ەستەرىڭىزدە بولسا, وتكەن ءساۋىر ايىندا گازەتىمىزگە «تاتۋلاسۋ ينستيتۋتى: سوتقا شاعىمدانعاندار سانى ازايا ما؟» اتتى ماقالا جاريالانعان ەدى. وندا ەلىمىزدە ەكى ميلليونداي ادامنىڭ سوتتىڭ اۋرەسىمەن جۇرگەنىن جانە سوڭعى بەس جىلدا ازاماتتىق ىستەردىڭ ەكى ەسەگە كوبەيىپ كەتكەنىن ايتقان ەدىك. وسىعان بايلانىستى وتكەن اپتادا رەداكتسيامىزعا استانا قالالىق سوتىنىڭ مامانى بوتاگوز بايانوۆا حابارلاسىپ, ءوزارا كەلىسىم ناتيجەسىندە بۇگىندە تاتۋلاسقان تاراپتاردىڭ كوپتىگىن ايتتى. ەندەشە, سوتقا دەيىن شەشىمىن تاپقان قانداي وقيعالار؟
قايعىسىن جەڭىلدەتتى
ەسىل اۋداندىق سوتىنا كەلىپ تۇسكەن تالاپتىڭ ءبىرى – ەلورداداعى قۇرىلىس كومپانيالاردىڭ ءبىرىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ. ارىزدانۋشى ايەلدىڭ كۇيەۋى اتالمىش مەكەمەدە جۇمىس ىستەگەن. وكىنىشكە قاراي, ومىرلىك جارى قىزمەت ورنىندا اۆتوكولىك جوندەۋ كەزىندە قازا تاپقاننان كەيىن ايەل اۋىر كۇيزەلىسكە تۇسكەن. سوتقا شاعىمدانعان ول مورالدىق وتەماقى ءوندىرىپ الۋ تۋرالى ارىزدانعان. بۇل ءىستى قاراۋ بارىسىندا تاراپتارعا تاتۋلاسۋ راسىمدەرىن قولدانۋ ارقىلى داۋدى شەشۋ مۇمكىندىگى تۇسىندىرىلگەن. ءناتيجەسىندە تاراپتار داۋدى مەدياتسيا تارتىبىندە رەتتەۋگە كەلىسەدى. ونىڭ شارتتارى بويىنشا قۇرىلىس كومپانياسى مورالدىق زالال مەن وكىلدىڭ قىزمەت اقىسى ءۇشىن
1350000 تەڭگە ءتولەيدى. ال ايەل قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ ديرەكتورىن جانە باسقا دا قىزمەتكەرلەردى وقىس وقيعاعا بايلانىستى قىلمىستىق جاۋاپتىلىققا تارتۋ تۋرالى تالابىنان باس تارتىپ, جۇمىس بەرۋشىلەرگە ەشقانداي نارازىلىعى جوعىن بىلدىرگەن.
جۇمىسشى جالاقىسىن الادى
ەلوردالىق تۇرعىن سارىارقا اۋداندىق سوتىنا جۇمىس بەرۋشىدەن ەڭبەكاقىسىن ءوندىرىپ الۋ تۋرالى ارىزبەن جۇگىنگەن. وعان ۆاحتەر بولىپ جۇمىس ىستەگەن بەس اي ارالىقتا ەڭبەكاقى تولەنبەگەن. رەنجىگەن جۇمىسشى ءوز قۇقىعىن قورعاۋ ءۇشىن سوتقا شاعىمدانعان. ادەتتەگىدە, سوت پروتسەسى بارىسىندا سۋديا تاراپتارعا ءوزارا جانجالعا بارماي-اق, داۋدى تاتۋلاسۋ جولىمەن شەشۋدى ۇسىندى. ناتيجەسىندە ءىس جۇرگىزۋ توقتاتىلعان. بەكىتىلگەن مەدياتيۆتىك كەلىسىم بويىنشا جاۋاپكەر ەڭبەكاقى بويىنشا بارلىق بەرەشەگىن تولەۋگە, ال تالاپكەر ارىزدان باس تارتۋعا مىندەتتەلدى. وسىلايشا, قوس تاراپ تاتۋلاستىرۋشى-سۋديانىڭ كومەگىمەن بەيرەسمي تۇردە ءوز داۋلارىن شەشىپ, كەلىسىمگە كەلدى.
سالىعىن قايتاردى
استانا قالاسى مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق ەكونوميكالىق سوتىنا ءبىر مەكەمە ەكىنشى ءبىر مەكەمەدەن بەرەشەكتى ءوندىرىپ الۋ تۋرالى تالاپ ارىزبەن جۇگىنگەن. سوتتا انىقتالعانداي, ەلوردالىق كومپانيالاردىڭ اراسىندا استانالىق وبەكتىلەردىڭ بىرىندە جول توسەمىن ورىنداۋ بويىنشا قۇرىلىستىق مەردىگەرلىك شارت جاسالعان. ونىڭ تالاپتارىنا سايكەس جاۋاپكەر كورسەتىلگەن قىزمەتتى قابىلداۋعا جانە ۋاقىتىلى تولەماقى جاساۋعا مىندەتتەمە العان.
شارتتىڭ نەگىزىندە ناقتى ورىندالعان جۇمىس ءۇشىن تولەماقى 20 جۇمىس كۇنى ىشىندە تولەنۋى ءتيىس, الايدا جاۋاپكەر تولەم ءتارتىبىن بۇزىپ, بەرەشەك بولعان.
الدىن الا سوت وتىرىسى بارىسىندا تاراپتاردىڭ وكىلدەرى مەدياتيۆتىك كەلىسىمگە كەلەدى. ول بويىنشا جاۋاپكەر 2018 جىلدىڭ 15 جەلتوقسانىنا دەيىن 74709750 تەڭگە قارىزىن تولەۋگە, ال تالاپكەر ءوز كەزەگىندە ارىزىن قايتارىپ الۋعا مىندەتتەلدى. سونداي-اق, تالاپ ارىز بەرۋ كەزىندە تولەنگەن 1133845 تەڭگە مەملەكەتتىك باج سوماسى تالاپكەرگە قايتارىلدى. سوت ۇيعارىمى زاڭدى كۇشىنە ەندى.
بانك قۇجاتىن جوعالتىپ جىبەرگەن
استانالىق ازامات 2007 جىلى بانكپەن شارت جاساسىپ, 5500000 تەڭگە قارىز العان. ول قامتاماسىز ەتۋ شاراسى رەتىندە ءوزىنىڭ مۇلكى – جەر ۋچاسكەسى بار تۇرعىن ءۇيىن ۇسىنعان. الايدا قارىز بويىنشا مىندەتتەمەلەر ورىندالماعاندىقتان, سوت بانكتىڭ پايداسىنا تۇتىنۋشىدان بەرەشەك سوماسىن وندىرگەن.
اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋ كەزىندە جىلجىمايتىن مۇلىككە تىيىم سالىنىپ, سوت ورىنداۋشىسى تىيىم سالىنعان مۇلىكتى تالاپ قويۋشى بانك الدىنداعى مىندەتتەمەلەرىن تولىق ورىنداسا دا, جارامسىز دەپ تانىعان.
قر ازاماتتىق كودەكسىنە سايكەس, مامىلە جارامسىز دەپ تانىلعان كەزدە ءار تاراپ مامىلە بويىنشا العاندارىنىڭ ءبارىن باسقا تاراپقا قايتارۋعا مىندەتتى. الايدا ءىس ماتەريالدارىنان بايقالعانداي, بانك جىلجىمايتىن مۇلىككە قۇقىق بەلگىلەيتىن قۇجاتتاردى جوعالتىپ جىبەرگەن. بۇل جاعداي ءتيىستى قۇجاتتارمەن راستالعان سوڭ, سوت بانكتى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىپ, 100 اەك مولشەرىندە ايىپپۇل سالدى. ال ەلوردالىق تۇرعىن جوعالعان قۇجاتتاردى قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى بانككە تالاپ قويىپ, ارىز بەرەدى.
داۋدى سوتتا قاراۋ بارىسىندا تاتۋلاسۋ جولىن ۇسىنادى. ناتيجەسىندە بانك ازاماتتىڭ قۇقىق بەلگىلەيتىن قۇجاتتاردىڭ تەڭنۇسقالارىن قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا بارلىق قارجىلىق شىعىنداردى جانە وكىلدىك شىعىنداردى كوتەرۋگە, ال تالاپ قويۋشى قويعان تالابىن كەرى قايتارىپ الۋعا مىندەتتەلدى. وسىلايشا, سوت ازاماتتىق ءىس بويىنشا ءىس جۇرگىزۋدى توقتاتتى.
ايگۇل تاعاجاەۆا, تاتۋلاستىرۋشى-سۋديا:
ون وتباسى ساقتالىپ قالدى
– جۋىردا الماتى اۋداندىق سوتىندا «سوتتاعى تاتۋلاسۋ راسىمدەرى» پيلوتتىق جوباسىن ىسكە اسىرۋ باستالدى. ءبىر اپتا ىشىندە جوبا اياسىندا 10 ەرلى-زايىپتى جۇپ نەكە بۇزۋدان باس تارتتى. ولار كامەلەتكە تولماعان بالالارى بار وتباسىلارىن ساقتاي وتىرىپ, سوت تالقىلاۋى باستالعانعا دەيىن تاتۋلاستى. جالپى, جول-كولىك وقيعاسىنىڭ ناتيجەسىندە كەلتىرىلگەن زالالدى ءوندىرىپ الۋ, ەڭبەك جانجالى, مۇلىكتى تالاپ ەتۋ جانە زياندى وتەۋ, اليمەنتتى ءوندىرىپ الۋ, شارتتاردى بۇزۋ, سومانى ءوندىرىپ الۋ, ەڭبەكاقىسى مەن كەپىلدەمەنى ءوندىرىپ الۋ تۋرالى 9 ازاماتتىق داۋ بويىنشا مەدياتيۆتىك كەلىسىم بەكىتىلدى.
وسىلايشا, ماماندار, ساراپشىلار جانە كۋالار ۇزاق سوت وتىرىستارى مەن پروتسەستىك ارەكەتتەرگە قاتىسپايتىن بولدى.
سۋدىڭ دا سۇراۋى بار…
«استانا سۋ ارناسى» مەكەمەسى سۋمەن جابدىقتاۋدى ەسەپكە الۋ قۇرالىن ءماجبۇرلى ورناتۋ تۋرالى تۇتىنۋشىعا قاتىستى سوتقا جۇگىنگەن. بەلگىلى بولعانداي, جاۋاپكەر سۋمەن جابدىقتاۋ جانە سۋ بۇرۋ قىزمەتتەرىن پايدالانۋدا زاڭنامانى بۇزعان. ول ەسەپكە الۋ قۇرالىن ورناتۋ بويىنشا ءوز مىندەتتەمەسىن ورىنداماعانى بىلاي تۇرسىن, ونى ورناتۋدان مۇلدەم باس تارتقان.
داۋدى سوتتا قاراۋ كەزىندە تاتۋلاستىرۋشى سۋديانىڭ كومەگىمەن تاراپتار بىتىمگە كەلگەن. شارت بويىنشا جاۋاپكەر 1 اي ىشىندە سۋدى ەسەپكە الۋ قۇرالىن ورناتۋعا جانە ونى كوممەرتسيالىق ەسەپكە الۋعا ءوتىنىم بەرەدى. ال سۋ ارناسى تالاپتان باس تارتادى.
