندىعى وكىنىشتى جاعداي. حالقىمىزدىڭ داڭقتى باتىرى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ «تارتىپكە باس يگەن قۇل بولمايدى, ءتارتىپسىز ەل بولمايدى» دەگەن قاناتتى ءسوزى بار. ادەپ كودەكسىن باسشىلىققا الىپ, مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ بەدەلىن, مارتەبەسىن تۇسىرمەۋدى ۇنەمى نازاردان تىس قالدىرماۋ ءار قىزمەتكەردىڭ جادىندا بولۋى ءتيىس. ءوزىنىڭ لاۋازىمدىق جاۋاپكەرشىلىگىن ءتۇسىنىپ, قىزمەتىن جەكە باسىنىڭ قامى ءۇشىن پايدالانباي, مەملەكەت ىسىنە ادال بولۋ – ءاربىر مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ پارىزى.
مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ادەپ كودەكسىنە سايكەس قىزمەت اتقارۋى – قوعام مەن مەملەكەت تاراپىنان ەرەكشە سەنىمگە يە بولۋدىڭ كەپىلى. الايدا ءسىز مىسال كەلتىرگەندەي, كەيدە سول سەنىمگە سەلكەۋ ءتۇسىرىپ, ادەپتىلىكتەن اتتايتىن قىزمەتشىلەر كەزدەسىپ جاتادى. وسى رەتتە قىزمەتتىك ادەپ نورمالارىن بۇزۋشىلىقتاردى, ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكە كىر كەلتىرەتىن تارتىپتىك تەرىس قىلىقتاردى قاراستىرىپ, تالقىعا شىعاراتىن ادەپ جونىندەگى كەڭەس جۇمىس جاسايدى.
ايتا كەتۋ كەرەك, ادەپ ءجونىندەگى كەڭەس جازالاۋشى ورگان بولىپ تابىلمايدى. ادەپ جونىندەگى كەڭەستىڭ قىزمەتى ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى, سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى زاڭناما تالاپتارىنىڭ جانە قىزمەتتىك ادەپ نورمالارىن بۇزۋدىڭ الدىن الۋىنا باعىتتالعان.
وسى تۇستا ەسكەرەتىن جايت, ادەپتىلىك ول تەك مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە قاتىستى ۇعىم ەمەس, ول قوعامنىڭ بارلىق وكىلدەرىنە ءتان قاسيەت بولۋى ءتيىس.
– مەملەكەتتىك قىزمەتكەر جالاقىسىنىڭ تومەندىگى تۋرالى دا ءجيى ايتىلادى. سىزدىڭشە, جالاقىنى كوتەرگەن دۇرىس پا, الدە جەتكىلىكتى دەپ ويلايسىز با؟
– بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ جالاقىسىن فاكتورلىق-بالدىق شكالاعا سۇيەنىپ تولەنەتىن پيلوتتىق جوبا ەنگىزىلگەن. اتالعان پيلوتتىق جوبا ەنگىزىلگەن مەملەكەتتىك ورگانداردا ەڭبەكاقى 2-2,5 ەسە ءوستى. ەڭبەكاقى تولەۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن ەنگىزۋ قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقى دەڭگەيىن جەكە سەكتورعا جاقىنداتۋعا, ورتالىق پەن وڭىرلەر اراسىنداعى لاۋازىمدىق جالاقى ايىرماشىلىعىنداعى تەڭسىزدىكتى ازايتۋعا جانە جالپى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەردى.
جالاقى از با, الدە جەتكىلىكتى مە دەگەن سۇراعىڭىزعا توقتالاتىن بولساق, بۇل تۇرعىدا ءتۇرلى ويلار مەن پىكىرلەر بار. ءتىپتى كەيبىرى ماسەلەنىڭ توركىنىنە كوز جۇگىرتپەستەن, ولاردىڭ جالاقىسى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە, ءتىپتى كوپ دەگەن ويلارىن جەتكىزىپ جاتادى. بۇل پىكىردى تەرىس دەپ ەسەپتەيمىن. نەگە دەسەڭىزدەر, كەز كەلگەن دارىندى, بىلىكتى مامان ءبىرىنشى رەتتە قىزمەت تاڭداعاندا جالاقى مولشەرىنە قارايتىنى ءمالىم. وسى رەتتە كوپ جاعدايدا مەملەكەتتىك قىزمەتپەن سالىستىرعاندا جالاقىسى جوعارى جەكە سەكتور مەن كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ الدىمىزدى وراپ كەتەتىنى جالعان ەمەس. سول سەبەپتى كاسىبي بىلىكتى قىزمەتكەرلەردى مەملەكەتتىك قىزمەتكە كوبىرەك تارتۋ ءۇشىن باسەكەگە قابىلەتتى جالاقى, الەۋمەتتىك قورعاۋ ماسەلەلەرىن ۇسىنا الۋىمىز قاجەت. دەمەك, مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرماي, دارىندى, كاسىبي بىلىكتى مامانداردى تارتا المايتىنىمىز حاق. ال كاسىبي مەملەكەتتىك اپپارات, كاسىبي قىزمەتكەرلەردەن تۇراتىنى بەلگىلى. سول سەبەپتى بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىندەگى ماڭىزدى ماسەلەلەر قاتارىندا بولۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن.
ماسەلەن, ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى ەلدەرىنىڭ حالىقارالىق تاجىريبەسىن نەگىزگە الساق, وندا كاسىبي مەملەكەتتىك اپپارات قۇرۋ ءۇشىن تەك قانا اتقارىلعان قىزمەت ءۇشىن جالاقى تولەۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ جەتكىلىكسىز, بۇدان بولەك قىزمەتشىلەردىڭ مانساپتىق ءوسۋى, ءوزىن-ءوزى دامىتۋ دەڭگەيى, باسقارۋشىلىق تاجىريبەسىنىڭ جوعارى بولۋى جانە دە ىشكى موتيۆاتورلاردىڭ بولۋى دا اسا ماڭىزدى رول اتقارادى. وسىلايشا اتالعان ماسەلەگە جان-جاقتى ارەكەت ەتۋ ءوزىنىڭ وڭ ناتيجەسىن بەرەدى.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت! كاسىبي مەرەكەلەرىڭىز قۇتتى بولسىن!
