تىلەكپىسىڭ تولعاق بولعان سان عاسىر؟

جاندوس جۇسىپبەكوۆ 1988 جىلى تورعاي جەرىندە ومىرگە كەلگەن. احمەت بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى قوستاناي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. قازىر وبلىستىق «قوس­تاناي تاڭى» گازەتىندە قىزمەت ىستەيدى. حالىقارالىق «شابىت» فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى. ەلوردانىڭ 10 جىلدىعىنا ارنالعان «استانا-جۇرەك» رەسپۋبليكالىق ءمۇشايراسىنىڭ جۇلدەگەرى. قوستاناي وبلىسىنىڭ مەتسەناتتارى تاعايىنداعان «شابىت» سىيلىعىن يەلەنگەن. جاندوستىڭ ولەڭدەرىنەن ءوزى تۋعان توپىراقتان تۇلەپ ۇشقان اقىندار – سىربايدىڭ نازىك سىرشىلدىعىن, عافۋدىڭ اقجارما ايتقىشتىعىن, كەڭشىلىكتىڭ كەيدە ارناسىنا سىيماي بۋىرقانىپ جاتاتىن وزەندەي اساۋ مىنەزىن كورەسىز. بولاشاعىنان كوپ ءۇمىت كۇتەتىن جاس اقىنعا جاقسى جىرلار جازا بەر دەگەن تىلەك ايتامىز.

اياقسىز ەرتەگى

ءتۇن جەتكەندە نۇر بىتكەندى سويعىلاپ,
كىرپىكتەرى ايقاسقاندا تاستاي تىم,
اجەم مەنى ادەتكىدەي قوينىنا اپ,
عاجايىپ ءبىر ەرتەگىسىن باستايتىن.

ەرتەگىسى قىزىق تولى,
سۇيىكتى-اق,
اڭقىتاتىن الەمىنىڭ ءاتىرىن.
ىلعي بىراق قالاتىنمىن ۇيىقتاپ,
ەستي الماي ەرتەگىنىڭ اقىرىن.

كوك جۇزىنەن كورىنگەندە اي-تاباق,
اق اجەمنىڭ قۇشاعىنا ەنەم مەن.
ەرتەسىنە ايتقىزامىن قايتالاپ,
قايتا ۇيىقتاپ قالا بەرەم دەگەنمەن.

سوڭى جۇمباق ەرتەگىنىڭ – سول قايعى,
تاڭ شىققاندا سۇراپ السام نە ەتەر ەد؟
(بىراق كۇندىز ول قىزىقتى بولمايدى –
اكەتپەيدى باسقا الەمگە جەتەلەپ)

ءبىر كۇنى مەن كوز ىلمەۋگە بەكىندىم,
ءماز بولسىن دەپ باتىلسىنعان سيقىما.
كەلمەي قالدى نە جىلاعىم,
نە كۇلگىم:
اجەم كەنەت شومىپ كەتتى ۇيقىعا.

جۇمدى كوزىن…
كەتتى ۇيقىعا ماڭگىلىك,
تامىپ ءتۇستى جۇرەگىمنىڭ مولتەگى.
ەرتەگىمدى اياقتاۋسىز قالدىرىپ
كەتكەندىگى – وزەگىمدى ورتەدى.

اجەمدى كىم وياتادى باياعى؟
ەرتەگىمدى كىم كەپ ەندى توپشىلار؟
ەرتەگىمنىڭ قايدا قالدى اياعى؟
…مۇمكىن, جوق شىعار.

امالزايا

نامىسى بار – سوزدە عانا,
تىلەگى بار – كوپ كۇمانى.
كەۋدەسى بار «كوزدەن» ادا,
زەردەسى بار جوق «قۇلاعى».

ۇستانىم بار – ساسىق «مەنمەن»,
جەڭ ۇشىمەن – تالان بىتكەن.
ءناجىس كەشىپ ءناسىپ تەرگەن,
اۋا جۇتقان ارامدىقپەن.

دارىنى جوق – جۇلدەقۇمار,
ءتىلى – وراق, ءىسى – دوكىر.
ۇياتى جوق – قۇرمەتى بار,
ءجۇزى – جىلتىر, ءىشى – قوتىر.

ادالسىماق:
جۇرەگىندە
سەنىمى جوق ءمىناجات بار…
…باق بوپ وعان مىنا ومىردە
كورىنەدى, ءا,
بۇل ازاپتار!

كوردىم!

سەلدىر دە سەلدىر, سەلدىرەك,
سىرقاتىڭ ەمدەر ەكەن كىم؟
تۇندىگىڭ تاعى جەلبىرەپ,
سەتىنەدى مە سەكەر كۇن؟
«ساعىنىپ ۇلىم كەلدى» دەپ,
سەلكىلدەك باسىڭ كوتەرگىن!

ازاپقا ايداپ سوقىر ءۇمىت,
شەلدى كوزىنەن شەر تامعان,
وتىز دا ءتىسىڭ وپىرىلىپ,
ءدۇنياڭ قىلىپ دوكىرلىك,
اۋماي-اق قاپسىڭ كەمحالدان!

ەي, جاداۋ دا جاداۋ, جاداۋ بەل,
جاراڭدى تىرنادى ەكەن كىم؟-
جازمىشىڭ بولار ساباۋگەر…
ساعىنىپ كەلىپ نە كوردىم؟
ساعىنىپ كەلىپ نە كوردىم؟

بەتەگە ورەر بەلدەردىڭ
اپتابى عانا قالىپتى;
تەرەڭ دە تۇنىق كولدەردىڭ
باتپاعى عانا قالىپتى;

قۇيىلا بۇرقار قۇمى وردەن
قۇيىن-دۋانا قالىپتى;
سوڭىندا كوشتىڭ ۇدەرگەن
ءۇيىندى عانا قالىپتى;

كونە وشاعىڭدى كۇزەتكەن
كارى ءيتىڭ عانا قالىپتى;
بولاشاعىڭنىڭ سىزى وتكەن
تاريحىڭ عانا قالىپتى;

تامشى-قۇت تىلەپ كەزەرگەن
ورەن-قۇراقتار قالىپتى;
تۇبىندە ناقاق ءسوز ولگەن
كەرەڭ قۇلاقتار قالىپتى;

ءجيدىپ تە ءجيدىپ, جامالعان
نامىس-اقىلدار قالىپتى;
سورلى ەلدى توناپ-قاناۋدان
جارىساتىندار قالىپتى…
نالىتتى!

سارى ادىر باسىن نايقاعان
ساعىمدار كوپ وي تولعاتتى…
ساعىنىپ بارىپ,
قايتادان
ساعىنىپ قايتتىم –
سول باتتى!!!

ۇمىتكە

قولىمىزدان نە كەلەر, قۇرداس ءۇمىت؟
قۇتىمىزدى ساتسىزدىك ءجۇر قاشىرىپ.
مەن جوعالىپ باراتقان سەكىلدىمىن,
مۇڭعا ءسىڭىپ.

تاياق جەپ اپ تىرشىلىك-دۇمبىلەزدەن,
جاۋتاڭدايمىن ساعان كەپ مۇڭلى كوزبەن,
تەرەزەمدى قاققاندا دۇشپان-ويلار
ءتۇندى كەزگەن.

بۇگىن عانا تۋىلىپ, ولەر بۇگىن,
نەگە ءمانسىز, ءۇمىت-اۋ, كورەر كۇنىم؟..
سەنى ولمەيدى دەيدى عوي –
ولە كورمە
مەنەن بۇرىن!

وتىنەمىن, سەن ولمە!
سەن ولمە, ءۇمىت!
سەن ولمەسەڭ, بارىنە كورەم كونىپ…
…كەلشى!
ەنشى جۇرەكتىڭ قۇشاعىنا –
ولەڭ بولىپ جىلايىق,
ولەڭ بولىپ…

كىم بولدىم؟

قايران ءومىر!
كەلەرمىز دە كەتەرمىز!..
بىراق سوعان ناليمىز-اۋ بەكەر ءبىز:
قىسىقكوز ەل اڭىزىنا سەنسەڭىز,
قايتا-قايتا تۋا بەرەدى ەكەنبىز.

قولدا دالەل بولماسا دا ناقتى, انىق,
كورگەن ءجون عوي بۇل اڭىزدى حاق تانىپ.
ءسويتىپ, بىزدەر تۋا بەرەدى ەكەنبىز,
بولمىسىمىز سول قالپىندا ساقتالىپ.

رۋحىمىز تاننەن-تانگە جولدانىپ,
ءبىر بولمىسپەن, بالكىم, مىڭ ءرول سومدادىق!
… «بۇعان دەيىن سەن ادەمى كوبەلەك
بولدىڭ» دەپ ەم,
سالدى ءبىر قىز دولدانىپ.

نەشە ءتۇرلى ادامداردان, باسە, مەن
ەرەكتىكتەر بايقايتىنمىن, راس, ەرەن…
بارقىلداۋىق باسەكەمنىڭ باقاباس
دۇنيەقوڭىز قاتىنى بار, ماسەلەن.

كۇلمەيتىنگە كۇلكىڭ كەلسە – كۇل, مەيلى,
بۇل اڭىزىڭ ءبىر شىندىقتى ۇندەيدى.
مىسالى, اناۋ قوجايىنى پاتەردىڭ
سيپاعان…
جوق, سىيلاعاندى بىلمەيدى!

جىرتقىشتاردى كورىپ ءجۇرمىز
«ۇر دا جىق»,
كەزدەسەدى جانە نەبىر گۇل نازىك…
ال, مەن كىممىن؟
كىم بولدى ەكەم؟
قاراشى —
ءومىرىم بوس ءوتىپ جاتىر… جىر جازىپ.

«دىمكاس باسىن دىڭكەلەتكەن مۇنار-مۇڭ,
بۇل قيالي ادام با؟» دەپ ءجۇر اركىم.
ءبىر مۇڭلىقتىڭ جۇرەگىندە تۇنشىققان,
تىرىسىندە جارىق كورمەي قىرسىققان,
ولەرىندە رۋحىمەنەن ءبىر شىققان
مەن, شاماسى, ولەڭ بولعان شىعارمىن!

قايران ءومىر!
كەتەرمىز دە كەلەرمىز…

استاناعا

ۋا, مارتەبەلىم, ماقتانىم,
تاڭدايىما ءتاڭىر قۇيعان ءتاتتى ءانىم,
سەن ازاتتىق پەرزەنتىسىڭ!
(ازاتتىق –
ىقىلىمنان كەۋدەم تۇسىن قاققان ءۇن…)

زارىقتىرىپ,
قاتپار-قاتپار ىشىنەن
عاسىرلاردىڭ
شىققانىڭدى تۇسىنەم…
سەرتتەن بۇرىن سەنىمىنە جورىتقان
بابالاردىڭ باقىت جايلى ءتۇسى مە ەڭ,
اۋ, استانا؟

ىلكىدەگى جۇرتىڭ كوپ
قيال ەتكەن مۇراتپىسىڭ
«شىركىن!» دەپ؟
تاريح-تامىر ءنار جىبەرىپ بويىڭا,
جۇرەكپىسىڭ سوعىپ تۇرعان بۇلكىلدەپ؟

جۇرەكپىسىڭ جاپ-جاس ءارى جاپ-جاسىل؟
تىلەكپىسىڭ تولعاق بولعان سان عاسىر؟
ءار عاسىرعا ءبىر-ءبىر جاسى پارا-پار,
قاراپ ساعان ۇققىم كەلەر ماعىنا-سىر.

قاراپ ساعان, ايادايىم كەڭ-بايتاق,
كوكەيىمە بولا كەتەر زەرلى وي تاپ,
قاتار كورىپ كەمەلدىك پەن جاستىقتى,
تەرەڭدىك پەن ورلىگىڭدى تەل بايقاپ!

سەن – عايىپتىڭ بايتەرەگى
كۇلتە-تۇك,
ءدىڭى تۇپكەي, ۇشار باسى بۇلت ءوتىپ,
سامال كەزگەن سارىارقانىڭ كىندىگىن
جازعان كۇنى جارىپ شىققان
دۇرك ەتىپ!..

تورتكۇل دۇنيە تۇگەل شارلاپ
شىقتى ۇلگىڭ,
بىرلىگىڭ – جار,
بولىپ اۋدەن قۇت قۇربىڭ.
مانسابىڭ عوي –
ماڭعازداردىڭ تىزەسىن
ماڭگىلىك ەل توپىراعىنا بۇكتىردىڭ!

بەۋ, استانام!
ءۇر عاسىردان ەنشى الدىڭ,
ەڭ قۇيقالى ۇيىعى بوپ جەر-شاردىڭ!
…جيىرماڭدا مۇقىم كارى عالامعا
ابىرويدىڭ اسقارىنان زەر سالدىڭ!

ماڭدايىندا التىن كۇننىڭ ءمورى بار,
ءون-بويىندا كونە بوزوق ءسولى بار,
داڭعايىر دا دانا دالا توسىندە
بەرەكەم دە, مەرەكەم دە – سەن ەكەن!

شىركىن, جۇرتىڭ بولسا عوي سونى ۇعار…